Ətraf mühitin korlanması nəticəsində bəşəriyyəti müxtəlif
xarakterli çoxsaylı təhlükələr narahat edir. Atmosfer, su hovuzları
və torpaqlar neft tullantılan ilə çirklənir, torpaq şoranlaşır, meşə, su
və mineral ehtiyatlar tükənir. Atmosferdə müxtəlif ziyanlı
maddələrin fasiləsiz surətdə geniş yayılması, azon qatımn tədricən
çirklənməsi müşahidə olunur. Dağ-mədən işlərinin düzgün apanl-
maması nəticəsində məhsuldar torpaqlarm və meşə ehtiyatlanmn
xeyli hissəsi məhv edilir, çoxlu təbii canlılar, o cümlədən nadir
heyvanlarm, bitki növlərinin yoxa çıxmasına gətirib çıxarır, əsəbi
gərginlik sabit xarakter almış, insan genefondunun korlanması
üçün şərait yaradır. Bütün bunlar təbiətdən istifadə edilməsi
prosesini rasionallaşdırmağı, təbiətlə cəmiyyət, iqtisadiyyatla
ekologiyamn qarşılıqlı əlaqəsinin optimal həllini axtanb tapmağa
şərait yaradır.
Dünyada təbiət, cəmiyyət və insan arasmda qarşılıqlı
münasibətlərin bütün tip və formalanm təbii, iqtisadi-sosial, siyasi,
iqtisadi, elmi-texniki, sosial-mədəni amilləri, beynəlxalq hüquqi
məsələləri məcmu halda ehtiva edən ekoloji böhran olduqca
mürəkkəb, çoxşaxəli, müxtəlif istiqamətli, formalaşmış kompleks
hadisədir. Bu hal onun həll yollan və vasitələrinin də
rəngarəngliyini şərtləndirir.
Beynəlxalq miqyasda insan fəaliyyətinin təbii sərvətləri və
məhsuldar qüvvələrin tənzimləyicisi səviyyəsinə yüksəlməsi,
insanla təbiətin qarşılıqlı əlaqəsinin yeni ahəngdarlığmın bərqərar
olması kimi problemlərin reallaşması prosesində cəmiyyətlə
təbiətin harmonik inkişafinm kompleks müasir ekoloji proqramı
nəzərdə tutan iqtisadi-sosial siyasətin həyata keçirilməsi mühüm
rol oynayacaq. Bu iqtisadi-sosial siyasət, ekoloji tarazlaşdırma
strategiyasmın əsas məqsədini insan qabiliyyətinin inkişafi üçün
ən əlverişli sağlam həyat şəraitinin bərqərar olmasınm üsul və
vasitələrinin müəyyən edilməsini nəzərdə tutmalıdu*.
Müasir ekoloji problemlərin təsirli həlli yollanndan biri də
müasir elmi-texniki tərəqqinin sürətli inkişafı, ilk növbədə onun
nailiyyətlərindən geniş və hərtərəfli istifadə edilməsinin Ön plana
çəkilməsi problemlərinə dövlət tərəfindən nəzarət olunmalıdır.
171
Yeri gəlmişkən qeyd etməliyik ki, ekoloji böhranm aradan
qaldmlması məsələsində elmi-texniki tərəqqinin roluna münasibət
eyni mənalı deyildir. Bəzi Qərb və Şərq sosioloqları ekoloji
böhram elmi texniki inqilabm bilavasitə nəticəsi hesab edirlər və
dünya problemlərinin aradan qaldmimasında onun müsbət, hətta
əsas rol oynayacağına inam bəsləyirlər. Bəşəriyyət elmi biliklərdən
və texniki vasitələrdən istifadə edərək, təbiətin ehtiyatlanm
intensiv şəkildə mənimsəmək yolu ilə öz inkişaf şəraitini
ölçüyəgəlməz dərəcədə yaxşılaşdıraraq, iqtisadi və elmi-texniki
tərəqqinin yüksək mərhələsinə çatmaqdadır.
Cəmiyyətlə təbiət arasmda indi mövcud olan ahəngsizliyin
təhlükəli tərəflərinin müasir elmi-texniki inqilab və onun tətbiqi
texnologiyası ilə bağlı olduğu danılmazdır. Cəmiyyətin çoxcəhətli
fəaliyyəti təbii şəraitə ancaq neqativ deyil, eyni zamanda ciddi
müsbət təsir göstərir, iqtisadi mənafe naminə həyata keçirilən
təsərrüfat tədbirləri planetin bioloji ehtiyatlanm artınr, ekoloji
sistemi yaxşılaşdınr, təbiəti nəcibləşdirir, əsilləşdirir. Eyni ilə
elmi-texniki inqilabda təbiətin ekoloji tarazlığınm pozulmasına,
təbii ehtiyatlann dağılmasma, təbiətlə insan arasında ziddiyyətlərin
dərinləşməsinə müsbət təsir etməklə yanaşı, təbii nemətlərin
ənənəvi növlərindən səmərəli şəkildə istifadə etməyə imkan verir,
istehsal prosesinə yeni, praktik olaraq tükənməyən ehtiyat
növlərini və təbiət qüvvəllərini cəlb etməyə şərait yaradır. Ətraf
mühitə təsirin yeni səmərəli üsullannı, texniki vasitələrini
hazurlayıb tətbiq etməkdə insanlara yaxmdan kömək göstərir.
İnsanm təbiətlə münasibətlərinin elmi prinsiplər əsasmda
qurulması onun fəaliyyətinin idarəedici tərəfini qüvvətləndirməyə
yardım göstərir, onun nəticəsinin isə daha faydalı olmasım təmin
edir. Güclü istehsal mədəniyyəti, mükəmməl qənaətçilik üsulu və
yenilikçilik psixologiyası şəraitində həmişə kiçik, keyfiyyətcə
daha qiymətli müasir avadanlıqlar istehsal edən qabaqcıl ölkələr
iqtisadi inkişafı sürətləndirmək, həm də yeni texnologiyamn
satışmdan faydalanmaq imkam əldə edirlər.
Məhsuldar qüvvələrin təbii sərvət kimi dünyamn təbii
ehtiyatlarmdan səmərəli istifadə prosesi bir tərəfdən insanlarm
172
artmaqda olan rasional tələbatlanm ödəməyə imkan verməli, digər
tərəfdən isə bu tələbatlann ödənilməsinin mənbəyi kimi, onu
qurmalı və yaxşılaşdırmalı, sənaye istehsalı ilə təbii mühitin
bioloji sabitliyi arasında tarazlığı saxlamağı təmin etməlidir. İndi
təbiətə tarixən qərarlaşmış istehlakçı mövqeyin aradan qaldml-
ması, bütün istehsal fəaliyyətlərinə ekoloji iqtisadi mövqedən
yanaşılması eyni dərəcədə zəruri və əhəmiyyətlidir.
Qapalı ekoloji sistemlərdən fərqli olaraq, təsərrüfat
sistemlərində təbiətin yaratdığı məhsullardan çox istifadə olunur.
İstehsala cəlb olunmuş təbii materiallann 1,5%-i hazır məhsul kimi
istifadə olunduğu halda, təxminən 9$,5%-i istehsalm tullantısına
çevrilir.
Təbiətin çirklənməsinin qarşısım almaq, neftlə çirklənmiş
torpaqlardan sənaye tullantılanmn miqdanm azaltmaq, digər
sahələrdə görülən müsbət işlər əhəmiyyətli və səmərəli olsa da,
əvvələn onlar çox baha başa gəlməsinə baxmayaraq, şoran
torpaqlarm meliorasiyası, meşələrin salınması və su hövzələrindən
səmərəli istifadəsi bir problem kimi dövlətin qarşısma
qoyulmalıdır. Bundan başqa, başlıca vasitə istehsal proseslərinin
yeni üsulla təşkil edilməsinə nail olmaqdan ibarətdir. Bu sahədə
artıq xeyli nailiyyət qazamimış, qiymətli materialdan yenidən
istifadə edilməsi, o cümlədən suyun qapalı dövriyyəsinin təşkili və
s. nəticələr vermişdir.
Əhali və hər bir adamın istehlak etdiyi eneıjinin xüsusi
çəkisinin artımı proqnozu ənənəvi eneıji mənbələrinin bir çoxunun
XXI əsrin axırlannda tükənə biləcəyini göstərir.
Buna görə də strateji vəzifə kimi eneıjini, onun praktiki
olaraq tükənməyən mənbələrindən almağın yeni üsullarım işləyib
hazırlamaq həyatı tələbata çevrildi. Elmi-texniki tərəqqinin müasir
inkişaf səviyyəsinə uyğun olaraq, atom eneqisi apancı yer tutur.
Atom elektrik stansiyalanmn üstünlüyü ondadır ki, onlar ənənəvi
eneqi ehtiyatlarma əsaslı şəkildə qənaət etməyə imkan verir.
Burada uranın yaranmasına oksigen sərf olunmur, ətraf mühiti də
çirkləndirmir. Lakin onlann kəmiyyət və keyfiyyət artımı obyektiv
olaraq qəzayauğrama təhlükəsini və radioaktiv
173
Dostları ilə paylaş: |