Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc

İREVAN ŞEHRİ 
 
107 
geri dönebilmişlerdir. Bu tür olaylar İrevan kentinde ve Azer‐
baycanlıların toplu şekilde yaşadıkları Ermenistan'ın 22 ilçe‐
sinde çeşitli dönemlerde ve değişik şekillerde yaşanmıştır.
127
Ermenistan'da yaşayan Azerbaycanlı kadroların sorum‐
lu  işlerde  görevlendirilmesi  ve  yükselmelerine  yasak  konul‐
muştu.  Aynı  dönemde  Ermenistan'da  iki  yüz  binden  fazla
Azerbaycanlı yaşadığı halde, Ermenistan KP Merkezi Yürütme
Kurulu ve Bakanlar Kurulunda Azerbaycanlıları sadece birer
temsilci temsil ediyordu. Yalnız Ermenistan KP MK’nın, Yük‐
sek  Sovyet  ve  Bakanlar  Kurulu`nun  Azerbaycan  dilinde  ya‐
yımlanan "Sovyet Ermenistanı" gazetesinin Azerbaycanlı edi‐
törleri geleneksel olarak Ermenistan SSC Yüksek Sovyet Baş‐
kanı`nın  sosyal  işlerden  sorumlu  yardımcısı  seçilirdi.
Komsomolun
128
 Merkezi  Komitesinde  ise  sadece  1981  yılın‐
dan itibaren bir Azerbaycanlı eğitici çalışıyordu.
129
Ermenistan'da  Azerbaycanlılara  karşı  yapılan  ayrımcı‐
lık  ve  baskılar  Sov.  İKP  MK`nın  kararlarında  da  yer  almıştır.
Sov.  İKP  MK'nın  17  Ekim  1984  tarihli  kararında,  Ermenis‐
tan'da milliyetçiliği körükleyen eserlerin yazıldığı, tarihi ger‐
çeklerin çarpıtıldığı, azınlık halkların dil ve kültürünün geliş‐
tirilmesine  eşit  fırsatlar  olmadığı,  parti,  Sovyet  ve  ekonomik
yapılarında  onların  temsilcilerinin  olmadığına  dikkat  çekil‐
mişti.
O dönemde Azerbaycan'da yaşayan Ermeniler tüm dev‐
let  kurumlarında  sorumlu  görevlere  tayin  edilmiştir.    Azer‐
baycan'da Ermeni milletinden olan Bakan ve Bakan Yardımcı‐
ları,  parti  ilçe  komitelerinin  yönetimi,  yürütme  kurulunun
başkanları  ve  devlet  kurumlarında  yöneticiler  bulunmaktay‐
                                                            
127
 Vaqif  Arzumanli  ve  Nazim  Mustafa,  Tarixin  qara  səhifələri.
Deportasiya. Soyqırım. Qaçqınlıq. Bakı, Qartal, 1998, s. 126‐127.
128
 Genç Komunsitler birliği.
129
 Arzumanli ve Mustafa., a.g.e., s. 127.
NAZİM MUSTAFA 
 
108
dı. Özellikle, kolluk kuvvetlerinde Ermeniler oldukça fazlaydı.
Dağlık Karabağ'da ise nüfusun yaklaşık yüzde 30'unu oluştu‐
ran  Azerbaycanlılar  bölgenin  yönetiminde  hayli  düşük  dü‐
zeyde temsil edilmekteydiler.
130
1985 yılında Mihail Gorbaçov`un Sov. İKP MK`nın Genel
Sekreteri seçilmesi ile Ermenilerin aktifliyi arttı. Gorbaçov`un
ilan ettiği yeniden yapılanma (perestroyka) ve şeffaflık (glas‐
nost)  politikaları  Dağlık  Karabağ  Ermenilerine  ayrılıkçı  dü‐
şüncelerini  gerçekleştirmek  için  fırsat  sunmuştur.  Mihail
Gorbaçov  Sovyetler  Birliği`ndeki  Ermenilerin  de  desteği  ile
1987 yılında Haydar Aliyev`i Başbakan Birinci yardımcılığı ve
Politbüro üyeliğinden istifa etmeğe zorladı.
16 Kasım 1987`de M. Gorbaçov'un ekonomik Danışma‐
nı Abel Aganbekyan Paris'te "İnterkontinental" otelinde Fran‐
sa'da  yaşayan  Ermenilerin  temsilcileri  önünde  yaptığı  ko‐
nuşmasında  Dağlık  Karabağ'ın  Ermenistan'a  "iadesi"  halinde
kendisini mutlu hissedeceğini bildirmiş, bir ekonomist olarak,
Dağlık  Karabağ'ın  Azerbaycan'dan  çok  Ermenistan'a  bağlı
olduğunu söylemiş ve eklemiştir. Ayrıca artık böyle bir teklifi
sunduklarını, glasnost ve perestroyka politikaları çerçevesin‐
de bunu başaracaklarını söylemiştir.
131

1987  yılının  Ağustos  ayında  Dağlık  Karabağ`ın  Erme‐
nistan`a birleştirilmesi için Ermeniler Dağlık Karabağ'dan ve
Ermenistan'dan 75 bin imza toplayarak Kremlin'e göndermiş‐
lerdi. Ayrıca Dağlık Karabağ'dan iki heyet Moskova'ya gönde‐
rilmişti.  18  Ekim  1987  tarihinde  Ermenistan`ın  başkenti
İrevan`da "çevresel sorunlar"ın çözülmesi talebi ile ilk gösteri
yapıldı.  Gösteride  Dağlık  Karabağ'ın  Ermenistan'a  birleştiril‐
mesini talep eden sloganlar atıldı. İrevan'dakı bu gergin hava
                                                            
130
 Arzumanli ve Mustafa., a.g.e., s. 128
131
 Томас  де  Ваал.  Черный  сад.  Армения  и  Азербайджан  между
миром и войной. Москва, “Текст”, 2005, c.42.

---

İREVAN ŞEHRİ 
 
109 
Ermenistan’ın  diğer  bölgelerine  de  yayılmağa  başladı.  Erme‐
nistan'da  yaşayan  Azerbaycanlılardan  Dağlık  Karabağ'ın  Er‐
menistan'a  birleştirilmesi  için  hazırlanan  bildirileri  imzala‐
maları  talep  edildi.  Bildiriyi  imzalamayanlar  dövüldü  veya
işkence gördü. Kremlin’deki Ermeni lobisi, Rusya'daki ve Er‐
menistan'daki  Ermeni  aydınları  Dağlık  Karabağ'ın  Ermenis‐
tan'a birleştirilmesi için tüm gücünü seferber etmişti.
Aynı yılın Kasım ayında M. Gorbaçov ABD ziyareti sıra‐
sında  eşi  Raisa  Gorbaçov'a  ile  birlikte  Ermeni  diasporasının
temsilcileri  ile  buluştu.  SSCB'nin  ABD  Büyükelçisi  Yuri
Dubini’nin  hanımı  Liana  Zavenovna  Dubini’na  görüşmeyi
organize etmek için özel çaba göstermişti. Raisa Gorbaçova’ya
değerli hediyeler veren ABD Ermenileri M.Gorbaçov’dan Dağ‐
lık  Karabağ  Ermenilerinin  taleplerinin  karşılanmasını  rica
etmişlerdi.
132
25  Ocak1988`te,  Ermenistan`da  yaşayan  Azerbaycanlı‐
lara karşı baskılar sonucu Ermenistan SSC'nin Kafan ve Meğri
bölgelerinden ilk Azerbaycanlı mülteciler trenle Azerbaycan'a
gelmiş, onlar Abşeron bölgesinde yerleştirilmiştiler. Fakat bu
durum Azerbaycan kamuoyundan gizli tutulmuştu.
13  Şubat  1988’de  Hankendi’nde  (eski  Stepanakert)  ilk
gösteri  yapılmıştı.  18  Şubat'ta  Gorbaçov  Karabağ`lı  Ermeni
Georgi Şahnazarov’u kendisine yeni yardımcı ataması ile olay‐
lar Ermenilerin isteği doğrultuda hızla gelişmeğe  başladı. 20
Şubat  Hankendi’nde  sadece  Ermeni  milletvekillerinin  katılı‐
mıyla  gerçekleştirilen  Dağlık  Karabağ  Özerk  Bölgesi  (DKÖB)
Halk  Milletvekilleri  Kurulu  toplantısında  bölgenin  Ermenis‐
tan'a birleştirilmesi hakkında karar kabul edildi. Azerbaycan
SSC Yüksek Sovyeti DGMV HDS’nin anayasaya aykırı kararını
                                                            
132
 Eldar  İsmayıl.  Ermənistan  türklərinin  1988‐ci  il  soyqırımı.  Bakı,
2014, s. 6.
NAZİM MUSTAFA 
 
110
ret  ettikten  sonra,  Ermenistan'ın  milliyetçi  liderleri
Taşnaksutyun  partisinin  "Türksüz  Ermenistan"  programını
hayata geçirmeye başladılar.
20 Şubat 1988'den itibaren İrevan'da da kitlesel göste‐
riler  başlandı.  Göstericiler  "Ermenistan'ı  Türklerden  temiz‐
lenmeli",  "Ermenistan  sadece  Ermeniler  içindir"  gibi  slogan‐
lar  seslendirdiler.
133
 Gösterilerin  ikinci  günü  İrevan'da  faali‐
yet gösteren Demirbulag Camii (XX. yüzyılın başlarında kent‐
te  8  cami  vardı)  ve  Azerbaycanlıların  Mirze  Feteli  Ahundov
adına  ortaokulu,  Cafer  Cabbarlı  İrevan  Devlet  Azerbaycanlı
Dram  Tiyatrosu  Ermeniler  tarafından  yakıldı.  İrevan'da  bu
olaylara karşı itirazını bildiren Azerbaycanlıların evleri ateşe
verildi.
134
26  Şubat'ta  Kremlin’deki  Ermeni  lobisinin  temsilcisi,
M.Gorbaçov’un  yardımcısı  Georgi  Şahnazarov’un  ve  Sov.  İKP
MK'nın  Sekreteri  Alehander  Yakovlev’in  (“Latin  Amerikası”
dergisinin editörü Sergo Mikoyan’ın eniştesi Yakovlev’in yar‐
dımcısı  idi)  eşliğinde  Sov.  İKP  MK'nın  Genel  Sekreteri
M.Gorbaçov Silva Kaputikyan’ı ve Zori Balayan’ı kabul etmişti.
Bir  buçuk  saat  süren  görüşmede  onlar  M.Gorbaçov’a  Türk
dünyasının haritasını ve sahte tarihi referanslar sunmuş, onu
DKÖB`nin
Azerbaycan'ın
parçası
olarak
kalmasının
mümkünsüzlüyüne  inandırmaya  çalışmışlardır.  Fakat  bu  gö‐
rüşte Gorbaçov onlara Dağlık Karabağ'ın Ermenistan'a verile‐
ceği  vaadinde  bulunmamıştır.  DKÖB`nin  sosyo‐ekonomik
gelişimi için o döneme göre çok büyük miktar para olan 400
milyon ruble ayrılacağını vaat etmiştir. Çünkü Gorbaçov SSCB
topraklarında potansiyel 19 milli çatışma bölgesinin olduğu‐
nu  ve  sınırların  değiştirilmesi  yoluyla  Dağlık  Karabağ'ın  Er‐
menistan'a  verilmesinin  SSCB'nin  dağılmasına  yol  açabilece‐
                                                            
133
 Arzumanli ve Mustafa., a.g.e., s. 130
134
 Eldar İsmail. A.g.e., s.8.

---