Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dini şüur
olan hər şeyi etməyi insan özünə borc bilir. İnsan məxsus olduğu ictimai qrupun maraqlarına uyğun olanları yerinə yetirməyə özünə borc bilir. Əxlaqi prinsipləri bilməklə yanaşı, bu prinsiplərlə yaşamaq da vacibdir. Əgər insan vətəninin üzləşdiyi bəlaları öz şəxsi bəlaları kimi yaşayırsa, öz kollektivinin uğurlarına öz uğurları kimi sevinirsə onda o öz borcunu həm bilir, həm də onu yaşayır. Başqa sözlə desək, borc hüquqi baxımdan yox, əxlaqi baxımdan yerinə yetiriləndir. Vicdan şəxsiyyətin əxlaqi özünə nəzarəti həyata keçirmək bacarığı; öz qarşısına əxlaqi cəhətdən qəbul olunmuş məqsədləri qoymaq və etdiyi hərəkətlərini qiymətləndirməyi həyata keçimıək, öz hərəkəti üçün şəxsi cavabdehlik hissidir. Başqa sözlə desək, vicdan - şəxsiyyətin cəmiyyət qarşısında öz borcu və məsuliyyətini dərk etməsidir. Vicdan haqqında danışarkən qəlbimizin müsbət çağırışını, elədiklərimizlə bağlı daxili məzəmmət nəzərdə tutulur. Adamların hərəkətlərinin lazımlı olması və daxili caöaÖH arasında kəskin toqquşma var. Bu toqquşmanı daxili məhkəmə - vicdan məhkəməsi həll edir. İnsanın daxilən keçirdiyi hisslər, gördükləri səhv işlə bağlı peşmançılıqları ona əzab verir, ən qəti qanunlardan, cəzadan daha çox əzir. Başqa sözlə desək, vicdan daxilimizdə öz şəxsi hisslərimiz, arzularımız, düşüncələrimiz, sözlərimiz və hərəkətlərimizlə bağlı olan məhkəmədir, yəni, daxilimdəki “Mən”im özümə qarşı qurduğum məhkəmədir. Vicdan mexanizmi insanın ikiləşməsini aradan qaldırır. Hər şeyi düzgün başa düşmək olmaz, ancaq ədalətsiz də hərəkət etmək yaramaz. Vicdanla gizlənqaç oynamaq olmaz. Onunla heç bir sövdələşmə mümkün deyildir.
Əxlaq kateqoriyaları sistemində şəxsiyyətin ləyaqəti, yəni onun öz ictimai əhəmiyyətini və ictimai hörmət hüququnu başa düşməsi mühüm yer tutur. İnsan ləyaqətinin ölçüsü ictimai faydalı əməkdir. Etikanın köklü məsələsi - insan həyatının mənasıdır, o, özündə şəxsiyyətin mövqeyini, cəmiyyətin inkişafının ümumi meyllərinə, subyektiv məqsədlərin əsas istiqamətləri ilə üst-üstə düşməsini birləşdirir. Bu da mənəvi zövqdən doğan xoşbəxtliklə sıx bağlıdır. Xoşbəxtliyin sirri - həm adamlara, həm də özünə sevinc bəxş etmək, öz həyatını elə qurmalıdır ki, bu vaxt yaradıcılıq qabiliyyəti tam aşkar olunur. Xoşbəxtliyin mənbəyi insanın fiziki və mənəvi gücünün tam təzahüründədir. Yaradıcılıqda insan öz fərdi keyfiyyətlərini aşkar edir, öz Məninin keyfiyyətlərindən, onun ümumi mədəniyyət dənizinə tökdüyündən zövq alır. Kantın fikrincə, insanda iki şey ona zövq verir və ruhlandırır - bu başımızın üstündəki səma və daxili- mizdəki mənəvi qanundur. Dini şüur qədim dövrdə yaranmış, ictimai münasibətlərin inkişafı ilə bağlı müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalmış, bizim günlərdə də adamların davranış və əməllərinə təsir etməkdə davam edir. Tələbələrin nəzərinə çatdırmaq lazımdır ki, din insan və cəmiyyətin mənəvi həyatının mühüm və zəruri fenomenidir. Şopenhauerin sözləri ilə desək, “xalqın metafizikası”, yəni fəlsəfəsi onun dünyagörüşünün ayrılmaz komponentidir. Dinin öyrənilməsi ilə ilk növbədə ilahiyyat, eyni zamanda tarix və fəlsəfə məşğul olmuşlar. İlahiyyat vəhy yolu ilə verilən dini şüurun faktlarının adekvat şərhinə cəhd edir. Tarix dini şüurun yaranması və inkişafı prosesini tədqiq edir, müxtəlif dinlərin yaranmasının ümumi prinsiplərinə 351 müqayisə edir və onların təsnifatım verir. Fəlsəfə ilk növbədə dinin mahiyyətini təhlil verir, dünyagörüşü sistemində onun yerini müəyyənləşdirir, onun psixoloji və ictimai aspektlərini, onun ontoloji və idrakı mənasını aydınlaşdırır, inam və biliyin qarşılıqlı münasibətini işıqlandırır, insan və Allahın münasibəti problemini, dinin mənəvi mənasını və onun cəmiyyət həyatındakı rolunu, həm insanın, həm də bəşəriyyətin mənəvi inkişafını təhlil edir. Dinə müxtəlif aspektlərdən baxmaq lazımdır. O, Allahı onun insana, təbiətə və cəmiyyətə münasibətində Mütləq kimi qəbul edir. Dinin mühüm funksiyası mənəvi- sosial ibadətdir: o xalqların qəlbinə dinclik, həmfıkirlilik və məhəbbət yaymaqdır. Din iki dünyanın - yer, təbii - ictimai və transendental - həyatını birləşdirir. Dində fərdi ruhun transendentalla münasibəti mühüm əhəmiyyət kəsb edir- bununla şəxsi təsəllivericilik bağlıdır. Bu da mənəvi başlanğıca maddi ilə vəhdətdə baxmağa imkan verir. Bəşəriyyət dini şüurun və təcrübənin ona yad olduğu bir xalq tanımır. Bu da o deməkdir ki, dünyanın bütün xalqlarına əvvəlcədən mənəvilik dini tələbatı və ona müvafiq ideya, hiss və təcrübə sahələri xasdır. İnsanın və bəşəriyyətin bu tələbatı elmin, fəlsəfənin və incəsənətin inkişafı nəticəsində nə itmir, nə də ki, heç azalmır. Din terminin özünü müxtəlif cür şərh edirlər; bəzilərinə görə bu latın sözü olub (religare) - bağlamaq, başqaları, məsələn, Siseron relegere - yığmaq mənasını bildirdiyini qeyd edirlər. Lakin onun ən adekvat kökü religio - sözündən olub - möminlik, müqəddəslikdir. Mahiyyətcə din mütləq
başlanğıcın, yəni Allahın tanınmasının ifadəsidir, ondan sonlu olan hər şey, - o cümlədən insan-həyatımızı Mütləq olanla razılaşdırmağa
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|