KOROĞLU
(P a ris nüsxəsi)
AZƏRBAYCAN RESPUBÜKASt PREZİDENTİNİN
İŞLƏR İDARƏSİNİN
KİT A B X A N AS I
“ Ş Ə R Q - Q Ə R B ”
B A K I-2005
h O
B u k ita b “K o r o ğ l u " (B a k ı, O z a n , 1 9 9 7 )
n ə ş r i ə s a s ın d a tə k r a r n ə ş r ə h a z ır la n m ış d ır
N əşrə hazırlayan, ön söz,
lüğot, qeyd və şə rh lə rin m üəllifi:
İsrafil A bbaslı
fH ologiya elm ləri doktoru,
p ro fe sso r
Elmi redaktoru:
B əh lu l Abdulla
fılo lo g iy a elm ləri doktoru,
əm əkd a r elın xadim i
398.2’0 94754 - dc 21
AZE
K oroğlu. Paris nüsxəsi. Bakı, “ Ş ə rq -Q ə rb ” , 2005, 224 səh.
Tanınm ış polyak şərqşünası, şair və m ütərcim i A.X odzko C ənubi A z ə r-
baycandan A vropaya apardığı “ K oroğlu” dastanm ın olyazm asm ı ingilis dilinə
çevirib L ondonda dərc etd irm ək lə (1842) eposun noşri tarixində silinm əz bir
iz qoym uşdur.
T əqdim oiunan kitab “K oroğlu” eposunun ilk əlyazm a niisxəsi osasında
hazırlanm ışdır. X IX y üzilliyin ə v v ə llə rin d ə qəlom ə alınmış (toplanm ış) bu
dastanda xalqım ızın tarixi keçm işi ilo bağlı qəhrəm anlıq ən ən ələri, onun m ə -
nəvi alomi, xarakteri, əq id ə si, əxlaqi d əy ə rləri bədii boyalarla oks etdiril-
mişdir.
D olğun süjet xətti, zə n g in epizod və m o tiv lərə m alik bu variant sonrakı
“ K oroğlu” n əşrlə rin in əsasm ı, qaynağını təşkil etm işdir.
ISBN 9952-418-68-7
© “ Ş Ə R Q -Q Ə R B ” , 2005
A z ə rb a y c a n R e s p u b lik a s ın ın P re z id e n ti
İL H A M Ə L İY E V İN
“Azərbaycan dilində latın qrafikası
ilə kütləvi nəşrlərin həyata
keçirilməsi haqqında”
12 y a n v a r 2 0 0 4 -c ü il ta rix li s ə rə n c a m ı
ilə n ə ş r o lu n u r v ə ö lk ə k ita b x a n a la rm a
h ə d iy y ə e d ilir
ÖN SÖZ
M onovi irsim izin m öhtəşəm abidəsi, A zərbaycan poetik söz sonotinin
- aşıq yaradıcılığm ın zirvosi sayılan “K oroğlu” dastanının bu ilk variantı yüz
olli ildon artıqdır ki, respublika və dünya eposşünaslığının tədqiq o b yektində-
dir. 160 ildon artıq bir dövrü əhatə edən həm in tarixi kəsim əksor qaynaqlarda
bilavasitə A leksandr X odzkonun adı ilə bağlı düşünülm üş, onun A zərbaycan
eposunun noşri sahəsindəki xidm əti g ərə y in cə dəyərlondirilm işdir.
Xalq epopeyası ilə bağlı yazılm ış araşdırm alarda dofolərla xatırladıldığı
kimi, XIX yüzilliyin otuzuncu illərindon etibarən İrandakı Rusiya M issionerlər
C əm iyyətində m ütərcim işləm iş, sonralar R əşt vo G ilanda rus sofıri olm uş ta -
nmmış polyak şərqşünası, şair vo m ütərcim i A.X odzko Cənubi A zərbaycandan
Avropaya apardığı “K oroğlu” dastam nın olyazm asını ingilis dilinə çevirib
Londonda dərc etd irm ək lə (1842) eposun nəşri tarixində silinm əz bir iz qo y -
muşdur. Təsadüfı deyildir ki, bu n eşr bir il sonra O .V olfun tə rc ü m əsin d ə
alman oxucularına da çatdırılm ışdır. Y enə həm in ildə Jorj Sand “ K oroğlunun
sorgiizəşt və im provizasiyaları”m A .X odzko nəşrindən torcüm ə ed ə rək
“M üstəqil icm al” jurnalında, 1853-cü ildo iso oğlu M oris Sandın illüstrasiya-
ları ilə ayrıca kitab şəklində çap etdirilm osi eposun Avropada daha geniş vüsət
almasına təkan verm işdir. London nəşrinin S.S.Pennin torcüm əsi ilo rus d ilin -
dəki çapı (Tiflis, 1856) isə eposa daha böyiik oxucu auditoriyası qazandırmışdır.
Dünyanın ayrı-ayrı regionlarında çoxm ilyonlu oxucu rəğbətino yiyələnm iş
bu noşrlərdən sonra dastanm bir sıra qol, epizod vo noğm olori yenə də böyük
qayğı ilo tərcü m ə olunaraq m iixtolif m otbuat orqanlarına yol tapm ışdır.
Ş übhəsiz ki, “K o ro ğ lu ” nun noşr tarixi daha geniş vo hortorəfli araşdırm a
tələb edir. Lakin dastanın tərcüınə vo noşr tarixçosinə bu ötəri baxış heç də
A.Xodzkonun əksər araşdırıcılar tərofindon dofolorlo qiym ətlondirilm iş fəaliy-
yotini gözdən salmaq niyyəti daşımır. Yaranm ış dolaşıqlığı doğuran səboblərdən
biri, bolkə də, b aşlıcası, to rcü m o çi-ın ü o llifm kitaba yazdığı “M ü q ə d -
d im ə”doki fıkirlərdon iroli golmişdir. A .X odzko torcüm əsinin tokrar çapında
da (N yu-Y ork, 1971) ilk noşrlə bağlı heç bir düzoliş aparılm am ışdır.
A .X odzkoya görə, əsason Şimali İran vo X ozorətrafı torpaqlarda y ara -
nıb-yayılan bu poetik söz sənoti abidosi hom in bölgonin sakinlorino m oxsus-
dur. H əm çinin o xatırladır ki, bu örnoklor m ənim hom in yerlərdə olduğum on
bir il orzində m ü x to lif vaxtlarda no yazm aq, no oxum aq bilon xalqın yoxsul
tobəqəsi ilo ünsiyyətim zam anı şifahi danışıqdan toplanm ışdır. M ohz bu so -
bəbdən də hom in qaynaq etibarlı sayıla bilor.
A .X odzko etiraf edir ki, “K oroğlu” dastanında xalqın özünom əxsus x a-
rakteri, əxlaqı geniş şəkildə qorunduğundan onun eposu ingiliscoyə çevirm ək
təklifi İngiltərədə Şərq dillorindən torcüm ə K om itəsi tərəfındən bəyənilm işdir.
T ərcüm ənin üslubu üzərində dayanan A.Xodzko xatırladır ki, uzun illor ingilis
dilini, ingilis ədəbiyyatının şedevrlorini ö yrənm əyinə baxm ayaraq, ə v v ə llə r
bu d ild ə yazm ağa cəhd göstərm om işdir. M əhz bu c ə h ətə görə də tərcüm ənin
redaktəsinə böyük ehtiyac duyulurdu. A .X odzko bu işdə böyük zohm əti olan
Ceym s Reynalda m innətdarlığını bildirm iş, h əm çinin tərcü m ə və nəşrə h az ır-
lanm a işində ona tövsiyələri ilə yaxm dan k öm ək göstərm iş Henri Elisona,
q ra f M unusterə, ser Corc Tom as Stentona, parlam ent üzvü ser A leksandr
C onstona, ser Con Kam pbellaya, C on Q iyem ara, V .K rustona və b. centlm en-
lərə d ə rin təşəkkürünü yetirm işdir.
B iz, A.X odzkonun “K oroğlu” eposunun London n əşrin ə yazdığı ön
sözün şərh in i verm ək fıkrində deyilik. B urada yalm z bir cə h ə ti m ü ə y y ən lə ş-
dirm ək m əqsədi güdürük. O da bundan ibarətdir ki, A .X odzko dastanı C ənubi
A zərbaycanda olduğu illər ərzində xalqla təm ası zam anı bilavasitə özü tə ro -
fındən q ə lə m ə alındığını (toplandığını) etiraf edir. Bu, həqiqətonm i belədir?
A di bir həqiqətdir ki, m ə d ən iy y ə t tarixində, həm çinin gündolik həyatda
b ir-b irin ə bonzəyən, biri digərini tokrarlayan, yada salan hadisələr, bir qodor
m əcazi deyilsə, sensasiyalar az olmamışdır. Qodim A zərbaycan diyarını gozib-
dolaşm ış onlarla A vropa səyyahları, m ü x tə lif p eşə yönüm lii ictim ai və dövlot
xadim ləri, alim, yazıçı və şairlər bu ölkədon çox şey öyrəndiklori kimi, özləri ilo
çox şeyi də aparmışlar. Əfsuslar olsun ki, bu axm da m ənim sonilm ə, öziinünkü-
ləşdirm ə, b əzən hotta m illiləşdirm ə m eylləri d ə özünü göstorm işdir. Bu alom o
qapılanda, bu uzaq keçm işə baş vuranda nodənsə elmi ictimaiyyəto çoxdan bolli
edilon M irzə Şofı Vazeh vo Bodenştedt m acorası yada düşür. Vo ona göro
yada düşür ki, bu m acəra daha öncə “ K oroğlu” eposunun başına golm işdir...
B u gün “Koroğlu” dastam na dair araşdırm alarına çoxdan nöqto qoym uş
eposşünaslarım ızı az düşündürm üş (bolko də, heç düşündürm om iş) bir sorğu
daha aktual soslonir: A leksandr X odzko öz tərcüm əsini eposun hansı motni,
yaxud əlyazm ası osasında aparm ışdır? Bu olyazm asını haradan, kimdon vo
necə ə ld ə etm işdir?
Ə lyazm asının qoləm ə alındığı tarixdon 173 ilə yaxın bir dövr keçon qarşı-
m ızdakı bu kitab - “K oroğlu” dastanı - homin sorğuya faktiki cavab verməklo
illor boyu m üom m alı örtüyə bürünorok gizli saxlanm ış real bir hoqiqoti do
üzə çıxarır.
Biz, kitabın sonunda “ K oroğlu” nun əlyazm asınm söyləyicisi (ifaçısı),
toplayıcısı, bu işin təşobbüskarı, təşkilatçısı b arəd ə verilm iş çox maraqlı b il-
gini burada eynilə təqdim etm əy ə ehtiyac duym adıq. Onsuz da elm üçün çox
dəyərli faktı öz qoynunda gizləm iş bu qeydləri n əz ərd ən k eçirəcək h ər bir
Dostları ilə paylaş: |