Aparıcı boru.
Quyu ağzında qazıma kəmərinin yuxarı
ucuna bağlanmış, yüksək keyfiyyətli xüsusi poladdan
hazırlanmış qalın divarlı, silindrik dövran kanalına malik olan
en kəsiyi kvadrat(şəkil 4.1a) (ən geniş istifadə olunan aparıcı
borulardır), altıtilli şəklində (şəkil 4.1b) olaraq bütün qazıma
üsullarında aşağıdakı işləri görür:
a b
Şəkil 4.1. Aparıcı borular
1) rotor üsulu ilə qazıma prosesində və lazım olan bütün
hallarda fırlanma hərəkətini qazıma alətinə ötürür;
2) quyudibi qazıyıcılar ilə qazıma zamanı qazıyıcıların
reaktiv
momentlərinə qarşı qazıma alətini tərpənməz
94
vəziyyətdə saxlayır (bunun üçün rotorun dayandırıcı dəstəyini
döndərmək lazımdır ki, rotor fırlanmasın);
3) quyu dərinləşdikcə qazıma kəmərinə boru əlavə
edildikdən sonra qazıma prosesini davam etdirməyi təmin edir.
Qazıma zamanı hər dəfə aparıcı borunun uzunluğu qədər
qazıma gedişindən sonra aləti açmaq və ona növbəti qazıma
borusunu əlavə etmək lazım gəlir.
Bu zaman aparıcı borunun uzunluğu əlavə edilən borunun
uzunluğundan artıq olmalıdır. Bütün qazıma üsulları üçün
aparıcı borular əsasən aşağıdakı ölçülərdə hazırlanır: tərəfləri-
65x65, 80x80, 112x112, 140x140 və 155x155 mm, uzunluğu
isə 8 – 16 m. Aparıcı boruların göstəriciləri cədvəl 4.1-də
verilmişdir.
Cədvəl 4.1
Aparıcı boruların göstəriciləri
Diametri,
mm
Uzun-
lugu,
mm
Bir
metrinin
çəkisi, kq
Mufta
Nipel
D
yux
,
mm
Yivi
D
aş
,
mm
Yivi
30
8,0
24,2
92
-
92
-
33
8.0
31.4
102
-
102
-
74
13.5
69.8
146
3-121
146
3-121
85
16.0
113.0
203
3-171
178
3-147
100
16,0
131,0
203
3-171
203
3-171
Yuxarı intiqal sistemi ilə qazımada aparıcı boruların
uzunluqları 1.5 – 2 m olurdu.Hal-hazırda bu sistemdə həmin
borulardan istifadə olunmur.
Aparıcı
borular
ucları
qalınlaşdırılmamış
və
qalınlaşdırılmış şəkildə olur. Birinci tip aparıcı borular çox
zəif yiv birləşmələrinə malik olduğundan, demək olar ki,
onlardan istifadə olunmur. Ucları qalınlaşdırılmış aparıcı
qazıma boruları isə uzun müddət işə yararlı və daha davamlı
95
olduqlarına görə müasir qazımada çox istifadə edilir. Hazırda
aparıcı borular yığılmış vəziyyətdə hazırlanır. Yığılmış aparıcı
borunu fırlanğıca birləşdirmək üçün yuxarı keçiricidən və
qazıma borularına bağlamaq üçün aşağı keçiricidən istifadə
edilir. Aparıcı boruların yuxarı ucunda sol qıfıl yivləri, aşağı
ucunda isə sağ qıfıl yivləri olur. Aşağı keçiricinin əsas vəzifəsi
aparıcı borunun yiv hissəsini tez xarab olmaqdan qorumaqla,
onun istismar müddətini artırmaqdır.
4.3.Qazıma boruları və onların birləşmələri.
Müasir qazıma üsullarının tələblərinə uyğun olaraq
aşagıdakı növlərdə qazıma boruları istehsal olunur və işlədilir
(şəkil 4.2):
1) ucları xaricə qalınlaşdırılmış (UXQB) qazıma boruları;
2) ucları daxilə qalınlaşdırılmış (UDQB) qazıma boruları;
3) ucları xaricə qalınlaşdırılmış və konusvari stabilləşdi-
rici zonalı;
4) ucları daxilə qalınlaşdırılmış və konusvari stabilləşdi-
rici qanovlu;
5) qıfılı gövdədə qaynaq edilmiş qazıma boruları;
6) mufta
7) geoloji kəşfiyyat qazıması üçün işlədilən qazıma
borular;
8) yüngül xəlitəli qazıma boruları (YQB);
9) ağırlaşdırılmış qazıma boruları (AQB).
Stabilləşdirici zonalı qazıma borularında gövdə yivlərinin
yaxınlığında çuxura malikdir, hansı ki,isti halında daxili
çuxurlu qıfıl hissəsi bağlanır,nəticədə soyuduqdan sonra qıfıl
və boru arasında hermetik möhkəm əlaqə yaranır.Qazıma
texnologiyası belədir ki,endirmə-qaldırma əməliyyatı aparılan
zaman qazıma boruları çoxlu sayda açılıb bağlanır.Qaynaq
edilmiş borularda iri konusvari yivlər imkan verir ki,bu
96
əməliyyatlar
tez
yerinə
yetirilsin,bu
da
onun
üstünlüyüdür.Həmçinində qaynaq edilmiş borularda kanalın
daxili diametrində daralma yerləri olmadığından qazıma
məhlulunun müqaviməti azalır.
Şəkil 4.2. Qazıma boruları:
Birinci dörd boru konstruksiyaları xırda boru yivlərinə
malikdir və öz aralarında qazıma qıfılları və ya muftanın
köməyilə şəkil 4.3-də göstərildiyi kimi birləşdirilir.
Şəkil 4.3. Ucları daxilə qalınlaşdırılmış qazıma boruların
birləşmə sxemi.
a – qazıma qıfılları ilə, b – birləşdirici mufta ilə
a
b
97
Qazıma boruları aşağıdakı ölçülərdə hazırlanır:
- xarici diametrləri – 60, 73, 89, 102, 114, 127, 140 və
168 mm, divarlarının qalınlığı 7-11 mm;
- diametri 60 – 102 mm olan boruların uzunluğu – 6+0,6
m; 8+0,6 m; 11,5+0,9 m;
- diametri 114
168mm olan borular isə ancaq 11,5+0,9m
uzunluqda hazırlanır.
Qazıma
borularının
parametrləri
cədvəl-4.2-də
göstərilmişdir.
Ucları daxilə qalınlaşdırılmış borular rotor və yuxarı
intiqal sistemi ilə qazıma üsullarında tətbiq edilir. Bu boruların
ucları daxilə qalınlaşdırıldığından, boruların birləşdikləri
hissələrdə qazıma məhlulunun keçid kanalı kiçik və burada
mayenin hərəkətinə göstərilən hidravlik müqavimət çox olur.
Ucları qaynaq edilmiş borulardan turbin və vintli
hidravliki quyudibi mühərriklələ qazımada istifadə olunur.
Ucları xaricə qalınlaşdırılmış borular UXQ tipli olur və
elektrik qazıma üsulunda işlədilir. Bu boruların daxili kanalı
birləşmə yerlərində belə dəyişmir, ona görə də bu borular
içərisində
hərəkət
edən
mayeyə
göstərilən
hidravlik
müqavimət, təxmini də olsa sabit və çox azdır.
Bundan əlavə həmin boruların içərisində üçdamarlı zirehli
elektrik kabeli yerləşdirilir.
Bu boruları birləşdirmək üçün yalnız qıfıllardan istifadə
olunur. Qıfıl əsasən iki hissədən ibarətdir. Qıfılın xarici yivi
olan nippeli borunun aşağı ucunda, daxili yivi olan muftası isə
borunun yuxarı ucunda yerləşir. Borular üçün qıfıllar
diametrlərindən asılı olaraq üç tipdə buraxılır (şəkil 4.4).
a) QG – geniş keçid kanalı olan qıfıl;
b) QN – normal keçid kanalı olan qıfıl;
c) QA – daxili diametri artırılmış keçid kanallı qıfıl.
Üçüncü tip qıfıldan ucları xaricə qalınlışdırılmış boruların
birləşməsində istifadə edilir.
98
Şəkil 4.4. Qazıma qıfılları
a – QG tipli; b – QN tipli; c– QA tipli
Müxtəlif markalı poladdan hazırlanmış 1 p.m. çəkisi az
olan qazıma boruları vardır. Onlar əsasən qazıma kəmərinin
zəif hissəsidir. Onları sıxılma yükünə hesabat aparmadan
işlətmək olmaz.
Mexaniki yeyilmənin və yorulmanın qarşısını almaq üçün
borunun ortası yeyilməyə qarşı qalınlşadırılır. Onlar hətta şaquli
quyularda məhdud sıxılma yükünə davam gətirə bilir.
Qalınlaşdırılmış divarlı qazıma borularının istifadəsində
məqsəd xarici diametrin kiçilməsi və quyu divarı ilə görüş
sahəsinin kiçilməsi zamanı baltaya verilən əlavə yükün təmin
olunmasıdır.
99
Cədvəl 4.2
Qazıma borularının ölçüləri, kütləsi və sərtliyi
Boru
Mufta,mm
Kütlə, kq
Sərtliyi, kN
m
2
Diametr, mm
D
iva
rı
nı
n
qa
lı
nl
ığı
,m
m
X
ar
ic
i
di
am
et
ri
U
zunl
uğu
1m
ha
m
ar
bor
unun
İki
li
köç
ur
m
ə
M
uf
ta
la
r
Ə
yi
lm
əd
ə
E
İ
Y
er
d
ə-
yi
şm
əd
ə
G
İ
O
Ş
ər
ti
X
ar
ic
i
D
axi
li
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Ucları daxilə qalınlaşdırılmış
60
60,3
46,3
7
80
140
9,15
1,5
2,7
89
68
42,3
9
11,3
103
78
73
73
59
7
95
166
11,4
2,0
4,2
168
128
55
9
14,2
198
151
51
11
16,8
223
170
89
89
75
7
108
166
14,2
3,2
4,4
320
244
71
9
17,8
385
293
67
11
21,2
439
334
102
101,6
87,6
7
127
184
16,4
5,0
7,0
491
374
85,6
8
18,5
545
415
83,6
9
20,4
595
453
81,6
10
22,4
641
488
100
C
ədvəl 4.2-nin ardı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
114
114,3
100,3
7
140
204
18,5
6,0
9,0
716
546
8,3
8
20,9
797
607
96,3
9
23,3
872
664
94,3
10
25,7
944
719
92,3
11
28,0
1011
770
127
127
113
7
152
204
20,7
6,5
10,0
1000
762
111
8
23,5
1116
850
109
9
26,2
1226
934
107
10
28,9
1330
1013
140
139,7
123,7
8
171
215
26
7,5
14
1512
1152
121,7
9
29
1664
1268
119,7
10
32
1909
1378
117,7
11
35
1947
1483
168
168,3
150,3
9
197
229
35,3
9,5
16,7
3008
2292
148,3
10
39,0
3283
2501
Ucları xaricə qalınlaşdırılmış qazıma boruları
60
60,3
46,3
7
86
140
9,15
1,5
2,7
89
68
42,3
9
11,3
103
78
73
73
59
7
11,4
168
128
55
9
105
165
14,2
2,5
4,7
198
151
51
11
16,8
223
170
101
C
ədvəl 4.2-nin ardı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
89
89
75
7
14,2
320
244
71
9
118
165
17,8
3,5
5,2
385
293
67
11
21,2
439
334
102
101,6
85,6
8
18,5
545
415
83,6
9
140
204
20,4
4,5
9,0
595
453
81,6
10
22,4
641
488
114
114,3
98,3
8
20,9
797
607
96,3
9
152
204
23,3
5,0
11,0
872
664
94,3
10
25,7
944
719
92,3
11
28,0
1011
770
140
139,7
123,7
8
26,0
1512
1152
121,7
9
185
215
29,0
7,0
15,0
1664
1268
117,7
11
35,0
1947
1483
|