Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc

 
60 
qarşılanması  öz  özlüyündə  nüfuz  və  şöhrət  qazanması  üçün 
geniş təbliğat vasitəsi idi. Onun ən kiçik faydalarından birisi bu 
idi  ki,  biz  məktublar,  teleqraflar  vasitəsilə  bizə  hüsn-rəğbət 
göstərən adamları foriyyətlə (tezliklə) firqə sıralarına cəlb edir. 
Bu vasitə ilə firqənin gələcək qanacaqlı kütləsini təmin etməyə 
imkan  yaradır.  Onun  əsas  faydası  xalqın  gələcək  mübarizədə 
ş
irkət  etmək  üçün  ümüd  tapıb  ayağa  qalxmasından  ibarət  idi. 
12  Şəhrivər  Müraciətnaməsinin  məzmunu  Müraciətnamə 
firqəmizin  {əsasını}  təşkil  edən  tarixi  bir  həqiqət  olduğundan 
onun barəsində bir qədər artıq bəhs edib, o vasitə ilə meydana 
atdığımız  şüarların  məna  və  əhəmiyyəti  daha  artıq 
aydınlatdırmaq  lazım  olduğundan,  əvvəlcə  onun  diqqətlə 
mütaliə (oxumaq) edilməsini tövsiyə edirik. Bu  məqsədlə eyni 
zamanda  onu  eynən  (buraya)  köçürmüşük  ki,  oxucular 
zəhmətsiz  olaraq  ondan  müstəqimən  istifadə  etməyə  imkanları 
olsun.  Azərbaycan  Demokrat  Firqəsinin  müraciətnaməsi. 
Aşkardır  ki,  dünya  ölkələrində  tarixi  illət  və  səbəblərə  görə 
vahid  bir  halda  deyildilər.  Hər  bir  məmləkətin  sərhəddi 
çərçivəsində yaşayan qovm-qəbilə və millətlər dil, adət və ədab 
cəhətdən  bir  çox  xüsusiyyətlərə  malikdirlər.  Əgər  hər 
məmləkətin  idarə  quruluşunda  bu  xüsusiyyətlər  nəzərdə 
tutulmazsa,  orada  həqiqi  demokrası  və  milli  hökumət 
imkanpəzir  (mümkün)  ola  bilməz.  Əgər  dünyanın  böyük  və 
mütərəqqi  ölkələrini  nəzərdə  tutub,  Milli  Hökumətlərin 
nailiyyətlərinin  səbəblərini  axtarsaq,  təsdiq  etməliyik  ki, 
bunların hamısı o əlaqə və təvəccöhə bağlıdır ki, millətlərin və 
tayfaların  xüsusiyyətləri  əks  edilmişdir.  Bizim  bu  iddiamızın 
böyük  və  canlı  şahidi  Amerika  Cümhuriyyətləri  və  birləşmiş 
Sovet 
Cümhuriyyəti 
və 
həmçinin 
səyir 
dövlətlərdə 
qurulmuşdur.  Bu  klassik  demokrası  ölkələrdə  milli  ixtiyara  və 
federasiyon  üsulunu  gözləməyə  millətlərin  tamam  fərdləri 
(şəxslər)  məmləkətin  müqəddəratını  həll  etmək  və  dövlət 
işlərində  müdaxilə  etməyə  müvəffəq  olmuşlar.Puç  fikir  və 
çürük  iddiadır  ki,  deyirlər:  məhəlli  ixtiyarət  və  federasiyon 
 
313 
olundu.  Bilaxirə  gecə  saat  8-də  şəhərdə  jandarm  idarəsinə 
fədailər  həmlə  etdi.  Jandarmlar  tərk-silah  olunub,  onların 
mövcud  silah  və  sursatları  fədailər  tərəfindən  təsərrüf  olundu. 
Oradan  ələ  gələn  silahları  da  şeyx  (Polad)  silahsız  fədailərinə 
verib,  əvvəl  növbədə  brahim  Zakiri  oranın  fədailərinə  başçı 
təyin etdik. 
Jandarmların məğlubiyyətindən vəhşətə düşən sərbazların bir 
iddəsi  nizamiyyəni  buraxıb  qaçmışdılar.  Bu  cərəyandan  sonra 
jandarm  qurhanın  (alay)  fərmandehi  Firidun  Əfşar  gedib, 
sərbazxanada  yatırdı.  Ehtimal,  ki  o  günlərdə  sərkərdə  olub, 
sərbazların  hamısı  sərbazxanada  yatırdı.    Azadixahları  döyüb, 
yersiz  əziyyətlər  edib  və  şallaq  vurmaqla  bütün  Ərdəbil 
camaatına  cəllad  kəsilən  məhbəs  rəisi  fədailərdən  birinin 
vasitəsilə  saat  9  günortadan  qabaq  bazar  içində  qeysəriyyədə 
(üstüörtülü  bazar)  terror  edildi.  Bu  mürtəceləri  artıq  dərəcədə 
dəhşətə  saldı.  Heç  cürət  edib,  onun  meyitinə  yaxın 
düşmürdülər.  Cənazə  günortadan  iki  saat  sonrayadək  yerdə 
qaldı.  Bundan  sonra  səhərə  xəbər  yetişdi  ki,  tip  (diviziya) 
başçısı sərhəng Zərif və Tikab rəisi sərhəng Mənzuri və Sərvan 
Firidun Əfşar bu fikirə düşüblər ki, fürsət əldə edib, Ərdəbildə 
olan  silahlı  qüvvəni  ovçu  mahalına  çəkib,  tüfəngləri 
sərbazlardan  alıb,  xan,  bəylərə  verdikdən  sonra  talış  vasitəsilə 
Tehran  ilə  əlaqə  saxlayıb,  azadixahlar  ilə  vuruşsunlar.  Bu 
nəqşənin  qabağın  almaqdan  ötrü  əmr  verdim  təqribən  12  min 
silahlı və silahsız fədailər tərəfindən Ərdəbil şəhəri bir kilometr 
şə
hərə qalmış ətrtafı mühasirə oldu. Bu işin nəticəsində onların 
nəqşəsi  pozuldu.  Bu  günlərdə  Əhərin  padiqanı  əvəz  olub, 
Meşkin  şəhər  yolu  ilə  Ərdəbilə  gəlməyə  çalışırdı.  Onlar  yolda 
şə
hərin  fədailərinə  təsadüf  edib,  bir  iddəsi  tərk-silah  və  qalanı 
qaçıb,  yenə  də  Meşkin  şəhərinə  getmişlər.  Ərdəbil  mühasirə 
halında idi. Lazım gəldi ki, Meşkin şəhər jandarm padiqanı alay 
və  başqa  isilahlı  qüvvələri  tərki-silah  olunsunlar.  Ərdəbil 
ş
ofirlər  ittihadiyyəsi  adından  ttihadiyyənin  Karajının  müdürü 
Nüsrət  Məcidini  çağırıb,  neçə  dəstgah  maşın  istədim.  Məcidi 

---

 
312 
böyük qüvvə yetişdi. Saqqızdan təyyarə, tank, qumbara, top və 
çoxlu kürd atlıları ilə bizə hücum etməyə başladılar. Biz onların 
böyük  qüvvə  və  qüdrətlərinə  baxmayaraq  azərin  20-nə  qədər 
(11  dekabr)  müdafiə  edib,  vuruşmanı  davam  etdirirdik.  20 
azərdə  Hulasu  və  Sayınqala  postlarını  boşaldıb,  Mahmudcıq 
dağlarını  işğal  etdik.  Bu  zaman  azər  ayının  21-də  tərki-
müqavimat  teleqrafı  bizə  yetişdi.  Tamam  hərbi  dəstəsi  və 
fədailəri  öz  məhəllərinə  göndərib,  Miyandab,  Marağa 
padiqanlarına  20  azərdə  səhər  saat  5-də  Təbrizə  daxil  oldum. 
Saat  8-də  bizim  evimizi  mühasirə  etdilər.  24  saat  vuruşmadan 
sonra  onlardan  7  nəfərini  öldürdükdən  sonra  evi  tərk  etdim. 
Mən  çıxan  kimi  mürtəcelərin  təşkil  etdiyi  qara  quruh  (qara 
qüvvə)  evimi  qarət  edib,  dağıtmaqla  özlərinə  təsəlli  verməyə 
başladılar. Bir azdan sonra orada bir dənə belə qapı və pəncərə 
sağlam  qalmadı.  Tağıabad  və  Miyandab  kəndində  olan 
həyətlərimi də od vurub, yandırmışlar. Iki qardaşımı tutub, həbs 
etmişlər. Beləliklə müxtəsər surətdə gördüyümü sərh verdim. 
Ə
rdəbil 
fədai 
dəstələrinin 
başçısı 
Ə
bdül 
Məcid 
Məhəmmədqulu  oğlu  Məhəmmədivənd  Dehqan,  Xələflu 
ə
trafında,  Sərdəşt  Mücəddər,  Zaviyədə  Qulam  Nikcə...  bu 
dəstələr təşkil tapandan sonra aban ayının 27-də (noyabrın 18-
də)  gecə  saat  2-də  bütün  Ərdəbil  jandarm  postları  fədailər 
tərəfindən işğal oldu. Işğal olunan postlar bu qərarı verdi: Nir, 
Mərcin,  Nəmin,  Qonaqq ran,  Xəlfəludan  alınan  tüfənglər 
silahsız  fədailər  arasında  bölündü.  ki  gün  bundan  sonra  da 
jandarm  dəstələri  mühasirə  olunub,  tərk-silah  olundular.  Bu 
mövqedə 
mübarizə 
nəticəsində 
yaralanan 
fədailərin 
müalicəsindən ötrü Ərdəbildə gizli bir surətdə xəstəxana təşkil 
verilib, doktor Murtaza bir neçə nəfər azadixah səhiyyə işçiləri 
ilə  hazır  oldu.  Iftixarı  olaraq  (pulsuz)  yaralanan  fədailəri 
müalicə  etsin.  Bu  məsələdən  sonra  Ərdəbilin  əlaqəsi  ətraf 
padiqanlar  ilə  kəsilib,  Caddələr  (yollar)  ümumiyyətlə  fədailər 
ə
linə  keçdi.  ki  gün  sonra  qərara  alındı  ki,  Ərdəbildə  jandarm 
alayı  tərki-silah  olunsun.  Bu  barədə  də  lazımı  tədbirlər  icra 
 
61 
üsulu  mərkəziyyəti  xələldar  (zərbə)  edə  bilər.  Amma  bunun 
ə
ksinə  olaraq,  təcrübə  sabit  etmişdir  ki,  qəbilələr,  millətlər  və 
mərkəzdən  xaricdə  yaşayan  əhalinin  hər  qədər  müstəqil  və 
sərbəst  surətdə  dövlət  işlərinə  müdaxilə  və  şirkətləri  təmin 
edilirsə,  o  nisbətdə  onların  vətənə  əlaqələri  və  məhəbbətləri 
artıb və möhkəm ola bilər. Bu mülahizə ilə {irəli sürünən} əslin 
üzərindədir  ki,  məşrutəxahlıq  cərayanı  vücuda  gətirənlər  və 
ran  qanuni-əsasını  yazanlar  əyalət  və  vilayət  əncumənlərini 
irəli  çəkib  çalışmışdılar  ki,  bu  vasitə  ilə  ümum  ran  xalqının 
məmləkətin  müqəddərtanı  təyin  etməkdə  şərik  etsinlər.  Əyalət 
və vilayətlərin məxsus ehtiyaclarını onların əhalisi vasitəsilə rəf 
etməyə  (aradan  qaldırmağa)  çalışsınlar.  Əyalət  və  vilayət 
ə
ncümənlərinin  sükut  keçirilməsi  ran  millətlərinin  ictimai 
hüquqdan məhrum deyilməsi deməkdir. 
Qətiyyən  bürokrası  rejimi  və  mənasız  mütləq  mərkəziyyət 
vasitəsilədir  ki,  ran  məmləkəti  bir  ovüc  fasid,  oğru,  istifadəçi 
ünsürlərin  əllərində  oyuncaq  olmuş  və  bu  səbəblə  tərəqqi  və 
təkamül  karvanından  dalda  qalmışdır.  Qətiyyən  büroqrası 
rejiminin  səbəblərilədir  ki,  ranlıların  əksəri  ictimai  hüquqdan 
məhrum olmuşlar. Məşrutiyyət və milli hökumətə bədbin olub, 
ranın  gələcəyinə  məyusluq  və  bədbinlik  gözü  ilə  baxırlar. 
Inkar  etmək  olmaz  ki,  bu  gün  bizim  məmləkətimizdə  milli 
hökumətdən məşrutədən əsər qalmamışdır.  ran dövləti əməldə 
iradəsiz və pozucu bir maşın halına düşmüdür ki, onun başında 
duranlar xalqı qarət etməkdən bir ayrı məqsəd təqib etmirdilər. 
Tamam fəsad, tamam bədbəxtliklər və fəlakəti ədbar (didərgin 
olmaq) 
buradan 
rişələnmişdir. 
Dərəbəylik 
üsulunun 
qüvvətlənməsi,  diktatorpərəstlərin  tapılması  bu  {iyrənc}  və 
faydasız üsulun nəticəsidir ki, dörd-beş nəfərə çürümüş və silah 
güc ilə  ran camaatına təhəmil etmişlərdir. Əgər  randa yaşayan 
ellər,  millətlər,  xalqlar  məmləkətin  ümumi  istiqlalını 
gözləməklə bərabər, öz yerlərinə də və öz hüdudlarında azad və 
muxtar olsaydılar və bacarsaydılar məmləkətin ümumi və küllü 
qanunlarını  gözləməklə  bərabər,  öz  müqəddətralını  özlərinin 

---