D astam n respublikam ıza g ətirilm əsinə yardıtnçı olm uş Paris M illi K itab-
xanasm ın əm əkdaşı Jak Karo, o zam an B M T -nin m ə d ən iy y ə t m ə sələlə ri
şöbəsində (Y U N ESK O ) çahşan həm yerlim iz R am iz A butalıbov xüsusi tə şə b -
büs göstorm işlor.
Eposun n əsr (yurd) hissəsini fars dilindən A zərbaycan türkcəsinə Q ulam -
rza B udaqi tə rc ü m ə etmişdir. B u sətirlərin m üəllifı təqdim olunan m ə tn i q ə h -
rəm anlıq dastanlarım ızm üslubuna, zəngin tarixi keçmişi olan dastan ifaçılığı
ən ə n ə lə rin ə uyğunlaşdırarkən bir sıra kiçik d üzəlişlər aparm ışdır. M ə c lislə r-
dəki şeirlərin (onlar A zərbaycan türkcəsindədir), o cüm lədən, a y rj-ay rı söz
və ifad ələrin dəqiqləşd irilm əsin d ə A zərbaycan M E A -nın F olklor İnstitutun-
da qorunan “K oroğlu arxivi”n d ək i dastanın əksor variantları, həm çinin epo-
sun R .Z əkibəy, V .X uluflu, R əcəb li, H .Ə lizadə, M .H .T əhm asib və İ.A bbaslı
ilə B .A bdullanm adları ilə bağlı n əşrləri faydalanılan başlıca qaynaqlar
olm uşdur.
Ə lbəttə, təqdim olunan m ətn geniş oxucu auditoriyası üçün n əz ərd ə tutul-
duğundan daha çox kütləvi n əşr səciy y əsi daşıyır.
İndi qarşıda daha ciddi və h əy a ta k eçirilm əsi vacib olan b ir m ə sə lə durur:
Paris əlyazm asınm elm i-tənqidi m ətnini hazırlam aq, onu elm i ictim aiyyətin
sərəncam ına verm ək.
İsrafil Abbaslı
on ıo po
x
q
O O ’O O Q
k w n o § £ U ^
S
(Paris nüsxəsi)
J
BİRİNCİ MƏCLİS
K oroğlunun əsl-nəsəbi Təkə-Türkm annandı. O nun atasm ın adı
M irzə Sərraf, öz adı isə R övşən idi. O zam anlar M irzə S ərraf T ürküs-
tan şahı Sultan Muradın baş ilxıçısıydı. Türküstan padşahının nə ki
ilxısı varıdı, hamısı M irzənin əlində idi.
B ir gün ilxıçılardan biri M irzəyə xəbər gətirdi ki, Ceyhun ça y ın -
dan b ir at çıxıb iki madyana basıb, sonra qayıdıb suya giriblər. M irzə
bu x əb ə ri eşidən kimi ilxmın içinə girib o iki madyanı damğaladı, ilxı-
çıya tapşırdı ki, gözdə-qulaqda olsun, m adyanlar doğanda ona x əb ə r
versin. M irzə özü də bu tarixi yadında saxladı.
M adyanlar doğan vaxt M irzə onların yanına gəldi. Doğulan q u lu n -
ları y erə düşm əmiş çadıra bükdülər. Qulunlar çox tüklü, bədheybət idi.
M irzə hər il ilxının içərisinə gəlir, üç-dörd yüz dayça seçir, onları
padşahın tövləsinə aparırdı. H ər il olduğu kimi, M irzə o il də atların ən
yaxşılarm ı seçm ək üçün ilxının içinə gəldi. O həm in iki dayçanı da
ayırıb padşahın tövləsinə apardı. Padşah atlara baxm aq üçün tövləyə
gəldi. Dayçaların ham ısım bəyəndi, amma o iki dayçadan xoşu g ə l-
m ədi. Padşah M irzəni yanına çağırtdırdı. Buyurdu ki, deyəsən, bu kişi
m əni naşı hesab edib. M irzə qocalıb, görünür, daha at tammır. Padşah
əm r elədi ki, M irzənin gözlərini qızdırılm ış şişlə oysunlar.
Padşahın hökmü ilə M irzənin gözlərinə oddu şiş soxub, çıxartdı-
lar. M irzə oradan evə qayıtdı.
O zaman M irzənin oğlu R övşənin on doqquz yaşı var idi. R övşən
m əd rəsəd ə dərsdə idi. R övşənə x əb ə r çatdı ki, padşah atasını kor edib.
R övşən m ədrəsədən çıxıb ağlaya-ağlaya atasının yanına gəldi. M irzə
gördü R övşən çox ağlayır, dedi ki, ağlama, mon ulduzlara baxıb sənin
taleyini oxumuşam. Sən bir pəhləvan olub padşahdan m ənim qisasım ı
alacaqsan. Axı M irzə həm də m ünəccim idi. O, ulduzların sirrindən
x əb ə r tuturdu. O, oğluna bildirdi ki, sənin taleyin çox parlaqdı, haınıya
qalib gələcəksən. Elə bu saat get padşaha de ki, sən bu dayçalara görə
atamın gözünü çıxartdırdın. İndi m ərhəm ət elo, o dayçaları atam a b a-
ğışla, atam kordu, ona minib sənin hüzuruna golər.
Padşah buyurdu ki, dayçalardan birini R övşənə versinlər. O nlar
tövləyə getdilər. R övşən göy dayçam seçdi. M irzo oğluna tapşırmışdı
ki, göy dayçanı götürsün. Çünki göy dayça o birindən yaraşıqh idi.
OO 13 ro
Rövşon dayçanı evə gətirdi. Mirzo oğluna tapşırdı ki, dayça üçün
yerin altında bir tövlə tiksin. R övşən atasm ın dediyinə əm əl etdi. T öv-
lodə iki axur, axurların arasında da bir hovuz tikdi. H ovuzu su ilə dol-
durub axurlara da çoxlu arpa, saman tökdü. Dayça qırx gün tövlədə
qalmalıydı. Tövlənin bütün d əlm ə-deşiyini elə tutdu ki, qırx günə kimi
iynə deşiyi boyda da olsa, ora işıq düşm əsin. R övşən dözə bilm əyib
otuz doqquzuncu gün dayçaya tam aşa etm ək üçün göz yekəlikdə bir
deşik açdı. Gördü dayça çıraq kimi işıq saçır. R övşənin bir baxışı ilə
elə bil ki, bu çıraq söndü, dayça da soluxdu.
R övşən deşiyi tutub atasım n yanına gəldi. Səhərisi M irzə R övşənə
dedi ki, oğlum, bu gün qırx gün tam am olur, dur gedək atı tövlədən çı-
xaraq.
Ata ilə oğul dayçanın yanına gəldi. M irzənin gözü görm ürdü, əlini
atın başına, belinə, əl-ayağına çəkib dedi ki, “səni cavan öləsən, oğul,
buna işıq dəy ib ” .
R övşən soruşdu:
- Ata, sən hardan bildin, ata işıq dəyib?
M irzə dedi:
- Ona görə bildim ki, at sınıxıb, qol-qanadı əriyib.
Bu sözdən sonra R övşən sarsılıb fıkrə getdi.
M irzə dedi:
- Qorxma, yer üzündə heç bir at bunun tozuna belə çata bilm əz.
Bundan sonra atı yəhərlədilər. M irzə R övşənə tapşırdı ki, onun təli-
m iylə m əşğul olsun, qırx gün atı dağda-daşda çapıb sovqun etsin. B i-
rinci qırx gün tam am olandan sonra ikinci qırx gün onu m eşədə çapsın,
ikinci qırx gün başa çatandan sonra üçüncü qırx günü onu suda, palçıqda
çapsın. Atın sovqunu sona yetəndən sonra M irzə R övşənə igidlik g ö s-
tərm ək, at sü n n ək dərsini öyrətdi.
M irzə R övşənə dedi ki, m əni Ceyhun çayının o biri üzünə çatdır,
Sonra olavə etdi ki, ay oğul, padşah ov üçün Ceyhunun kənarına g ə -
ləndə atın belinə qalxıb onun yanına gedib deyərsən: “Ey nankor
padşah! Sən bu ata görə atamın gözlərini çıxartdırdm. İndi bax gör
homin at necə at olub!”
Rövşən o q əd ə r gözlədi padşah Ceyhunun kənarına gəldi, atı onun
yanına sürdü. Padşahın gözü ata düşdü. V əzirə üz tutub dedi:
- Bu cavan oğlan kimdi?
V əzir oğlana üz tutub soruşdu:
- Ey cavan kim sən?
R övşən cavab verdi:
- Ey vəzir, m ən bu nankor padşahın nökəriyəm .
Padşah soruşdu:
- Bu atı sənə kim verib?
R övşən dedi:
- Ey nankor padşah, sən b u ata görə atam ın gözlərini kor etdirdin,
indi isə bax gör at necə at olub.
Sonra padşaha dedi ki, sən naşısan, at tanım ırsan. Q ulaq as, m ən bu
atın tərifıni deyim:
P adşahım , gəl sə n ə x ə b ə r verəlim ,
B ədoydə n işa n a neçə gərəkdi?
S əksənib, xorruyub, səq in ən d ə o,
C eyran tə k tullanıb keçə gərəkdi.
Q ızıl ov sə q ə rli, köşək dönüm lü,
D əyirm an m adarlı, ac qurd yeyim li,
Dovşan beli ipək, xəyyatə yalı,
Tavus tə k y elk ə si uca gərəkdi.
D ördündən b eşin ə girən d ə yaşı,
Şahm ar tək g ərə k d i b ədöyün başı,
A lm a tək gözləri, alm as tə k dişi,
D odağı nər kim i baca gərəkdi.
Əsli M ahm ududu, tasm a boyunlu,
M eydana g irən d ə yüz m in oyunlu.
Qarçqay* baxışlı, ac qurd yeyim li
Ortası qoluna dolu gərəkdi.
İgid odu ata sözün haqlıya,
B ədöyün b ec ərə, yaxşı saxlıya,
Suyun safın b ə n d i-b ə stin toxluya
M irzə kimi s ə rra f qoca g ərəkdi.
Padşah bunu eşidən kimi dedi:
- B u M irzənin oğludu, tutun onu!
Padşahın qoşunu R övşəni dörd tərəfdən m ansırıya aldı.
* O v quşu
Dostları ilə paylaş: |