Və ya başqa cür də göstərmək olar:
1. Bax bu, düzəldilməsi gərək olan vəziyyətdir.
2. Bunu etmək üçün biz gərək filan və behman işləri görək.
3. Siz filan səbəblərə görə kömək etməlisiniz.
Nitqin başqa bir planını da təklif etmək olar:
1. Maraq və diqqətə nail olmaq.
2. Etibar qazanmaq.
3. Öz faktlarınızı göstərmək, təklifinizin üstünlüklərini dinləyicilərə izah
etmək.
4. İnsanları hərəkətə gəlməyə sövq edən inandırıcı motivlər göstərmək.
Məşhur adamlar öz nitqlərini necə qururdular
Keçmiş senator Albert C.Beveric “İctimaiyyət qarşısında danışmaq məharəti”
başlıqlı çox faydalı, elə də böyük olmayan kitab yazmışdır.
“Natiq mövzuya yaxşı bələd olmalıdır, – deyə yüksək xidmətləri olan siyasi
xadim yazır. – Bu o deməkdir ki, faktlar toplanmalı, sistemləşdirilməli,
öyrənilməli, düşüncə süzgəcindən keçirilməli, özü də bütün bunlar mövzu ilə
əlaqədar təzahürlərin hamısını yalnız bir tərəfdən yox, həm də əks tərəfdən,
eləcə də hər bir tərəfdən işıqlandırmalıdır. Əmin olmaq lazımdır ki, bunlar
ehtimallar və ya axıradək açıqlanmayan bəyanatlar yox, həqiqətən də, faktlardır.
Heç nəyi inamsızlıqla qəbul etməyin.
Buna görə də məlumatların hamısını yoxlamaq və dəqiqləşdirmək lazımdır.
Bu, sözsüz ki, ciddi tədqiqat işinin zəruri olduğu deməkdir, ancaq nə olsun?
Məgər siz öz həmvətənlərinizə informasiya vermək, onlara nəyisə başa salmaq,
məsləhət vermək istəmirsiniz? Məgər siz nüfuz sahibi olmaq istəmirsiniz?
Bu və ya digər məsələ ilə bağlı faktları toplayıb və onları fikir süzgəcindən
keçirib dərk edəndən sonra onların nə kimi qənaətə gətirdikləri məsələsini
özünüz üçün qət edin. Onda sizin nitqiniz orijinallıq və təsir qüvvəsi əldə etmiş
olacaqdır, – nitqiniz enerjili və qarşısıalınmaz surətdə inandırıcı olacaqdır.
Nitqdə sizin şəxsiyyətiniz öz əksini tapmış olacaqdır. Ardınca öz fikirlərinizi
bacardıqca aydın və məntiqli surətdə yazılı ifadə edin”.
Başqa sözlə, təzahürü hərtərəfli əks etdirən faktları seçin, sonra isə həmin
faktları aydın və birmənalı edəcək qənaətlər tapın.
Vudro Vilsondan onun metodları barədə danışmağı xahiş edəndə o cavab
verdi:
– Mən işıqlandıracağım məsələlərin siyahısından başlayıram, fikir
süzgəcindən keçirirəm, onları təbii qarşılıqlı əlaqədə nəzərdən keçirirəm
– beləliklə də, çıxışın sümüyü alınır. Sonra mən bunun stenoqrafik yazısını
hazırlayıram. Stenoqrafik yazıları hazırlamağa mən vərdiş etmişəm, çünki bu,
vaxta çox qənaət edir. Ardınca özüm mətni yazı makinasında yazıram, cümlələri
dəyişdirirəm, ifadələri düzəldirəm və işin gedişində yeni material əlavə edirəm.
Teodor Ruzvelt çıxışlarını özünəməxsus manerada hazırlayırdı: o, faktların
hamısını seçir, onları öyrənir, qiymətləndirir, onların əhəmiyyət dərəcəsini
müəyyən edir və qənaətə gəlirdi. O, bunu məğlubedilməz inam hissi ilə edirdi.
Sonra o, qarşısında qeydlər olan bloknotla diktə etməyə başlayır və çox
sürətlə diktə edir ki, onda təbiilik olsun, çıxış inadkar və canlı alınsın. Ardınca çap
olunmuş mətni oxuyur, düzəlişlər, əlavələr edir, nəyisə çıxarır, karandaşla
downloaded from KitabYurdu.org
çoxsaylı nişanlar qoyur və bir dəfə də diktə edirdi. “Mən inadkar zəhmətsiz,
bütün əqli qabiliyyətimi gərmədən, ciddi hazırlaşmadan və qabaqcadan görülən
uzun sürən iş olmadan, – deyə o bildirirdi, – heç vaxt heç nəyə nail olmamışam”.
Çox vaxt o, necə diktə etdiyinə qulaq asmaq üçün tənqidçiləri dəvət edir və
ya öz nitqlərinin mətnlərini onlara hündürdən oxuyurdu. O, dediklərinin düzgün
olub-olmadığını onlarla müzakirə etməkdən imtina edirdi. O vaxt üçün onun
qərarı artıq qəbul olunmuş idi və bu, dönməz qərar olurdu. O, nə deməli olduğu
ilə bağlı yox, bunu necə demək lazım olduğu ilə bağlı məsləhət istəyirdi.
Makinada çap olunmuş səhifələri o, yenə və yenə oxuyur, ixtisar edir, düzəlişlər
verir, yaxşılaşdırırdı. Onun qəzetlərdə dərc olunmuş nitqləri bu cür idi. O, həmin
nitqləri, aydın məsələdir ki, əzbər öyrənmirdi. Çıxış edərkən o improvizə edir və
onun şifahi çıxışı dərc edilmiş və redaktə olunmuş mətndən çox vaxt fərqlənirdi.
Lakin diktə etmək və düzəlişlər vermək əla hazırlıq işi idi. Bunun sayəsində o,
materialı və onun səsləndirilməsinin ardıcıllığını yaxşı mənimsəyirdi. Bu, onun
çıxışlarına axarlıq, itilik verir, özünə inam gətirirdi və bütün bunları başqa yolla
əldə etmək, çətin ki, mümkün olaydı.
İngilis fiziki Oliver Lodc mənə deyirdi ki, öz məruzələrinin mətnini diktə
etməklə o (əvvəl əsas tezisləri diktə edir, sonra onları inkişaf etdirir və nəhayət,
bütün bunları dinləyicilərə necə danışırdısa, dəqiqliklə o cür də diktə edirdi)
hazırlaşmaq və məşq etməyin əla üsulunu tapmışdır.
Natiqlik sənətini öyrənənlərin bir çoxu öz çıxışlarını maqnitofon lentinə
yazmağın və sonra da özünə qulaq asmağın ibrətamiz olduğunu hesab edir.
İbrətamizdir? Bəli, ibrətamizdir, lakin qorxuram ki, lent yazısına qulaq asılması
hərdən pərişanlıqla nəticələnsin. Bununla belə, bu çox faydalı məşqdir, mən onu
məsləhət görürəm.
Deməyə hazırlaşdığınızın qabaqcadan lentə yazılması metodu sizi
fikirləşməyə məcbur edəcəkdir. Bu, sizin fikirlərinizə aydınlıq gətirəcək, onları
hafizənizdə möhkəmlədəcək, təfəkkürünüzün qeyri-ardıcıllığını minimuma
endirəcək, söz ehtiyatınızı artıracaqdır.
Bencamin Franklin öz “Avtobioqrafiya”sında cümlə qurmaq üslubunu necə
yaxşılaşdırdığı, sözləri seçməkdə yüngüllüyə necə nail olduğu, öz fikirlərini
nizamlamağı necə öyrəndiyi haqqında yazır. Onun öz həyatını qələmə alması –
bu, klassik ədəbi əsərdir, lakin klassik ədəbi əsərlərin böyük hissəsinə zidd
olaraq o, asan və böyük maraqla oxunur. Onu sadə və aydın ingilis dilinin
nümunəsi hesab etmək olar. Natiq və ya yazıçı olmaq istəyən hər bir kəs onu özü
üçün fayda və ləzzətlə oxuyar.
“Təqribən elə həmin vaxt “Tamaşaçı”nın
31
ayrıca bir cildi əlimə keçdi. Bu,
üçüncü cild idi. İndiyə qədər mən hələ birini də görməmişdim.
Mən onu aldım, əvvəldən axıra qədər dəfələrlə oxumuşam və ona tamamilə
heyran qalmışdım. Cümlə quruluşları mənə misli olmayan kimi təsir bağışladı və
mən bacardığım qədər onu təqlid edəcəyimi qərara aldım. Bu məqsədlə mən bəzi
oçerkləri götürür və hər bir cümlənin mənasını qısaca qeyd edirdim, sonra onları
bir neçə günlük kənara qoyurdum, ardınca isə kitaba baxmadan hər bir cümlənin
mənasını orijinalda olduğu kimi tam və təfərrüatlı şəkildə qələmə alırdım ki,
bunun üçün yerinə düşdüyünü hesab etdiyim ifadələrə əl atırdım.
downloaded from KitabYurdu.org