132
(13 ədəd). Aşağı təbəqələrin daş məmulatı içərisində 56 ədəd
çaydaşı qeydə alınmışdır. Onların əksəriyyətindən iş zamanı
ibtidai insanlar istifadə etmişlər. Çünki həmin çaydaşılarının
üzərində əzilmələr və qopuqlar aydın nəzərə çarpır.
Çoxtəbəqəli
Azıx paleolit düşərgəsinin
VII-X
təbəqələrindən tapılmış əmək alətlərinin bir sıra özünəməxsus
xüsusiyyətləri müəyyən edilmişdir.
Azıx qədim insan düşərgəsində aparılan arxeoloji tədqiqat
işlərində əvvvəllər ancaq Azərbaycan alimləri iştirak edirdilər.
Lakin sonralar abidədə aşkar olunmuş elmi materialların
zənginliyi
burada
kompleks
şəkildə
tədqiqat
işlərinin
aparılmasının zəruriliyini meydana çıxardı. O na görə də
çoxtəbəqəli Azıx düşərgəsinin kompleks şəkildə elmi tədqiq
olunmasında Azərbaycan alimləri ilə birlikdə Moskva, Leninqrad
və Fransanın mütəxəssisləri də iştirak etməyə başladılar. Abidədə
elmi tədqiqat aparan M.Hüseynov, Ə.Cəfərov, D.Hacıyev,
Ə.Məmmədov, N.Şirinov, A.Veliçko, V.Hacıyev, S.Əliyev,
M.Süleymanov və başqa alimlərin işləri nəticəsində uzaq
keçmişimizə aid zəngin elmi məlumatlar əldə olunmuşdur
(Veliçko və b. 1980; Hacıyev,1979; Cəfərov, 2004, 2006).
Çoxtəbəqəli
Azıx
paleolit
düşərgəsinin
VII-X
təbəqələrindən aşkar olunmuş arxeoloji materialların olduqca
mühüm əhəmiyyəti vardır. Aşağı təbəqələrin maddi mədəniyyət
133
nümunələri mağarada ibtidai insanların ilk məskunlaşmasından
xəbər verir. Qədim insanların həyatında düşərgənin yaxınlığından
axan Quruçayın mühüm fəaliyyəti olmuşdur.
Çoxtəbəqəli
qədim
insan
düşərgəsinin
VII-X
təbəqələrindən aşkar olunmuş Q uruçay mədəniyyətinin əmək
alətləri Şərqi Afrikanın Olduvay mədəniyyəti kompleksi ilə
yaxınlıq təşkil edir. Lakin Azıx düşərgəsinin ən aşağı
təbəqələrinin əmək alətlərinin texniki hazırlanmasında və
tipologiyasında fərqli cəhətlər vardır ki,bu da VII-X təbəqələrin
elmi materialları əsasında yeni arxeoloji mədəniyyətin müəyyən
edilməsinə səbəb olmuşdur. Azıx düşərgəsində aparılan kompleks
elmi tədqiqatlar nəticəsində Q uruçay mədəniyyətinin 2-2,5 milyon
il bundan qabaqlar başlayıb və 700 min il əvvəllər sona çatması
müəyyən olunmuşdur.
Ə.Q.Cəfərovun 2001-2005-ci illərdə Avropa alimləri ilə
birgə apardığı elmi tədqiqatlar nəticəsində Quruçay arxeoloji
mədəniyyətinin 2,5 milyon il bundan əvvəl başlanması və ibtidai
insanların Azıx düşərgəsində həmin tarixdən məskunlaşması
müəyyən edilmişdir (Cəfərov, 2006). Eyni zamanda Azərbaycan
ərazisində ibtidai icma quruluşunun ilk mərhələsinin Quruçay
arxeoloji mədəniyyəti dövründən başlaması arxeoloji mənbələr
əsasında sübuta yetirilmişdir. Hələlik, bu vaxta qədər Qafqaz və
Yaxın Şərqin paleolit düşərgələrində aparılan arxeoloji qazıntılar
134
zamanı Quruçay mədəniyyətinə aid əmək alətləri qeydə
alınmamışdır (Cəfərov, 2004).
Aparılan kompleks tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki,
ilk ibtidai insanlar əvvəlcə Q uruçay dərəsində məskunlaşmış və
müəyyən vaxt keçdikdən sonra təbii coğrafi şəraitlə bağlı olaraq
dərədən Azıx mağarasına köçüb burada yaşamağa başlamışlar.
Quruçay mədəniyyətinin sakinləri ayrı-ayrı dəstələr halında
yaşamış və öz iqtisadi tələbatlarını təmin etmək üçün ovçuluq və
yığıcılıqla məşğul olmuşlar. Aparılan elmi araşdırmalar zamanı
məlum olmuşdur ki, Quruçay mədəniyyəti dövründə havalar isti və
savanna iqlim şəraitində olmuşdur (Məmmədov, Ələsgərov, 1988).
İsti iqlim şəraitində Azıx mağarasında yaşamaq daha əlverişli
olduğu üçün ibtidai insanlar Q uruçayın sahillərindən düşərgəyə
köçmüşlər. Onlar Azıx düşərgəsinə gələrkən Quruçayın sahillərində
topladıqları çaydaşılarını və hazırladıqları əmək alətlərini də özləri
ilə birlikdə Azıx mağarasına gətirmişlər
Aparılan kompleks elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən
edilmişdir ki, Quruçay arxeoloji mədəniyyəti uzun bir tarixi dövrü
əhatə edir. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı məlum olmuşdur
ki, Quruçay arxeoloji mədəniyyyətinin başlanmasından 1,5
milyon il keçdikdən sonra qədim Aşel mədəniyyəti öz inkişafına
başlamışdır. Quruçay mədəniyyətinin uzun müddət davam
etməsinə baxmayaraq, çaydaşılarından hazırlanmış alətlərin
135
hazırlanma texnikasının inkişafı nisbətən zəif olmuşdur. Quruçay
arxeoloji mədəniyyətinin tədricən təkmilləşməsini VIII-VII
təbəqələrin əmək alətlərinin tipologiyasında aydın izləmək olur.
Lakin Azıx paleolit düşərgəsində Quruçay arxeoloji mədəniyyəti
başa çatdıqdan sonra yeni bir arxeoloji mədəniyyət – qədim Aşel
mədəniyyəti inkişafa başlamışdır. Qədim Aşel mədəniyyəti
inkişafa başlaması ilə əlaqədar olaraq Azıx paleolit düşərgəsində
tapılmış əmək alətlərinin texniki-tipoloji xüsusiyyətləri demək
olar ki, tamamilə yeniləşir, 90%-dən artıq əmək alətləri yeni
texniki üsullarla hazırlandığından yeni-yeni əmək alətlərinin
tipləri meydana gəlməyə başlayır. Qədim Aşel mədəniyyəti
dövründə əmək alətlərinin hazırlanma texnikasının təkmilləşməsi
göstərir ki, artıq ibtidai insanların fiziki quruluşunda da
dəyişikliklər baş verir. Şərqi Afrikanın Olduvay düşərgəsindən
tapılmış maddi mədəniyyət qalıqlarının tədqiqi zamanı
arxeoloqlar və paleoantropoloqlar müəyyən etmişlər ki, Homo
habilis tipli insanlardan bir milyon il keçdikdən sonra qədim Aşel
dövrü başlamış və bu mədəniyyətin ibtidai insanları pitikantrop
tipli adamlardan ibarət olmuşlar (Lümley, 1998, 2003; Cəfərov,
2004).
Çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsinin Quruçay mədəniyyətinə
aid əmək alətlərinin elmi tədqiqi zamanı məlum olmuşdur ki, bu
dövrün ibtidai insanları Homo erektus tipli adamlar olmuşlar.
Dostları ilə paylaş: |