Ətraf mühitin korlanması nəticəsində bəşəriyyəti müxtəlif
xarakterli çoxsaylı təhlükələr narahat edir. Atmosfer, su hovuzlan
və torpaqlar neft tullantılan ilə çirklənir, torpaq şorlaşır, meşələr,
su və mineral ehtiyatlar tükənir. Atmosferdə müxtəiif ziyanlı
maddələrin fasiləsiz surətdə geniş yayılması, ozon qatımn tədricən
çirklənməsi müşahidə olunur. Dağ-mədən işlərinin düzgün
apanimaması nəticəsində məhsuldar torpaqlarm və meşə
ehtiyatlanmn xeyli hissəsi məhv edilir. Nadir heyvanlann, bitki
növlərinin yoxa çıxmasma gətirib çıxarır, insan gen nofondunun
korlanması üçün zəmin yaradır. Bütün bunlar təbiətdən istifadə
edilməsi prosesini rasionallaşdırmağı, təbiətlə cəmiyyət,
iqtisadiyyatla ekologiyanın qarşılıqlı əlaqəsinin optimal həllini
axtanb tapmağı zəruri edir.
Dünyada cəmiyyət, təbiət va insan arasmda qarşılıqlı
münasibətlərin bütün tip və formalam—təbii, iqtisadi-sosial, siyasi
iqtisadi, elmi-texniki, sosial-mədəni amilləri, beynəlxalq hüquqi
məsələləri məcmu halda ehtiva edən ekoloji böhran olduqca
mürəkkəb, çoxşaxəli, müxtəlif, istiqamətli, kompleks hadisədir.
Bu hal, onun həlli yollan və vasitələrinində çoxşaxə- liliyini
şərtləndirir.
Beynəlxalq miqyasda insan fəaliyyətinin təbii sərvətlərin və
məhsuldar qüvvələrin tənzimləyicisi səviyyəsinə yüksəlməsi,
insanla təbiətin qarşılıqlı əlaqəsinin yeni ahəngdarlığmın bərqərar
olması, təbiət vasitəsilə insamn, insan vasitəsi ilə isə təbiətin
inkişafı, insamn təbiətə münasibətinin humanistləşməsi xüsusi
önəm kəsb edir. Bu problemlərin reallaşması prosesində
cəmiyyətlə təbiətin harmonik inkişafınm kompleks müasir ekoloji
proqramı nəzərdə tutan iqtisadi-sosial siyasətin həyata keçirilməsi
mühüm rol oynayacaqdır. Ekoloji tarazlaşdırma strategiyasımn
əsas məqsədini ən əlverişli sağlam həyat şəraitinin bərqərar
olmasının üsul və vasitələrinin müəyyən edilməsi təşkil edir.
Ekoloji problemlərin təsirli həlli yollanndan biri də müasir
elmi-texniki tərəqqinin sürətli inkişafı, ilk növbədə onun
nailiyyətlərindən geniş və hərtərəfli istifadə edilməsinin ön plana
189
çəkilməsi, problemlərin həlimə dövlət tərəfindən nəzarətin
güclənməsidir.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, ekoloji böhramn aradan
qaldıniması məsələsində elmi-texniki tərəqqinin roluna münasibət
birmənalı deyildir. Bəzi Qərb və Şərq sosioloqlan ekoloji böhram
elmi-texniki inqilabm bilavasitə nəticəsi hesab edərək onun rolunu
inkar edir, nikbin mövqedə duran sosioloqlar isə bu problemin
aradan qaldırılmasında onun müsbət, hətta əsas rol oynayacağına
inam bəsləyirlər.
Cəmiyyətin çoxcəhətli fəaliyyəti təbii şəraitə yalnız neqativ
deyil, eyni zamanda ciddi müsbət təsir göstərir, iqtisadi mənafe
naminə həyata keçirilən təsərrüfat tədbirləri planetin bioloji
ehtiyatlanm artınr, ekoloji sistemi yaxşılaşdınr.
Insamn təbiətlə münasibətlərinin elmi prinsiplər əsasında
qurulması sayəsində güclü istehsal mədəniyyəti formalaşu*,
mükəmməl, keyfiyyətcə daha müasir avadanlıqlar istehsal edən
qabaqcıl ölkələr iqtisadi inkişafı sürətləndirmək, həm də yeni
texnologiyamn satışından faydalanmaq imkanı əldə edirlər.
Məhsuldar qüvvələrin təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə
prosesi bir tərəfdən insanlann artmaqda olan rasional tələbatlarım
ödəməyə imkan verməli, digər tərəfdən isə bu tələbatların
ödənilməsinin mənbəyi kimi onu sənaye istehsalı ilə təbii mühitin
bioloji sabitlik arasında tarazlığı saxlamağı təmin etməlidir. İndi
insamn
istehsal
fəaliyyətinə
ekoloji-iqtisadi
mövqedən
yanaşılması zəruridir.
Qapalı ekoloji sistemlərdən fərqli olaraq təsərrüfat
sistemlərində təbiətin yaratdığı məhsullardan çox az istifadə
olunur, istehsala cəlb olunmuş təbii materiallarm 1,5 faizi hazır
məhsul kimi istifadə olunduğu halda, təxminən 98,5 faizi
istehsalın tullantısma çevrilir. Bu hal təbiətə ciddi təsir göstərir,
böyük zərbə vurur. Deməli, istehsalm təbiətə ciddi təsiri onun
miqya-
smın
genişlənməsindən
daha
çox,
istehsalm
texnologiyasınm xarakterindən asılıdır. Ekoloji cəhətdən təmiz,
aztullantılı, azeneıjili və tullantılardan yenidən istifadə edilməsinə
imkan
190
verən texnologiyanın geniş tətbiq edilməsi önəmli vəzifəyə
çevrilir.
Müasir dövrdə alternativ eneıji mənbələrindən geniş
istifadə mühüm əhəmiyyət daşıyır. Günəş, külək, dəniz və Yer
təkinin qüvvəsindən daimi eneıji mənbəyi kimi istifadə edilməsi
energetikanın gələcək inkişaf istiqamətlərini təşkil edəcəkdir.
Qloballaşan dünyada müasir ekoloji problemləri xeyli
dərəcədə elmi-texniki tərəqqi doğurmuşdur. Lakin onu daha da
inkişaf etdirmədən ekoloji böhrandan xilas olmaq da mümkün
deyildir, ictimai inkişafın dialektikası elmi-texniki tərəqqini
dayandırmağı və ya zəiflətməyi deyil, onu yenidən səmtləşdirmək
şərti ilə inkişafım sürətləndirməyi tələb edir.
Biosferin gələcəyi, təkamülü getdikcə daha çox cəmiyyətin
məqsədəuyğun addımlan ilə müəyyən olunmağa başlayır.
Təbiətin mühafizəsinin elmi təşkilinin həyatın və siviliza-
siyanm qorunub saxlanmasımn zəruri şərtinə çevrildiyi indiki
zamanda insanlann ümumi və xüsusi ekoloji mədəniyyətini,
ekoloji şüurunun və ekokoji davramşmm yüksək səviyyəyə
çatdınimasım tələb edir. Təbiəti saflaşdırma, onun
nemətlərindən səmərəli istifadə etməklə korlanmasmm qarşısım
almaq təbii şəraitlə ünsiyyətin forma və metodlanm
sağlamlaşdmnaq
şüurlu
fəaliyyəti
qüvvətləndirməyi,
ekologiyanın əxlaqietik problemlərini ön plana çəkməyi zərurətə
çevirib.
Ekoloji böhramn aradan qaldıniması üçün ilk növbədə
insanlann ekoloji dünyagörüşünün formalaşmasma nail olmaq
vacibdir. Ekologiyanm mühüm problemlərinin ali və orta
məktəblərdə tədris edilməsi ekolojietik prinsiplərin intişan işinə
xeyli yardım edər, hər bir adamm ətraf mühitin mühafizəsində
fəal, səmərəli fəaliyyət göstərməsinə daha yaxşı şərait yaratmış
olar.
Dünya praktikası sübut edir ki, təbiətlə qarşılıqlı
münasibətdə kortəbiilik elementlərini getdikcə məhdudlaşdırmaq,
mütəşəkkil, şüurlu, yaxın və uzaq nəticələri nəzərə almaq
şəraitində fəaliyyət göstərmək yeganə çıxış yoludur.
191
Dostları ilə paylaş: |