inkişafı üçün şərait yaratdı?
İnsanın həyat fəaliyyətində fermentlərin rolu necədir?
Yaşayış mühitilə qarşılıqlı təsirdə insan genotipinin
əhəmiyyəti nədən ibarətdir? Ətraf mühitə insanın müsbət və mənfi
təsiri nədən ibarətdir?
Nə üçün ətraf mühitin mühafizəsi problemi bizim
dövrümüzdə beynəlxalq əhəmiyyət kəsb etmişdir?
Yaşayış mühitində orqanizmin dəyişilməsi və əlamətlərinin
genişliyi nə ilə təyin edilir?
Mutasiya hansı amillərin təsiri ilə baş verir?
«Turşsu yağışlarımn» yağmasımn səbəbləri və nəticələri
necədir?
Ekoloji təfəkkür necə formalaşır?
Ekoloji mədəniyytəin formalaşmasının vacibliyi nə ilə
əlaqədardır?
tnsamn bioloji təbiəti nədən ibarətdir?
Sosial davranışın hansı formaları heyvan növlərinə aiddir?
İnsanın digər növlərlə ekoloji oxşarlığı nədən ibarətdir?
İnsanın başqa növlərdən ekoloji fərqi nədədir?
Ozonosferin əmələ gəlməsi və tükənməsinin mümkün
nəticələri, səbəbləri nədədir («ozon dəlikləri»).
Bəşəriyyətin yeni geoloji qüvvə olduğunu deməyə səbəblər
hansılardır?
Ətraf mühitin radioaktiv çirkləndiricilərdən mühafizə
tədbirləri nədən ibarətdir?
Meşələrin biosferdə rolu nədən ibarətdir?
«Ekologiya»nın təşəkkül və inkişafmda hansı böyük amillər
rol oynamışdır?
Ətraf mühitin hansı amilləri insanın və onun gələcək nəslinin
sağlamhğına ən çox təhlükə törədir?
«Transqrafık çirklənmə» nə deməkdir və onunla necə
mübarizə aparılmahdır?
Hansı hadisələr «ekoloji qaçqınların» əmələ gəlməsinə səbəb
ola bilər?
Ekoloji monitorinq nə deməkdir və onun vəzifələri
hansılardır?
29
Təbii mühitin tükənmə, çirklənmə və deqradasiya
(zəifləməsinin) səbəbləri hansılardır.
3.
Referatlann mövzuları {fakült9tiv).
Qurğuşun təbii mühitin çirkləndiricidir (7,9,13,14,16).
Ətraf mühitin çirklənməsilə mübarizənin səbəbləri (9, 14,
16).
Cəmiyyətlə təbiətin qarşıhqlı əlaqəsi (1,2,4,12).
Yaşayış mühitinin insanın irsiyyətli proqramının (genotip)
həyata keçirilməsində rolu (1, 3, 4, 7, 8, 10), canh maddələrin
biosferdə vəzifəsi (2, 3, 4, 8, 10, 12, 16). Ekoloji amil kimi insanın
fəaliyyəti (1,2, 3,4,5,6,14).
Yer kürəsində bitki müxtəlifliyi mühafizəsinin vacibliyi
səbəbləri (8,9,10,13).
İnsanın həyat fəaliyyətində ultrabənövşəyi, infraqırmızı və
günəş şüası spektrinin görünən sahəsinin rolu (4,7,9,10).
Mühitin ekoloji tutumu (3,4,10,14)
Ətraf mühitin radioaktiv modellərlə çirklənməsinin bioloji
nəticələri (1, 3,4,8,14).
Dünya dənizlərinin çirklənmədən müdafiəsinin zəruriliyi
(4,6,7, 5,10).
4.
Test-treninq {cavabları əlavəhr üzrs) yoxlayın
1.
Nə üçün insan biososioloji varhq adlanır?
2.
Biosferdə üzvi maddələrin qeyri-üzvi maddələrdən əmələ
gəlməsində hansı bioloji prosesləri mövcuddur?
3.
İnsan üçün qidalanmada hansı üsul səciyyəvidir?
4.
Rudament (orqan qalığı) və atavizm (əcdad əlamətlərin
təkrarı) nə deməkdir?
5.
DNT (nuklein turşularmm dinamikası) hüceyrədə harada
yerləşir?
6.
İnsan hüceyrəsində (somatik) neçə xromosom vardır?
7.
İnsanın yaxın əcdadı kimdir?
8.
Biosferin vəziyyətinin hansı əsas vəzifələri sizə
məlumdur?
9.
Mutagen amil nə deməkdir?
30
10.
Teratogen təsir nə deməkdir?
11.
Konserogen amil nə deməkdir?
12.
Reaksiya norması nə deməkdir?
13.
Modifıkasiya nə deməkdir?
14.
İnsan genotipi nə deməkdir?
15.
İnsan fenotipi nə deməkdir?
16.
Ekoloji imperativ nə deməkdir?
17.
«Ekoloji nihilizm anlayışını necə aydınlaşdırmaq olar?
18.
«Qara siyahı» nə deməkdir?
19.
Suala cavabı cədvəl kimi tərtib edin:
Ətraf mühitin radioaktiv çirklənməsinin mənbə və növləri,
radioaktiv maddələrin orqanizmə daxilolma yollan və bioloji
nəticələr?
20.
Torpaqların çirklənmədən müdafiəsinin əsas motivləri
iansılardır?
Radioaktiv
Radioaktiv
İnsan
Təsirin
maddələrin
maddələrin
orqanizminə
bioloji
mənbələri
növləri
daxilolma yollan
nəticələri
A.
Torpağın çirklənmədən qorunmasımn əsas səbəblərini
sadalayın.
B.
Avtomagistral
yamnda
torpaqların
çirklənməsi
nəticələrinə dair misallar gətirin.
21.
Yer kürəsinin biosferi və onun vəziyyətindən tamamilə
asılı olan insamn xüsusiyyətlərini qeyd edin.
22.
Meşələrin ən mühüm vəzifələrini və onların
qorunmasının əsas səbəblərini göstərin.
23.
Dünya birliyinin ətraf mühitin qorunması problemlərilə
əlaqədar artan qayğısımn səbəbləri nədir?
2.2.
İşgüzar oyun
Mövzu: Ekologiya və sənaye istehsalının qarşılıqh əlaqəsi.
Məqsəd: Ətraf mühitin ekoloji tarazlığına şəxsi məsuliyyətin
aydınlaşdırılması
Vaxt: 160 dəq.
İştirakçılar: tələbələrin 4 briqadası
31
2.3.
İşgüzar oyunun təsviri
1.
İşgüzar oyunda tələbələr briqadası, müxtəlif dövlətlərin
nümayəndələri çıxış edir. Siz öz xalqınızın maddi həyat şəraitinin
yüksəldilməsində və ölkəmizdə ətraf mühitin mühafizəsində
maraqlısınız. Bütün ölkələrə aşağıda göstərilən sənaye sahələri
vacibdir, çünki əhaliyə qida məhsulları (yeyinti sənayesi), çəkmə
və geyim (yüngül sənaye), elektrik enerjisi (energetika), evlər və
məktəblər (tikinti sənayesi) lazımdu:. Ancaq nə evlər, nə geyim, nə
də qida məhsulları avadanhq və maşın (maşınqayırma) olmadan
hasil edilə bilməz; avadanhq metalsız (qara metallurgiya), tikinti
materialları ağacsız (ağac emalı sənayesi) ola bilməz. Beləliklə,
bütün bu sənaye sahələri lazımdır və onlar fəaliyyətdə olmalıdır.
Lakin onları harada yerləşdirmək lazımdır? Metallurgiya
zavodlarını və kimya kombinatlarını harada inşa etmək lazımdır,
hidro- və atom stansiyaları, fabrik və ağac emalı kompleksləri
harada tikilməlidir? Bütün bu sualları beynəlxalq birliklərin
iştirakçı ölkələri hasil etməlidir. Bu zaman aşağıdakı ekoloji
normativlər nəzərə alınmalıdır (cədvəl 1-ə bax).
Cədvəl 1
Ekoloji zərərin dərəcələri
№
Sənaye sahələrinin adı Dəyən zərər (il ərzində %-lə
1
Qara metallurgiya
10
2
Maşınqayırma
7
3
Enerji sənayesi
5
4
Kimya sənayesi
10
5
Tikinti sənayesi
6
6
Ağac emalı sənayesi
8
7
Yüngül sənaye
3
8
Yeyinti sənayesi
2
Növbəti ildə (1 il real vaxtın 5 dəqiqəsidir) Sizin hökumətiniz
xalqın həyat səviyyəsinin necə artıracağı, ekologiyam necə
saxlayacağı, sənaye sahələrini öz ərazisində yerləşdirəcəyi, yoxsa
məhsulları öz qonşularından alacağı haqda qərar qəbul etməlidir.
Qərarı qəbul edərkən ilk ərazilər ölkə əhalisinin tə-
32
Dostları ilə paylaş: |