tullantılann
təhlükəsiz
saxlanması
problemini
xeyli
mürəkkəbləşdirir.
Günəş, külək, dəniz və yer təkinin qüvvəsindən daimi eneıji
mənbəyi kimi istifadə edilməsi energetikanm gələcək
istiqamətlərini təşkil edəcəkdir.
Ekoloji çətinlikləri aradan qaldırmadan ekoloji böhrandan
xilas olmaq mümkün deyildir. İctimai inkişafın dialektikası elmi-
texniki tərəqqini dayandırmağı və ya zəiflətməyi deyil, yenidən
səmtləşdirmək şərtilə onun inkişafını sürətləndirməyi tələb edir.
Biosferin inkişafımn vahid strategiyası mövcud ekoloji
stansiyamn aradan qaldınimasmın mühüm vasitələrindən biri kimi,
cəmiyyətin özünün təşkilinin təkmilləşdirilməsini, onlarm həyat
tərzinin yeni nümunələrinin, davramş əndazələrinin müvafiq
normalanmn təşəkkülü məsələsini də vacib amil kimi yüksək
qiymətləndirir.
Canlı aləmlərin fəaliyyəti ilə sıx əlaqədə olan biosferanm
sonrakı həyatı, təkamülü daha çox cəmiyyətin məqsədəuyğım
hərəkətləri ilə müəyyən olunmağa başlayır. Təbiətin mühafizəsinin
elmi təşkili həyatın və sivilizasiyamn qorunub saxlanma- sımn
zəruri şərtinə çevrildiyi indiki zamanda şəxsiyyətin ümumi və
xüsusilə ekoloji mədəniyyətini, ekoloji şüurunu və ekoloji
davramşım inkişaf etdirib yeni səviyyəyə çatdırmaq xüsusi
əhəmiyyət kəsb etmişdir. Təbiəti saflaşdırmaqla, onun
nemətlərindən səmərəli istifadə etməklə korlanmasının qarşısını
almaq təbii şəraitlə ünsiyyətin forma və metodlanm
sağlamlaşdırmaq şüurlu fəaliyyəti qüvvətləndirməyi, ekologiyanm
əxlaqi-etik problemlərini ön plana çəkməyi tələb edir.
Bu məqsədlə müasir ekoloji böhramn qlobal xarakterli
biliklərin ardıcıl geniş təbliğ edilməsinə, yayılmasına, adamlarm
ekoloji dünyagörüşünün formalaşmasma nail olmaq lazımdır.
Müasir ekoloji əxlaqi etik tərbiyə məsələlərinin reallaşdıniması ilə
yanaşı, ekologiyamn mühüm problemlərinin ali və orta
məktəblərdə tədris edilməsi ekoloji etik prinsiplərin inkişafı işinə
xeyli yardım edər, o cümlədən hər bir adamın ətraf mühitin
174
mühafizəsində fəal, səmərəli fəaliyyət göstərməsinə daha yaxşı
şərait yaratmış olar.
Dünya praktikası sübut edir ki, təbiətlə qarşılıqlı
münasibətdə kortəbiilik elementlərini getdikcə məhdudlaşdırmaq,
mütəşəkkillik, şüurluluq, yaxm və uzaq nəticələri nəzərə almaq
şəraitində fəaliyyət göstərmək yeganə çıxış yoludur.
5.7.
Təbii sərvətlərin istifadəsi və ətraf mühitin mühafizəsinin
idarə edilməsi.
Dünyamn ayn-ayn ölkələrində o cümlədən Azərbaycanda
təbii sərvətlərdən istifadə proseslərində ətraf mühitin mühafizəsi,
təbiətdə ekoloji müvazinətin saxlanılması, təbiətdən səmərəli
istifadə tədbirləri sistemi tətbiq edilir.
Yeraltı, yerüstü ehtiyatlardan səmərəli istifadə edənlər
iqtisadi cəhətdən stimullaşdmlmaqla yanaşı onlara istehsalm
tərəqqisində üstünlük verir. Bununla bərabər səmərəsiz, iqtisadi-
ekoloji baxımdan sərfəsiz istifadəyə, ətraf mühitin çirkləndiril-
məsinə görə müəyyən məhdudlaşdmcı tədbirlər, iqtisadi, hüquqi
qadağanlar tətbiq edilir. Faydalı qazmtılann istisman, saflaş-
dınlması, son emalı proseslərində baş verən neqativ proseslərə
qarşı qadağan qoyulması, bəzi hallarda bu və ya digər
müəssisələrin fəaliyyətinin dayandıniması zənim tədbir kimi qəbul
edilir.
Təcrübə göstərir ki, fəaliyyətdə olan belə müəssisələrə qarşı
mübarizə tədbirləri istehsal proseslərində baş verən pozuntuların,
nəzarət
xidmətlərinin,təmizləyici
qurğulann
səmərəsiz
fəaliyyətinin qarşısım ala bilmir. Qeyd etmək lazımdu- ki, ətraf
mühiti çirkləndirən, xammaldan alman faydalı elementlerin
əmsalım, əmək məhsuldarlığım, müəssisəsinin rentabelliyini aşağı
salan, nəhayət ətraf mühitin çirkləndirilməsi mənbəyi olan
tullantılara görə tətbiq edilən əsas tədbirlər cərimə üsulu, inzibati
cəza, bəzi hallarda hüquqi sanksiyalardan istifadə edilməsi hesab
olunur. Uzun müddət davam edən belə neqativ hallan törədən
şəxslər, təbiətə müdaxilə edən səbəbkarlar aşkar edilir,
cəzalandınlır. Bunlar isə ətraf mühitə, insanlara dəyən zərərin
qarşısım ala
175
bilmir ki, bunun da nəticəsində neqativ hallar davam edir. Belə
olduqda əlacsız qalan cəmiyyət bu hallara dözsə də radikal
tədbirlərin həyata keçirilməsinə istənilən səviyyədə nail ola bihtiir.
İndi çox ölkələr belə vəziyyətin qarşısmm alınması məqsədilə bir
sıra tədbirlər həyata keçirir və onun bəhrəsini görürlər. Qeyd etmək
lazımdır ki, Azərbaycan Respublikasmda bu sahədə ciddi
çətinliklər və məhdudiyyət mövcuddur. Bunu yaradan səbəblər
ondan ibarətdir ki, keçmiş Sovet İttifaqı dövründə təbii sərvətlərin
mənimsənilməsi,istifadəsi, ətraf mühitin mühafizəsi dövlət
mülkiyyəti şəklində mərkəzləşdirilmiş halda apanlırdısa, indi
istehsal vasitələri üzərində xüsusi, fərdi mülkiyyət münasibətləri,
müxtəlif mülkiyyət formalan şəraitində təbii sərvətlərdən
kompleks istifadəsi, ətraf mühitin mühafizəsi, təbiəti
çirkləndirənlərə qarşı mübarizə tədbirlərinin apaniması çox
hallarda dövlət nəzarətindən kənarda qalır. Belə olduqda
sahibkarlar törətdikləri neqativ hallara qarşı mübarizə tədbirlərinə
vəsait sərf etməkdən boyun qaçınrlar.
Bu hallara yol verməmək məqsədilə qarşıda duran ən zəruri
tədbir təbii sərvətlərin istismarı, email, istifadəsi proseslərində
ətraf mühiti çirkləndirdiklərinə görə, günahkarlan, müəssisələri
cərimə etmək yox, onlan yaradan səbəbləri aradan qaldırmaqdır.
Müasir texnika, texnoloji vasitələrin tətbiqi iqtisadi-ekoloji
səmərəyə malik olmaqla xammalın kompleks emalınm təşkili,
istehsal tullantılanmn optimal səviyyəyə endirilməsi yolu ilə
zərərli hallar törədən amillərin aşkar edilməsi müəssisənin əsas
istehsal göstəricilərinin tərkib hissəsi olmalıdu*.
Bazar münasibətləri və təbii sərvət təmayüllü istehsal
sahələrinin özəlləşdirilməsi dövründə ətraf təbii mühitə dəyən
antropogen, texnogen təsirlərin əvvəlcədən aradan qaldınlmasmm
iqtisadi səmərəli yollanndan biri, yeraltı,yerüstü sərvətlərdən
səmərəli istifada edilməsi, bumm əsasında iqtisadiyyatın dinamik
inkişafinm təmin edilməsinin ən zəruri vasitələrindən biri lisenziya
hüquqi ilə fəaliyyət göstərməkdir. Uzun müddət fəaliyyətdə olan
təbii sərvətlərdən, xüsusilə yeraltı xammal ehtiyat- lanndan istifadə
edilməsi mexanizmi yeni İslahatlar dövründə
176
Dostları ilə paylaş: |