nəlxalq hüququn bu sahəsinin gələcək formalaşması çox intensiv
surətdə baş verir. Bu münasibətlə müxtəlif ölkələr arasında
beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsi hüququna dair ikitərəfli
dövlətlərarası müqavilələr bağlanmağa başlandı.
Rusiya ilk dəfə beynəlxalq ekologiya hüququ norma- lannm
işlənilməsində iştirak etmiş, dəniz pişiklərinin mühafizəsinə dair
06.XI.1987-Cİ il sazişinin iştirakçısı olmuşdur. (Yaponiya və ABŞ
ilə birlikdə).
Hazırda dünyada 160-dan artıq çoxtərəfli konsepsiyalar
mövcuddur; 3 mindən artıq ikitərəfli müqavilələr imzalanmış,
onlarda bütövlükdə və qismən ətraf mühitin mühafizəsi və təbiət
resurslarından istifadənin şərtləri əks edilmişdir. BMT katibliyində
ətraf mühitin mühafizəsinə dair 150-dən artıq çoxtərəfli
müqavilələr qeyd edilmişdir. Beynəlxalq-hüquqi aktların sayı artsa
da indi əsas vəzifə beynəlxalq ekologiya hüququnun tələblərini
yerinə yetirməkdir.
6.1.
Ekoloji problemlərin qlobal xarakteri
Müasir dünyada qloballaşan dinamik şəkildə dəyişmiş sovet
imperiyasının dağılması, yüz milyonlarla insanlar milli azadlıq
qazanmış, müstəqil dövlət quruculuğu imkam əldə etmiş, iqtisadi,
sosial və mənəvi sahələrdə əldə olunmuş nailiyyətlər, təbiət
qüvvələrindən istifadə edilməsində əzəmətli qələbələrə nail
olmuşlar. Əlbəttə belə müasir cəmiyyətin indiyə qədər
qarşılaşmadığı ciddi problemlər o cümlədən, sivilizasiya üçün
təhlükə doğuran bir şəraitdə, ictimai inkişafın qlobal xarakterli
problemləri ilə, o cümlədən təhlükəli ekoloji böhranlar ilə
üzləşmişdir.
Müasir ekoloji problemlər müəyyən bölgənin millət və
xalqm, hətta materik deyil, öz mahiyyəti etiban ilə bütün
bəşəriyyətin mənafeyinə toxunur, perspektivdə isə onun gələcəyi
ilə bağlıdır. Bunlann aradan qaldınlması da bütün ölkələrin və
dövlətlərin birgə əməkdaşlığı, səyi şəraitində mümkün olacaqdır.
Təsadüfi deyildir ki, cəmiyyətlə təbiətin qarşılıqlı təsiri ətrafında
bütün dünyada ciddi mübahisələr gedir, dünya ictimaiyyəti,
hökumətləri, beynəlxalq təşkilatlar, elm xadimləri ekoloji
183
problemin mahiyyətini, onun mövcud olma səbəblərini və aradan
qddıniması yollanmn nəzəri cəhətdən elmi tədqiqim xeyli
aktuallaşdırmışdır.
Məhz buna görə müasir ekoloji böhramn mahiyyəti
cəmiyyətlə təbiətin ziddiyyətlərinin son dərəcədə kəskinləşməsi
təşkil edir. Müasir ekoloji problemlərin təşəkkülü, formalaşması
ictimai inkişafm obyektiv meylinin təzahürü, qanunauyğun
nəticəsi olub, bütövlükdə cəmiyyətin sosial inkişafın tərəqqisinin
gedişi ilə bilavasitə əlaqədardır.
Tarix sübut edir ki, insanlann bütün həyat fəaliyyətini iki
inkişaf xətti-insan cəmiyyət təbiətə münasibəti və onlarm bir-
birinə münasibəti müəyyən edir. Hər iki xətt bir biri ilə əlaqədardır.
Cəmiyyət mövcud olduqca təbiət tarixi və insanlann tarixi
qarşıhqlı surətdə bir-birini əvəz edəcəkdir.
Odur ki, insan-təbiət sistemi çərçivəsində cəmiyyətlə
təbiətin vəhdətinin əks surəti olan istehsal prosesi həyata keçirilir.
Təbiət vahid sistem xarakterində olmasına baxmayaraq
onun prosesləri qəfləti, zaman və məkan etiban ilə qeyri-bərabər
şəkildə cərəyan edir.
Maksimal təzyiqə hər zaman mühitin həyati təzyiq
qanununun fəaliyyəti əks mövqedə durur. Həyat üçün lazım olan
mühitin bütün şərtləri birmənalı rol oynayır. Orqanizmin
mövcudluq forması həmişə onun həyatının şəraitinə uyğun gəlir.
Artıq təbiət qanunları bəşəriyyət tərəfindən pozulur, əhali sıxlığı
artır, resurslar isə tükənir və ya ümumiyyətlə gücdən düşür (torpaq
və s.). Yer kürəsində bütün canlıların saxlanma şəraitinin dövlət
tərəfindən mühafizəsi vacibdir. Təbiətin mühafizəsi bəşəriyyətin
həyatsürmə strategiyasıdu*. Ekoloji qanunları bağlamaq olmaz,
bütün Yer kibrəsində adamlann taleyi təbii mühit elə korlanmışdır
ki, hər bir millət (və ya dövlət) özünün şəxsi mənafeyi naminə hər
hansı bir ekoloji cəhətdən zərərli addım atmışdır. İnsan biokimyəvi
tsikllərə nəinki ekosistem, eləcə də biosfer, həm də planet və
yerətrafı kosmik səviyyədə təsir göstərir.
Çirklənmə nəticələrini aşağıdakı şəkildə adlandırmaq olar:
184
1.
Canlı orqanizmlər üçün ətraf mühit keyfiyyətinin
pisləşməsi, yəni detorifasiya;
2.
İnsanın xammal və materialları əldə etməsi və tədarükü
üçün maddələrin, enerjinin, əmək və vasitələrinin arzuolunmaz
itkisinin əmələ gəlməsi;
3.
Həm ayrı-ayrı ekoloji sistemlərin, həm də bütövlükdə
biosferin, mühitin qlobal fiziki-kimyəvi parametrlərinə təsiri də
daxil etməklə onların dağılması;
4.
Məhsuldar torpaqların itirilməsi, ekoloji itkilərin və
bütövlükdə biosferin məhsuldarlığımn aşağı düşməsi;
5.
Cəmiyyətin əsas məhsuldar qüvvəsi olan insamn bilvasi- tə
fiziki-mənəvi vəziyyətinin pisləşməsi.
Ona görə də ətraf mühitin çirklənmədən müdafiəsi təbiətdən
istifadənin optimallaşmasmın ümumi problemində, mühit
keyfiyyətinin hazırkı və gələcək fəaliyyəti üçün saxlanmasında ən
mühüm amillərdən biridir.
Antropogen fəaliyyətin qlobal nəticələri ekoloji fəlakətə
gətirib çıxaracaqdır.
Yer kürəsinin ozon ekrammn dağılması, «sərt» UB
şüalanması nəticəsində bütün canlılar məhv olacaqdır. Antropogen
mənşəli (şəkil 1-ə bax) maddələrin çoxu ozonosfer üçün ciddi
təhlükə hesab edilir.
Ozon qatının 50%-ə qədər nazikləşməsi «ozon ekranı» adım
almışdır, tnsanm belə sahələrdə olması dəri xərçənginə, katarakta,
immunitetin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Ən pis halda biz Yer
kürəsinin müdafiəedici ozon ekrammn dağılmasına yol veririk.
1985-ci ilin martında 45 ölkə ozon qatımn müdafiəsinə dair
damşıq apardı («Ozon qatının mühafizəsinə dair «Vyana
konvensiyası»», 1985). Birinci müqavilə nəzarət məlumatlan- nın
mübadiləsi və ozona dair tədqiqatlann apanimasmı nəzərdə
tuturdu. Qlobal hadisələr: buxarlı effekt, turşu yağışları,
çirkləndiricilərin transsərhəd keçirilməsi, atmosferin tozlanması
və s.
185
Dostları ilə paylaş: |