202
hemçinin isteh salat prosesində düzəlməsi mümkün olmayan
zay maşın hissələri də daxildirlər.
Qara metallurgiyada 1 T poladın əidiləsində 650 kq
qırıntı və tullantı metal alınır.
Hazırda bərk sanaye tullantılarınin ləğv və yenidən
emal olunmasının əsas istiqamətləri (metal tullantilardan başqa)
onla rın daşınıb poliqonlarda basdırılması, yandırılması və
sənaye müəssisələrində müasir emal texnologiyası yaranana
qədər am-barlarda saxlanlmasından ibarətdir.
9.2. Bərk tullantıların emalı
Tullantıların emal olunması onların əmələ gəldiyi
yerlərdə daha məqsədə uyğundur. Bu halda yükləmə-
boşaltma və nəqliyyat vasitələrinə xərclər aradan götürülür.
Qırıntı və metal tullantılarından istifadə olunmasının
səmərəliyi onların keyfiyyətindən asılıdır.
Çirklənmiş və zibillənmiş metal tullantılarınr emal
etdikdə çoxlu itgilər alınır. Ona göra də onların yımılması,
saxlanılması və təhvil verilməsi xüisusi standartla müəyyən
edilir.
Metal tullantılar üzərində birinci əsas əməliyyatlar
çesidlə-mə, ayırma və mexaniki emaldan ibarətdir.
Çeşidləmədə qırıntı və tullantılar metalın növünə görə
ayrı-lır. Ayırma prosesi qırıntıda olan qeyri metal hissələrin
kənar edilməsindən ibaratdir.
Mexaniki emal kəsmə, sındırma, preslərdə sıxıb
paketləmə və müəyyən şəklə salmaqdan ibaratdir (məs. kərpic
formasına)
Tullantıların paketləməsi ayda 50T və çox kəsik,
yonqar əmələ gələn muəssisələrdə təşkil edir.
Kimyəvi tərkibini pasportla təsdiq edən təmiz həmcins
tul lantılar ilkin emaldan кеçmirlər.
203
Agac tullantıları mədəni-məişət və təsərrüffat təyinatlı
əsya-ların hazırlanmasında geniş istifadə edilir. Bundan əlavə
bu tul lantılar ağac yonqar lövhələrin, müxtəlif cihazların
korpuslarını va s. hazırlanmasında istifadə olunur.
Bir çox sanaye muəssisələrində ağac və plasmas tullantılar
sənaye tullantılarının tərkibinə daxil olur və onları çeşidləmək
iqtisadi cəhətdən əlverili deyil. Hazırda bu cür tullantıların
emalı, zərərlaşdirilməsi və ləğv olunması üçün xüsusi texnolo-
giya movcuddur.
Sənaye tullantılarının emalı xüsusi poliqonlarda yerinə
yetirilir. Poliqonda aşağidakı tullantılar qəbul edilir: mişyak
tərkibli bərk qeyri-üzvu maddələr və şlamlar; qurğuşun, sink,
qalay, kadmiy, nikel, sürmə, bismut, kobalt va onların
birləşmələri: tərkibində civə olan tullantılar; sianit tarkibli
cirkab sulan və şlamlara; qalvanik istehsal tullantıları, istifadı
olunmuş üzvi həll edicilər; üzvi yanacaqlar (sürtgü materialları,
vetos, bərk smola, plasmas, orqstekla qrıntiları, lak-boyaq
materiallarının qalıqları, çirklənmiş ağac yonqarları, yağh
kağizlar və qablaşdi-ncilar, bərpa olunmayan maye neft
məhsulları, çirkli benzin, mazut va s).
Poliqonda qabul edilmir: metal va digər maddələrin
effektli ayrılmasının keyfiyyətli texnologiyası olan tullantilar,
regenera-siyaya bərpa olunan neft mahsullan, radiaktiv
tullantilar.
Poliqonda tullantıların emalı fiziki kimyəvi üsulların
tətbiqini, termiki zərərsizləşdirməni, kip konteynerlərdə onlann
basdı-rılmasını nəzərdə tutur.
Poliqonlar
sanitar-müdafiə
zonalarına
malik
olmalıdırlar. İldə 100 min ton və çox toksik maddələr
zərərsizləşdirən zavodlar - 1000m, 100 min tondan az gücə
malik zavodlar - 500 m, toksik maddələri konteynerlərdə
basdıran sahələr - 300 m sanitar-miidafiə məsafələrinə malik
olmalıdırlar.
204
Torpağın kimyəvi çirklənməsi buraxılabilən qatılıq
həddinə (BQH
t
) gorə normalaşdirılır. Torpaq üçün bu hədd su
və havaya gore xeyli fərqlidir. Hesab edilir ki, qorxulu
maddalərin insan orqanizminə torpaq vasitəsilə daxil olmasi
xüsusi hallarda və çox cüzi miqdarda mümkündür (əsasan
torpaqla əlaqədə olan hava, su, bitkilər vasitasilə).
Bu bilavasitə, yaxud dolayı yolla insanın sağlamlığına
zərər gətirməyən 1 kq torpağa düşən kimyəvi maddənin
qatilığdır.
Topaqdan nümunələr sahəsi 25 m
2
, dioqanal üzrə 3-5 nöq-tədə
0,25 m dərinlikdən, qrunt (torpaq) sularında çirklənmə olduqda
isə 0,75-2 m dərinlikdən 0,2-1kq miqdarında götürülür.
BQHt - məlum olmayan yeni kimyəvi birləşmələr üçün
mü-vəqqəti buraxıla bilən qatılıq (MBQH
t
) hesablanır.
MBQH, = 1,23 + 0,48 tqBQH
n
Burada BQH
m
- məhsul üçün zərərli qarışığın buraxila
bilən qatılığı, (tərəvəz və meyvələr üçün), mq/kq.
9.3. Çirkab suların çöküntülərinin zərərsizləşdirilməsi və
ləğvi
Təmizləyici qurğuların bunkerlərinda yığışan çirkab
sulrıın-nın çöküntülərinin həcm qatılığı 0,5-dən 10% qədər olan
yarı dispers bərk fazalı maye suspenziyadan ibarətdir.
Çirkab suların çöküntülərini ləğv, yaxud yenidən
istifadə et-makdan qabaq onları ilkin emal edarak şlama
çevirirlər. Aşağı dakı sxemdə çirkab suların çöküntülərinin
emalı texnologiyası verilmişdir (sək. 5.1).
Çirkab suların çöküntülərinin sixlaşdırılmasi birinci
etap he sab olunur. Sixlaşdirma qravitasiya, flotasiya,
mərkəzdənqaçma və titrəyiş üsulları ilə həyata keçirilir.
Dostları ilə paylaş: |