R sayfullayeva, B. Mengliyev, G. Boqiyeva, M. Q urbo no va, Z. Yunuso va, M. Abuzalova

Qalam
va 
katta
so'zida 4 
ta (a) tovushi mavjud bo'lib, buning barchasi yuqorida aytilgan 
«quyi keng», «lablanm aganlik» um um iy belgisiga ega. Shu boisdan 
[a]
fonem asining varianti 
hisoblanadi. 
Biroq 
(a)
tovushlari 
yum shoq-qattiqligi va til oldi-til orqaligi bilan farqlanadi. 
Qa'lam
so'zidagi [a] tovushlari til orqa va qattiq unlilar bo'lsa, 
katta
so'zidagi [a] lar til oldi va yum shoq. Bu belgilar [a] fonemasi 
m ohiyatida 
mavjud bo 'lm ay , 
balki 
[<з] 
tovushining talaffuzi 
jarayonida boshqa (((k))
tovushlar ta ’sirida yuzaga kelgan 
hodisa. B oshqacha aytganda, (a) tovushlari m ohiyatiga daxldor 
b o 'lm ag an , o'zga, begona m ohiyat zarralarining [a] fonem asi 
ko'rinishiga yopishgan tajallidir. Bu tajallilar bir qarashda [д] 
tovushi m ohiyatiga daxldordek tuyuladi. Shu boisdan darslik va 
q o 'llan m alard a [a] fonem asining substansial belgisidan biri sifatida 
m azkur xossa ham ajratiladi. Bir fonem a ham tor, ham keng yoki 
ham jarangli, ham jarangsiz b o 'la olm aganligi kabi 
[a]
fonemasi 
ham til oldi, ham til orqa tovushi sifatida voqelana olmaydi.
D em ak, 
um um iylik 
va 
xususiylik 
m etodologiyasi 
bilan 
qurollangan tilshunos tovushlardagi m ohiyatga daxldor va daxldor 
bo'lm agan jihatlarni boshqalardan ko 'ra tezroq va aniqroq ilg'aydi.
Fonem aning 
m ohiyati 
doirasidan 
chiqqan 
tovush 
uning 
varianti 
sanalm aydi. 
M asalan, 
[b\
fonemasi jarangli undosh 
fonem a. Talaffuzda u jarangli bo'lsagina, [
b]
fonem asining varianti 
sanaladi.