xammallann kompleks istifadəsini, təbiəti mühafizə tədbirlərini
elmi-texniki əsaslar səviyyəsində aparmalan müasir zərumiy-
yətdən irəli gəlir. Təbii sərvətlərdən istifadə edilməsinə, ətraf
mühitin mühafizəsinə, ekoloji mühitin çirkləndirilməsinə qarşı
mübarizə tədbirlərinin görülməsi eləcədə ekoloji mühiti nəzərə
almaqla yanaşı, texnoloji üsullardan, mütərəqqi istismar
texnikasından istifadə edilməsində mühüm stimullaşdıncı
vasitədir. Bundan başqa, təkrar xammallardan səmərəli istifadənin
onlarm faydalı əmsalının artınlması yolu ilə tullantılann
azaldılmasmın, ekoloji təmiz texnologiya tətbiqinin, təbiətlə
cəmiyyətin
marağının
uzlaşdınimasmm
nəzarətçisi
və
nizamlayıcısıdır.
Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatmm, o cümlədən təbii
sərvətlərdən istifadə sahələrinin bazar münasibətləri şəraitində
işləməsində, onlann əsasında müvafiq istehsal sahələrinin eks-
tensiv istifadəsində mütərəqqi iqtisadi mexanizmlərin tətbiqi ilə
intensiv təbiəti istifadə təmayülündə keçməyi təmin edən mühüm
vasitədir.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu prinsip bütün ölkələrdə eyni
qaydada tətbiq edilir, eyni məqsədə xidmət edir. Lakin bu və ya
digər təbiəti mühafizə tədbirlərinin, ekoloji mühitin tarazlı
inkişafinda təbiətlə istehsal, onlarla da əhali arasında olan
iqtisadi-ekoloji siyasətin hansı səviyyədə hayata keçirilməsində
yerli şəraitə uyğun müəyyən fərqlər ortaya çıxır. Bu o deməkdir ki,
kompleks əhəmiyyətli konstruktiv xammallardan məsələn,
yanacaq-enerji, metallurgiya, polimetal sərvətlərindən elə istifadə
edilməlidir ki, praktiki olaraq təbiəti mühafizə siyasətində əldə
edilən iqtisadi-ekoloji səmərə fərdilikdə deyil, ümumi ictimai
miqyasda dəyərli olsun.
Odur ki, təbii sərvətlərdən istifadə və ümumi təbiəti
mühafizə siyasətinin tərkib hissəsi olmaqla onlann həyata
keçirilməsi dövlət milli regional və yerli qanunverici təşkilatlan
ekoloji sistemdə canlı aləmə dəyən zərərin müəyyən edilməsi indi
zəruri şərt kimi qəbul edilməlidir. Beləliklə, hasilat, istismar, emal
proseslərində yaranan itkilərin ətraf mühitə verdiyi zərərin
hesablanması, tullantılann təkrar emalı
bu prosesdə iştirak edən
180
A l t ı n c ı f ə s i l 6.
EKOLOGİYA SAHƏSİNDƏ
BEYNƏLXALQ HÜQUQ
NORMALARI
Təbiətə antropogen təsirin qüvvətlənməsi və dünyamn hər
yerində ətraf mühitin gücdən düşməsi bütün ölkələrin və xalq- lann
qayğısına səbəb olmuş və bu da onlann Yer kürəsində yaşaması,
təbii mühit imkaıdanna malik sosial-iqtisadi inkişaf etmiş
cəmiyyətin mövcudluğu üçün birgə səy göstərməsinə təsir
etmişdir. Belə məsələləri həll etmək üçün çoxlu üsullar
mövcuddur. Bunların içərisində hüquqa, insan davramşmm hüquqi
tənzimlənməsinə mühüm yer verilir.
Təbiət və cəmiyyətin inkişaf qanunlarına əsaslanan ekoloji
istiqamətlənən hüquq vasitəsilə insanlar özlərinin davranış və
həyat fəaliyyətini intizama öyrətmək ehtiyacını hiss edirlər. Bunda
məqsəd təbiət və cəmiyyətin qarşılıqh təsirinin kortəbii prosesini
şüurlu, nəzarət edərək inkişaf etdirməkdir. Məsələnin həllinə belə
yanaşma davamh inkişaf konsepsiyası admı qazandı və insamn
təbii mühitə təsirilə beynəlxalq əlaqələrin hüquqi tənzimləmə
prinsipinə çevrildi.
Ətraf mühitin beynəlxalq-hüquqi mühafizəsi beynəlxalq
əməkdaşhq vəzifələrindən biridir. Beynəlxalq ekoloji hüquq
ümumi qəbul edilən prinsip və beynəlxalq hüquq normaları
əsasında tənzimlənən hüquq normalarının məcmusudur. Bu isə
beynəlxalq ekoloji resursların mühafizəsi, səmərəli istifadəsi və
müasir və gələcək nəslin mənafeyi naminə insanın əlverişli ətraf
mühitə hüququnun müdafiəsinə xidmət edir.
Beynəlxalq ekoloji hüququn məqsədi cəmiyyətin onu əhatə
edən təbii mühitə qarşılıqlı təsiri sahəsində insan davra- nışımn
tənzim edilməsində hüququn vasitə roluna xidmət etməkdir.
Beynəlxalq ekoloji hüquqi tənzimlənməsinin əsas predmeti
beynəlxalq ekoloji münasibətlər, yəni bilavasitə və bilvasitə təbii
mühitlə bağlı olan münasibətlərdir.
Beynəlxalq ekoloji hüququn təşəkkülü və inkişafı çox da
uzun olmayan tarixə malikdir.
Ancaq müasir dövrlə bey
182