47
5-MAVZU: BOZORDAGI MUVAFFAQIYATSIZLIKLAR VA
SAMARADORLIK
Reja:
1.
Bozor muvaffaqiyatsizliklari, tashqi ta‘sirlar va jamoat mollari.
2.
Samaradorlikning iqtisodiy va
ijtimoiy tushunchasi, korxona ishlab chiqarish
faoliyatida mohiyati va ahamiyati.
3.
Ishlab chiqarish samaradorligi va uning ko‘rsatkichlari.
1. Bozor muvaffaqiyatsizliklari, tashqi ta‘sirlar va jamoat mollari.
Bozor muvaffaqiyatsizligi -
bu erkin bozorlar
resurslarni samarali
taqsimlay olmaydigan holat. Bozordagi muvaffaqiyatsizliklar ko'pincha jamoat
mollari, vaqtga
to'g'ri
kelmaydigan
imtiyozlar, axborot
nosimmetrikliklari, raqobatbardosh
bo'lmagan
bozorlar, asosiy
agentlar
muammolari yoki tashqi
ta'sirlar
bilan
bog'liq.
Iqtisodchilar,
ayniqsa mikroiqtisodchilar, ko'pincha bozordagi muvaffaqiyatsizlik sabablari va
mumkin bo'lgan tuzatish vositalari bilan shug'ullanishadi. Bunday tahlil ko'plab
turdagi davlat siyosati qarorlari va tadqiqotlarida muhim rol o'ynaydi.
Bozor iqtisodiyotini boshqarishda davlat doimo aralashib,
davlat byudjeti
,
soliqqa tortish
,
veksellarni tuzish
va
monopoliyaga qarshi siyosat
yordamida
bozorni tartibga soladi. Davlat tomonidan tartibga solish bozor mexanizmini
to'ldiradi va to'g'rilaydi. Bozor muvaffaqiyatsizligi
nazariyasiga asoslanib,
hukumatning asosiy iqtisodiy roli
bozor o'z resurslarini
samarali ravishda
taqsimlay olmaydigan joyga aralashishdan iborat. Bozor muvaffaqiyatsizlikka
uchragan
taqdirda, davlat bozor mexanizmini muvozanatlashtirmaguncha davlat
yagona ishlab chiqaruvchi sifatida harakat qiladi.
Bozorning ishlamay qolishi yoki uni "bozor fiyasko" deb ham atashadi, bu
bozor iqtisodiy tanlov jarayonlarini samarali foydalanishni ta'minlaydigan
tarzda
muvofiqlashtira olmaydigan holat. Bozor mexanizmi jamiyat resurslarini maqbul
taqsimlanishiga olib kelmaydigan holat bozor muvaffaqiyatsizligi yoki
fiyasko
deb
ataladi. Odatda bozorning "muvaffaqiyatsizliklari"ni ko'rsatadigan
samarasiz
vaziyatlarning to'rt turi mavjud:
1. monopoliya;
2. nomukammal (assimetrik) ma'lumot;
3. tashqi ta‘sirlar;
4. jamoat mollari.
48
Ushbu holatlarning barchasida davlat yordamga keladi.
Dostları ilə paylaş: