P. O. Box 126, Richmond, Surrey tw9 2UD, uk
Yüklə 9,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Linqvistik qüsurluluq (forma qüsuru).
- Hərisə
- 2. Məzmundakı ziddiyyət (semantik, leksik qüsur).
288 4. Bəzən uydurulmuş hədisdə ravinin sosial statusu, psi- xoloji motivləri öz əksini tapır. Məsələn, Hakim rəvayət edir ki, Seyf ibn Ömər ət-Təmimi deyib: “Sə`d ibn Tərifin ya- nında idik. Oğlu məktəbdən gəldi. Ağlayırdı. Atası soruşdu: “Nə olub?” Dedi: “Müəllim məni döyüb.” Sə`d dedi: “Bu- gün onu rüsvay edəcəyəm! Mənə İbn Abbasa istinadən İk- rimə danışıb ki, Peyğəmbərin belə dediyini eşidib: “Uşaqla- rınızın müəllimləri aranızdakı ən şər insanlardır; yetimlərə az rəhm edərlər. Onlar miskinlərə qarşı ən kobud insanlar- dır”. Belə bir hədis də var: “Hərisə ∗ beli möhkəmlədir”. Mə- lum olur ki, bu hədisi uydurmuş Məhəmməd ibn Həccac ən-Nəxəi hərisə satan imiş. Hədisin məzmunda uydurma əlamətləri 1. Linqvistik qüsurluluq (forma qüsuru). Ərəb bəlağət elminin dərin biliciləri ilk baxışdan bilirlər ki, bu və ya digər söz, söz birləşməsi, cümlə quruluşu düzgündür, ya yox. Onlar cümlələrdəki qüsuru görə bilirlər. Asanlıqla müəyyən edirlər ki, bu cür qüsurlu sözlər, söz birləşməsi və cümlələr öz ana dilinə dərindən bələd olanın ağzından çıxa bilməz, o ki qal- dı fəsahət və bəlağətdə zirvə sayılan Peyğəmbərin ağzından çıxsın! Hafiz ibn Həcər deyib: ∗ Hərisə: qaynadılmış ət və buğdadan hazırlanmış yemək – tərcümə- çinin qeydi. 289 “Əgər Peyğəmbərə aid olunan bir hədisdə dilçilik qüsuru varsa, o, Peyğəmbərin ağzından çıxa bilməz”. İbn Dəqiq əl-İd deyib: “Çox vaxt (dilçi alimlər) rəvayətdəki müəyyən məsələlə- rə əsaslanıb, həmin rəvayətin uydurma olmağı qənaətinə gə- lirlər. Onlar hədislərdəki sözlər və söz birləşmələri ilə o qədər işləmişlər ki, xüsusi bacarığa, sövqi-təbii (intuitiv) hissiyyata yiyələnmişlər. Məhz bu cür bacarıq və hissiyyat sayəsində onlar bir sözün Peyğəmbərə aid olub-olmadığını müəyyən edirlər”. 2. Məzmundakı ziddiyyət (semantik, leksik qüsur). Yə- ni, bu və ya digər hədis heç bir yozum olmadan danılmaz əqli həqiqətlərə, ümumi əxlaq qaydaları və hökmlərə, hiss və müşahidəyə, tarixi həqiqətlərə, insanda və təbiətdəki ila- hi qanunauyğunluqlara zidd ola bilir, nəfsi istək (şəhvət) və fəsada aparıb çıxarır. Deməli, belə hədislər uydurma- dır. 3. Yozuma açıq olmayacaq dərəcədə Quranın açıq-aydın ayələri ilə, “mütəvatir” və mənası aydın hədislərlə, Quran və Sünnədən götürülmüş ümumi qaydalarla ziddiyyət təşkil edən hədislər də uydurmadır... 4. Əgər bu və ya digər hədis Peyğəmbərin (Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!) yaşadığı dövrün tarixi faktları ilə səsləşmirsə, de- məli, uydurmadır... 5. Təəssübkeş və ifratçı ravinin rəvayət etdiyi hər hansı bir hədis onun məzhəbinə uyğundursa, deməli, uydurulmuş- dur. 290 6. Əgər bir hədis məşhur və aktual hadisədən, işdən bəhs edirsə – belə hadisə və işlər, adətən hamının gözü qabağında baş verir – və onu buna rəğmən yalnız bir nəfər rəvayət et- mişsə (halbuki çox adam rəvayət etməli idi), deməli, uy- durmadır... 7. Adi bir işə görə veriləcək savabın miqdarının ifrat formada şişirdildiyi, yaxud da kiçik günaha görə çox dəh- şətli əzabdan bəhs edən hədislər də uydurmadır... Mərhum Sibai sözünə davam edir: “Bunlar alimlərin qoyduqları ən mühüm qaydalardır. Bu qaydalar hədisləri tənqid etmək, səhih olanlarını uydurma olanlarından fərqləndirmək üçündür. Bu qaydalar göstərir ki, bəzi şərqşünaslar və tərəfdarlarının sonralar iddia edəcəyi kimi, hədis alimləri təkcə istinadları (rəvayət “zəncir”lərini) öyrənməklə kifayətlənməmişlər; onların əsas diqqəti yalnız ravilərin kimliyini, şəxsiyyətini, keyfiyyətlərini öyrənməyə yö- nəlməmişdi; əksinə, onlar hədislərin həm istinadlarını, həm də mətnlərini araşdırmışlar. Hədis alimləri istinadla bağlı dörd, mətnlə bağlı yeddi uydurma əlamətindən söz aç- mışlar. Onlar heç bununla da kifayətlənməmiş, bədii (ədəbi) zövqü də hədisləri tənqiddə, onları saf-çürük etmədə əsas götürmüşlər. Alimlərimiz bəzi hədisləri onlara təkcə qulaq asmaqla qey- ri-məqbul saymışlar. Çünki ədəbi-bədii bacarıqları sayəsində həmin hədislərin uydurma olduğu qənaətinə gələ bilirdilər. Bu səbəbdən çox vaxt deyirdilər: “Bu hədis hədsiz mübhəmdir (şübhəlidir, mənası qaranlıqdır); filan hədisin məzmununda Yüklə 9,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|