Əgər bu metod müasir bioqraflara yarayırsa, onda o, deməli, müasir
natiqlərə də yarayır.
Bir nümunəni də götürək. Təsəvvür edin ki, siz Niaqara şəlaləsinin hər gün
məqsədsiz surətdə israf etdiyi potensial qüvvənin nəhəng rəqəmləriylə bağlı
məlumat vermək istəyirsiniz. Təsəvvür edin ki, bunu dediniz, sonra da əlavə
etdiniz ki, əgər bu istifadə edilsəydi və bunun nəticəsində əldə edilən gəlirlər isə
həyat üçün zəruri olan əşyaların alınmasına sərf olunsaydı, onda həmin pula çox
sayda adamı geyindirmək və yedirtmək mümkün olardı. Həmin məlumatı bu
üsulla daha maraqlı etmək mümkün olardımı? Xeyr və bir daha xeyr. Aşağıda
göstərilən hissə qat-qat maraqlı olmazdımı? Biz onu Edvin S.Slassonun “Deyli
Sayens Nyus Bulleten” qəzetində dərc olunmuş məqaləsindən götürmüşük.
“Bizə deyirlər ki, ölkəmizdə dilənçi günündə və aclıqda yaşayan bir neçə
milyon adam var, həmin vaxtda isə Niaqara şəlaləsi hər saat ərzində boş-boşuna,
dəyəri 250 min kündə çörəyin qiymətinə ekvivalent olan enerji israf edir. Biz öz
təsəvvürümüzdə hər saat ərzində uçurumdan aşağı düşən və burulğanda
qayğanağa çevrilən altı yüz min gözəl təzə yumurta görə bilərik. Əgər çit parça
toxucu dəzgahlardan Niaqara çayı kimi dörd min fut enində axınla çıxsaydı, onda
bu eynilə həmin mülkiyyətin ekvivalenti olardı. Əgər eynilə o cür kitab axını
Karnegi kitabxanasına tökülsəydi, bu kitabxana yaxşı kitablarla bir və ya iki
saatın ərzində dolardı. Biz özümüzə hər gün Eri gölündən üzüaşağı üzən və yüz
altmış fut hündürlükdən düşərək içərisində olanların hamısı ilə birlikdə qayalara
çırpılıb dağılan çox böyük universal mağaza təsəvvür edə bilərik. Bu istisnasız
olaraq maraqlı və ovsunlayıcı, kütlə üçün elə bu lakin ondan bahalı olmayan
qədər cəlbedici tamaşa olardı. Bununla belə, bəzi adamlar belə bir layihənin
həyata keçirilməsinin bədxərclik olacağına əsaslanaraq düşən suyun enerjisinin
istifadə olunmasına qarşı hazırda etiraz edirlər”.
Mənzərə yaradan sözlər
Maraq doğurmaq üçün istisnasız dərəcədə mühüm əhəmiyyət kəsb edən,
lakin saya alınmayan bir metod mövcuddur. Ortabab natiq, görünür, onun
mövcud olduğunu heç ağlına da gətirmir. O, çox güman, bunun haqqında heç
fikirləşməyib də. Mən şəkillər və obrazlar yaradan sözlərin istifadə olunması
metodunu nəzərdə tuturam. Danışan adam bizim gözlərimizin önündən keçən
obrazların bütöv bir qalereyasını yaradanda onu dinləmək asan olur. Dumanlı,
banal və solğun simvolları istifadə edən natiq auditoriyanı mürgüləməyə məcbur
edir.
Obrazlar. Obrazlar. Obrazlar.
Onlar elə sizin nəfəs aldığınız hava qədər sərbəstdir. Öz hekayənizi və ya
söhbətinizi onlarla zənginləşdirin və sizi dinləmək daha maraqlı olacaq və siz
insanlara daha çox təsir göstərəcəksiniz.
İllüstrasiya qismində indicə “Deyli Sayens Nyus Bulleten”dən Niaqara
haqqında sitat gətirilmiş hissəni götürək. Onlar hər cümlədə gözə dəyir və onlar
Avstraliyada dovşanlar qədər çoxdur; iki yüz əlli min kündə çörək, uçurumdan
dərəyə düşən altı yüz min yumurta, burulğanda nəhəng qayğanaq, toxucu
dəzgahlardan dörd min fut enində çıxan çit parça, kitab selinin altında olan
Karnegi kitabxanası, qayalara çırpılan iri universal mağaza, hündürdən düşən su.
downloaded from KitabYurdu.org
Bu cür hekayəyə və ya məqaləyə diqqət yetirməmək kinoteatrın gümüşü
ekranında kinofilmin səhnələrinə azacıq da olsun diqqət verməmək kimi çətin
olardı.
Herbert Spenser stilin fəlsəfəsi haqqında öz məşhur essesində təxəyyüldə
rəngarəng şəkillər doğuran sözlərin əsas əhəmiyyət kəsb etdiyini çoxdan qeyd
etmişdir:
“Biz ümumiyyətlə və bütövlükdə yox, konkret fikirləşirik... Biz “əgər ölkədə
adətlər, ənənələr və əyləncə növləri qəddarlığı və barbarlığı ilə fərqlənirlərsə,
onda cinayət qanunvericiliyi də öz yırtıcılığı ilə seçiləcək” kimi cümlələrin
işlədilməsindən qaçmalıyıq. Bu cümlənin yerinə biz belə yazmalıyıq: “İnsanlar
vuruşmalardan, öküzlərin döyüşlərindən və qladiatorların müharibələrindən
ləzzət aldıqları üçün onlar dar ağacından asmaq, odda yandırmaq və payaya
taxılmaq kimi cəza tədbirləri tətbiq edirlər”.
Təxəyyüldə şəkillər doğuran cümlələr İncilin səhifələrində və Şekspirin
əsərlərində alma şirəsini əhatəyə almış arılar qədər boldur. Məsələn, banal
müəllif bildirə bilərdi ki, hər şeyin kamil olduğu yerdə istənilən əşya artıq ola
bilərdi. Bu cür fikri Şekspir necə ifadə etmişdi? O, bunu obrazlı cümlənin, ölməz
ifadənin köməyi ilə edirdi:
“... Qızıl onluğu qızıl suyuna salmaq
Və zanbaqlara əhəng çəkmək
Və buza parıltı və bənövşəyə ətir vurmaq...”
“Kral Con”, IV hərəkət, 2-ci səhnə.
Sizin nə vaxtsa nəzərinizə çarpıbmı ki, nəsildən-nəslə keçən atalar sözlərinin
hamısı gözəçarpan obrazlar doğurur? “Göydəki durnadansa əldəki arıquşu
yaxşıdır”. “Damcılamağa başladısa – yağışı gözlə”. “Atı çaya sürüb gətirmək olar,
amma içməyə onu məcbur edə bilməzsən”.
Siz artıq uzun əsrlərdir yaşayan, lakin həddən artıq tez-tez işlədilən analoji
müqayisələr tapa bilərsiniz: “tülkü kimi hiyləgər”, “lavaş kimi yastı”, “qənbər
kimi möhkəm”.
Linkoln obrazlı terminologiyanı daim işlədirdi. Ağ Evdə aldığı uzun,
mürəkkəb, bürokratik hesabatlar onu təngə gətirəndə onları solğun sözlərlə yox,
obrazlı ifadələrin köməyi ilə tənqid edirdi ki, bunları yaddan çıxarmaq, demək
olar, qeyri-mümkündür. “Mən adamı at almağa yollayanda, – demişdi o, – atın
quyruğunda neçə tük olduğunu mənə danışmasını istəmirəm. Mən yalnız atın
eksteryerini bilmək istəyirəm”.
Dinləyicilərdə maraq doğurmaq üçün
təzadların əhəmiyyəti
Makoleyin I Karlı necə mühakimə etdiyi ilə tanış olun. Buna diqqət yetirin ki,
Makoley obrazlı nitqi təkcə istifadə etmir, həm də əks-ittihamları da dəf etməyə
can atır. Kəskin təzadlar, demək olar, həmişə diqqəti cəlb edir və bu abzasın
əsasını məhz onlar təşkil edir:
“Biz onu bunda ittiham edirik ki, o, tacqoymada içdiyi andı pozub. Bizə isə
deyirlər ki, o, nikah mərasimində verdiyi anda sadiqdir! Biz onu bunda ittiham
edirik ki, o, öz xalqını amansız və düşünüb-daşınmadan hərəkət edən din
xadimlərinin əllərinə verib, onun müdafiəsi isə bəyan edir ki, o, balaca oğlunu öz
dizlərinin üstünə qoyub və onu öpüb! Biz onu buna görə damğalayırıq ki, o,
downloaded from KitabYurdu.org