Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
56 göndərilən teleqrafda 87 imza var idi (həmin bu nömrədə Təbriz, Xoy, Mərənd, Maku, Şahpur (Səlmas), Solduz, Marağadan olmaq üzrə əhalinin müxtəlif təbəqələri məxsusən yazılmış səkkiz fəqərəümum teleqraflar dərc edilmişdir)”. kinci nömrədə isə teleqrafları imzalayanların sayı 251,ikinci ş ümarədə (750)yə baliğ (yaxın) imza olmuşdur. Bu gediş ilə firqəni istiqbal (qarşılamaq) edənlərin sayı bir həftənin içərisində heyrətavər bir surətdə artıb, xalqın kütləvi bir şəkildə firqə sıralarına daxil olmaq həvəsi meydana çıxmışdı. Haman ruznamənin üçüncü səhifəsində Tehran, Marağa, Azərşəhr, Şə büstəri, Urmiyyə, Miyandab, Əhər, Əcəbşir və Qəzvindən olmaq üzrə 27 fəqərə teleqraf çap olunmuşdur. 12 Şəhrivər kitabcasında qeyd edildiyi kimi bu teleqraflarda 700-dən ziyadə sərşünas (tanınmış) azərbaycanli imzası nəzəri cəlb etməkdədir. Hələ imza edənlərin çoxusu böyük bir iddənin nümyənlələri hesab olunrdu. Məsələn nümunə üçün kürd camaatı tərəfindən yazılan təbrik teleqrafının surətini eynən burada nəql edirik. Azərbaycan Demokrat Firqəsi Ağa Pişəvəriyə Sizin bütün kürd qardaşlarınız vətənpərvərlik eşqilə dolu olan bir ürəklə saat 9-da Mahabada xəbəri yetişən Azərbaycan Demokrat Firqəsinin təsis təşkilinin münasibətilə öz ehsasat və təbriklərini izhar (bəyan) edib, bu tarixdın özünə səadət qapılarının açılmağını müşahidə edərək bu vəsilə ilə nəhayət iftixar və pakiqəlb ilə o azadixah firqənin müqəddas məramını təbrik edirik və hazırıq, axırıncı qətrə qanımız qalanadək bütün azərbaycanlıların üzünə təzə dünya və azadlıq nəsimi əsən bu ideal və məfkurəni müdafiə edərək söz, əməl, mal və canımız ilə bu müqəddəs azadixahlığa şərik və həmrah olaq və bizi ona vəfadar dayaq olacağımızı əmin edib {söz} veririk. Bu sevincli xəbər yetişməsilə pəncşənbə gecəsi sabaha kimi Mahabad və 317 bəxşdar Abbasqulu Ərbabzadə dəstur verimşdi”. Bu haqda Ə rbabzadədən sual olundu. Nəticədə o bu mövzunu inkar edib, dedi: “Bu məsələ təşkil verdiyimiz komesiyon iclasında qərara alınıb, mən belə dəstur verməmişəm”. Əlbətdə hər üçü etdikləri pis əmələ etiraf etdilər. 1. Nəsrulla Ərdəbili – baş leytenant, quruhan dəstə sərkərdəsi, Təbrizli idi. Neçə ildir ki, Meşkin şəhərdə məmur idi. O şəxs olduqca pis adam idi. Əmiraslan Xatəmbəy və başqa bəylər və bəy zadələr ilə əlbir olub, əlindən gəldiyi cinayəti azadixahlara nisbət əsirgəməmişdi. Onları dəstə-dəstə zindanlara təhvil vermiş və bir iddə kəndliləri döyməklə onları kəndi tərk etməyə məcbur etmişdi. Əmiraslan salu, Hatəmxan Küklü hər bir əmələ əl atırdılar. Bu leytenantın köməyi ilə olurdu. Mən özüm şəxsən 1323-cü (1944) ildə Meşkin şəhərə getmişdim. Orada bu adam tərəfindən Meşkin şəhərinin komitəsi və şərqi və qərbi hozə sədrlərinin məngənə (sıxılmasını) altına alındığını gözüm ilə görmüşdüm. O günlər mən Türkpur ilə jandarm idarəsinə gedib, bu adamla danışdıqda ona demişdim ki, xalqa əziyyət etməyin. Bilaxirə bir gün millət sizdən bu günlərin hesabını çəkər”. O gün O mənə cavab vermişdi ki, bu millətin altı min ildir başına vurulub, çörəyi ə lindən alınıbdır. Ondan bir iş çıxmaz. Onun qeyrətini bilirik”. Bilaxirə fədailər və məhəlli azadixahlar bu şəxsin edamını istədilər. Səhərisi saat 2-nin yarısında azərin 17-də (8 dekabr) Nəsrulla Ərdəbiyə elan olundu ki, sizin əməlləriniz ölümlə nəticələnir. Saat iki günortadan sonra bu hökm əməli olacaqdır. Tədqiqat nəticəsində onun 700 tümənə qədər pulu olması aşkar oldu. Əvəzində O, bütün kasıblara və ev kirayəsi buxarı qayıran və özgələrə borclu idi. Tələbkar gəlib, onların tələbləri ödənildi. Saat 2 tamamda Meşkin şəhər xiyabanında çaharrahdan şərqə tərəf bir söyüd ağacı var idi. Əmr verildi ki, onları ora bağlansınlar. Əlbətdə mitinqdə onun əməlləri bütünlüklə izah olundu. O leytenant söz istəyib dedi: 316 sərbazlar şədid surətdə müqavimat göstərirdi. Atışma hər an ş iddətlənirdi. Sərbazxananın mühasirə nəqşəsi bu cür götürülmüşdü ki, bir tərəfdən sərbazların qaçmağına imkan olsun ələ gələn məlumata görə sərbazlar ki, camaatla üz-üzə olub, mübarizə etmək istəmirdilər. Təqribən saat 2, günortadan sonra sərbazxana bütün güllələri atıb, qurtardıqdan sonra təslim oldu. Lakin 14 nəfər onlardan öldürülmüşdür. Dəstur verildi tamam ölənlərin cənazələri yığılıb dəfn olunsun. Fədailərdən 4 nəfər şəhid olmuşdular ki, onlar da sabahkı gün dəfn edildi və 9 nəfərdən ibarət olan yaralıları jandarm idarəsi təslim olmadan ə vvəl avtobus vasitəsilə Ərdəbilə yolladıq. Bu vuruşmadan sonra əvvəl növbədə bank rəisi Nəxçivani ehzar olub, bank sandığı möhrümum olub, surətməclis (protokol) üzrə təhvil verildi. Amma jandarm rəisi Nəsrulla Ərdəbili qaçmışdı. Abbasqulu (bəxşidar) Ərbabzadə və əşair rəisi Əsədulla Ədib Ə mini tutulmuşdular. (bu iki nəfərin vəziyyəti aşağıda izah veriləcəkdir). Tamam ətrafdakı fədailərə və kənd hozələrinə jandarm rəisinin qaçmasının xəbəri verilmişdi ki, onu görən kimi tutsunlar. 17 azərdə (8 dekabr) onun arvad paltarında kəndlilər tutub, gətirib Meşkin şəhərində fədailər sitadına təhvil verdilər. (Bu zaman Miyaniyan Təbrizə ehzar olunmuşdur). Təqribən səhər saat 10-da Abbasqulu Ərbabzadə və sərvan Ə dib Əmini və jandarm rəisi baş leytenant Nəsrulla Ərdəbili – hər üçü birlikdə fərmandehlik otağına çağırıldı. Hər üçünə sual verildi ki, Siz nə səbəbə öz ixtiyarınızda olan qüvvələrə əmr vermişdiz ki, axırıncı güllə qalana dək müqavimət etsinlər. Ə lbətdə sizin əmriniz nəticəsindədir ki, hər iki tərəfdən bir neçə nəfər ölüb və yaralanıblar. Siz hansı əmrin əsasında bu əmələ iqdam edibsiniz. Baş leytenant bir yazılı kağız çıxartdı ki, sərvan Ədib Əmini ki, Ərdəbil hərbi qüvvəsinin fərmandehi sərhəng zərif tərəfindən Meşkin şəhərini müdafiə etmək üçün sərkərdə təyin olub. Və həmçinin aramızda olan böyük dərəcəli ə fsərdir ki, O, bu dəsturu veribdir. Bu məsələ sərvan Əsədulla Ə dib Əminidən sual oldu. Cavabında O dedi: “Mənə də 57 onun ətrafında böyük mitinqlər və şadlıq mərasimi çırağanlıq olub, xalq öz ehsasatını birüzə verməklə bir-birindən sibqət etmişdir. Məqsədimiz teleqrafdan bir nümunə göstərmək olduğundan, onun {baqisini} {burada} vermək istəmədik. mzaları teleqraf 20 min üzvə malik olan kürd Demokrat Firqəsi başçılarından 70 imza etmişdir. Azərbaycan kürdlərinin firqəmizin təşkilinin belə hərarətlə istiqbal etmələrinin dərin siyası mənası var idi. Çünkü Azərbaycan azadlıq hərəkatında bu elin çox mühüm rolu olmuşdur. Azadixahların əməliyyatını {ləğv} etmək üçün irticai və dövlət başçıları bu milləti {kürdləri} qabağa çəkməklə azadlığa böyük zərbələr endirmişlər. Məxsusən məşrutə hərəkatında kürd ellərinin ə ksəriyyəti istibdad tərəfinə cəlb edildiyi üçün məşrutəçilər ağır müşkülat ilə {üz-üzə} olub, Tehran irticası ilə mübarizə apararkən arxadan şədid təərrüzə məruz qalmışdılar. smayıl {Simitko} və sair qəbilələr rəislərinin uzun illər boyu orada yaratdıqları namərdliyi azərbaycanlılar heç vaxt xatirələrindən çıxartmadıqları üçün orada kürd məsələsi və kürdlərlə əlaqə mövzusu ən ciddi mövzulardan hesab olmuşdur. Məxsusən firqə təşkil olunan günlərdə irtica ünsürlərin kürdlər arasında şədid fəaliyyəti hiss olunduğundan, onları bizim {ziddimizə} və ya ə leyhimizə olmaları həyati bir məsələ idi. Ona görə müraciətnaməmizə nisbət Mahabat camaatının göstərdiyi səmimi ehsalat böyük müvəffəqiyyət hesab olunurdu. Yuxarıda qeyd etdiyimiz təbrik teleqrafı məxsusən kürdlərə qonşu olan şə hər və kəndlər Urmiyyə, Xoy, Maku, Səlmasi, Uşnəviyyə və Solduz üçün böyük bir ümüd yolu idi. Onlar bu vasitə ilə qorxudan xilas və asudəliklə (rahatlıqla) öz kəsbkarlarına məşğul ola biləcəklərini hiss edirdilər. Biz yeri gəldikdə Azərbaycan kürdləri və onların milli nehzətimizə olan əlaqə və münasibətləri haqqında daha müfəssəl məlumat verəcəyik. Əsla Kürdüstan məsələsi ilə həqiqi surətdə mərbut olduğundan bunları tək-tək həll etmək olmaz. Doğrudur dil, adab, rüsum, məhzəb və təriqə (məram) cəhətdən Azərbaycan ilə kürdlər bir- Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|