120
V FƏSĠL
QURUÇAY MƏDƏNĠYYƏTĠ VƏ ONUN
TEXNĠKĠ-TĠPOLOJĠ XÜSUSĠYYƏTLƏRĠ
Azıx paleolit düşərgəsinin tarixi dövrlə bağlı ən qədim
arxeoloji
və
paleontoloji tapıntıları abidənin VII-X
təbəqələrindən aşkar olunmuşdur. Çoxtəbəqəli Azıx paleolit
düşərgəsinin ən aşağı VII-X təbəqələrində M.M.Hüseynovun
rəhbərliyi altında arxeoloji qazıntılar 1974-1976,1980-1982 və
1986-cı illərdə aparılmışdır. Arxeoloji qazıntılar zamanı Azıx
düşərgəsində VII-X təbəqələrinin 32 kv.m sahəsində
121
tədqiqatlar aparılmış və 212 ədəd daş məmulatı, 7 ədəd
heyvan sümükləri və minlərlə xırda gəmirici sümükləri
tapılmışdır.
Çoxtəbəqəli
Azıx
paleolit
düşərgəsinin
VII-X
təbəqələrindən tapılmış daş məmulatı içərisində əsas yeri
əmək alətləri tutur. Düşərgənin əmək alətləri arasında
çaydaşılarından hazırlanmış kobud çapma alətləri çoxluq
təşkil edir. VII-X təbəqələrin daş məmulatı içərisində eyni
zamanda çapacaq alətləri, kubvari alətlər, kobud qaşovlar,
vurma səthi yaxşı saxlanmış qəlpələr qeydə alınmışdır. Elmi
araşdırmalar zamanı məlum olmuşdur ki, Azıx paleolit
düşərgəsində stratiqrafik səviyyədən asılı olmayaraq
düşərgənin VII-X təbəqələrinin daş məmulatı texniki və
tipoloji
xüsusiyyətlərinə
görə
eyni
texniki
üsulla
hazırlanmışdır. Bu texniki-tipoloji xüsusiyyətlər əmək
alətlərinin tipologiyasında, ümumi görünüşlərdə, çənglə
örtülməsindən asılı olmayaraq saxlanılma dərəcəsində, texniki
hazırlanmalarında və digər cəhətlərdə özünü göstərir.
Çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsinin ən aşağı
təbəqələrinin daş alətləri əsasən çaydaşılarının kənar
hissələrindən mərkəzə doğru vurub qoparma üsulu ilə çox
kobud formada hazırlanmışdır. Xüsusilə, düşərgənin IX-X
təbəqələrindən tapılmış daş alətləri olduqca kobud və bəsit
122
formada hazırlanmışdır. Belə texniki üsulla hazırlanmış daş
alətlər daş məmulatı içərisində çoxluq təşkil edir. Təsvir
olunan əmək alətləri əsasən uzunsov çaydaşılarının bir ucu və
ya onun uzununa bir kənar hissəsini qəlpələr qoparmaq yolu
ilə hazırlamışlar. Qeyd olunan əmək alətlərinin meydana
gəlməsi bir daha sübut edir ki, bu tip əmək alətləri iki yuxarı
üzü işlənmiş protoçoppinqlərin ilk istehsal pilləsini təşkil edir.
Azıx paleolit düşərgəsinin VII-X təbəqələrinin daş məmulatı
arasında qəlpələrdən hazırlanmış əmək alətləri də qeydə
alınmışdır. Belə alətlər içərisində əsas yeri qaşov tipli alətlər
tutur (bax şəkil 22, 23, 28). Çoxtəbəqəli Azıx paleolit
düşərgəsinin VII-X təbəqələrindən tapılmış daş məmulatı
arasında 3-4 kq ağırlığında olan nəhəng kobud çapma alətləri
diqqəti daha çox cəlb edir. Bunları nəhəng çopper tipli alətlər
də adlandırmaq olar. Hələlik, Qafqaz və Yaxın Şərqin paleolit
düşərgələrindən bu tip əmək alətləri qeydə alınmamışdır.
Təsvir olunan alətləri Azıx tipli kobud çapma alətləri
adlandırmaq olar (bax şəkil 21, 2, 26).
Azıx paleolit düşərgəsinin VII-X təbəqələrindən tapılmış
arxeoloji tapıntıların mühüm elmi əhəmiyyəti vardır. Bu elmi
materiallar Azıx paleolit düşərgəsində ibtidai insanların ilk
məskunlaşdığını söyləməyə imkan verir. Aparılan kompleks
elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, ibtidai
123
insanların həyatında Azıx paleolit düşərgəsinin yaxınlığından
axan Quruçayın mühüm rolu olmuşdur. Çünki, Qarabağın
Quruçay vadisi ibtidai insanların əmək alətləri hazırlamaq,
ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olmaları üçün xammal mənbəyi
olmuşdur. Quruçay dərəsində əmək alətləri hazırlamaq üçün
kvars, kvarsit, bazalt, çaxmaq, felzit, yaşma və digər
çaydaşıları mövcud olmuşdur. Ona görə də ən qədim Azıx
düşərgəsinin ibtidai sakinləri daşdan əmək alətləri hazırlamaq
üçün təbii çaydaşılarını Q uruçay vadisindən toplayıb əmək
alətləri hazırlamış və müəyyən vaxt keçdikdən sonra
düşərgəyə gətirmişlər.
Aparılan kompleks elmi tədqiqatlar zamanı məlum
olmuşdur
ki,
Quruçay
vadisi
ibtidai
insanların
məskunlaşmaları üçün zəruri olan bütün təbii nemətlərə malik
olmuşdur. Ona görə də ibtidai insanlar bu vadidə
məskunlaşaraq çaydaşılarından əmək alətləri hazırlamış,
özlərinin iqtisadi tələbatlarını ödəmək üçün ovçuluq və
yığıcılıqla məşğul olmuşlar.
Çoxtəbəqəli
Azıx
paleolit
düşərgəsinin
VII-X
təbəqələrindən tapılmış daş məmulatlarının texniki- tipoloji
xüsusiyyətləri, kobud çapma alətlərinin hazırlanma cəhətləri
və dünyanın heç bir paleolit abidələrindən belə alətlər qeydə
alınmadığı üçün düşərgənin ən aşağı təbəqələrindən tapılmış
Dostları ilə paylaş: |