O’zbekiston Respublikasi Xalq

 (PISA dasturi
inglizcha- programme for International student 
assessment
 ) 
О‘quvchilarda tahliliy fikr yuritish kо‘nikmalarini shakllantirish uchun 
biologiya о‘qituvchisi har bir darsda avval о‘rganilayotgan obektlar bilan 
о‘rganilgan obekt о‘rtasidagi bog‘lanishlarni aniqlaydigan topshiriqlarni berishi 
kerak. Jumladan, 
“Daryo qisqichbaqasining ichki tuzilishi”
mavzusini 
о‘rganganda о‘quvchilarni kichik guruhlarga ajratib, ularga о‘quv topshiriqlari 
bilan bir qatorda quyidagi jadvalni tо‘ldirish tavsiya etiladi: 
О‘quvchilar darslikda berilgan о‘quv axborotini tahlil qiladi, organlar 
sistemasi haqidagi faktlarni tanlaydi, ularni avvalgi obektlar bilan taqqoslab, 
xulosa chiqaradi. Demak, daryo qichqichbaqasining ichki tuzilishini tahlil qilib, 
avval о‘rganilgan oq planariya, yomg‘ir chuvalchangi, suv shilliq qurti bilan 
taqqoslab о‘rganadi. О‘quv materiallarining bu tarzda о‘rganilishi о‘quvchilarda 
tahliliy fikr yuritish kо‘nikmalarining tarkib toptirishga zamin tayyorlaydi. 
Bog‘lanishli (assotsiativ) fikr yuritish (avval о‘rganilgan bilimlar, faktlar orasidagi 
bog‘lanishlarni aniqlash, tanish obekt va hodisalarning yangi xususiyatlari va 
sifatlarini topish). Bog‘lanishli fikr yuritish о‘quvchilarning avval о‘zlashtirgan 

---

68 
bilim, kо‘nikma va malakalarini kutilmagan, noodatiy vaziyatlarda qо‘llab yangi 
bilim va kо‘nimalarni о‘zlashtirishlariga zamin tayyorlaydi. 
Mantiqiy fikr yuritish kо‘nikmalarini rivojlantirish quyidagi bosqichlardan 
iborat bо‘ladi: 
1.Muammoli vaziyatni anglash. 
2.Muammoni hal etish yо‘llarini aniqlash. 
3.Muammoni hal etishning ichki va tashqi mantiqini hisobga olgan holda 
mantiqan dalillash. 
4.Muammoni hal etish usullarining mantiqan ketma-ketligini aniqlash. 
5.О‘z javoblarining tо‘g‘riligini dallillash. 
6.Javobning tо‘g‘riligini tekshirib kо‘rish.
Tizimli fikr yuritish (о‘rganilgan obektni qismlarga ajratish, uning 
yaxlitligini, о‘zaro bog‘liqligini aniqlash va tavsiflash kо‘nikmasi). Tizimli fikr 
yuritish о‘quvchilarning о‘rganilayotgan obektni qismlarga ajratish, uning 
yaxlitligini, 
о‘zaro bog‘liqligini aniqlash va tavsiflash kо‘nikmalarini 
rivojlantirishga asoslanadi. О‘qituvchi о‘quvchilarda tizimli fikr yuritishni 
rivojlantirish uchun muayyan mavzularda о‘quvchilarning mustaqil ishlarini 
tashkil etishi va tegishli о‘quv topshiriqlarini tuzishi lozim. Jumladan,