Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
66 olmağa və müqəddəs milli mübarizədə şirkət etməyə çağırır. Bu firqənin qapıları oğrular və xainlərdən başqa ümum Azərbaycan xalqının üzünə açıqdır. Hər kəs bizim şüarlarımızı və məqsədlərimizi qəbul edərsə, çox tezliklə özünü firqə təşkilatına üzv yazdırmalıdır, Azərbaycanın və ümum ranın azadlıq ələmdarının (bayraqdan) sırasına daxil olmalıdır. Bizim şüarlarımız bunlardır 1. ranın istiqlal və tamimiyyətini saxlamaqla bərabər, Azərbaycan xalqına daxili azadlıq və mədəni muxtariyyət verilməlidir ki, edə bilsin özünün fərhəngi yolunda və Azərbaycanın abadlaşması və tərəqqisi üçün ümum adilanə qanunlarını gözləməklə bərabər, öz sərneveştini təyin etsin. 2. Bu mənzuri (nəzəri) həyata keşirmək üçün çox tezliklə ə yalət və vilayət əncümənlərini intixab edib işə başlamalıdır. Bu əncümənlər fərhəng, behdaşət və iqtisad sahəsində fəaliyyət göstərməklə bərabər, qanuni-əsası mocibincə tamam dövlət işçilərinin əməliyyatını təftiş edib, onların təğyir (dəyişmək) və təbdilində (əvəzləndirməsində) izhari-nəzər edəcəkdir. 3. Azərbaycanın ibtidai məktəblərində üç klasa qədər dərslər fəqət Azərbaycan dilində aparılmalı və üç klasdan yuxarı dövlət dili olmaq üzrə fars dili də Azərbaycan dili ilə yanaşı tədris edilməlidir. Azərbaycanda milli darülfünün (universitetin) təşkili Demokrat Firqəsinin əsas məqsədlərindəndir. 4. Azərbaycan Demokrat Firqəsi sənaye və fabriklərin genişlənməsinə ciddi çalışacaq və səy edəcək ki, mövcud fabrikləri təkmil etməklə işzisliyi rəf etmək, əl və maşın sənayeni genişləndirmək üçün vəsilələr (vəsait) yaradıb, təzə fabriklər da vücudə gətirsin. 5. Ticarətin genişlənməsi Azərbaycan Demokrat Firqəsi çox lazımlı və ciddi məsələlərdən hesab edir. Bu günə qədər ticarət 307 Ayrı-ayrı fədai dəstələrinin fəaliyyətindən nümunə üçün sərhəng Məhəmmədivənd, sərhəng Aram, Məmiqulu Sadiqi, mayor Mirəbulfəzl Haşiminin öz dəstələri həqqinda yazıb mənə göndərdikləri xatirələri buraya zəmimə edirəm. Sərhəng Aram Zadəganın xatirəsi Müttəfiqlərin qoşunları rana daxil olandan sonra ranın bütün qoşun təşkilatları dağıldı. Bu zamanda ran xalqı mövqedən istifadə edib, öz atiyə (gələcək) azadlığı üçün düşünməyə başladı. Məxsusən kənd camaatı jandarmların və sərbazların töküb, getdiyi silahı ələ keçirtdik. Xalq gələcəyi düşünüb, bəzən ran ofiser və sərbazlarından pul ilə tüfəng və sair silah da almaqdan geri durmurdu. Bu vasitə ilə camaatın əlinə çoxlu silah keçdi. Kürdlər və azərbaycanlılar Təbrizdən aldıqları silahları şəkər, çay və sair ticarət malları olan sandıqların içərisində aparırdılar. Şə hrivər hadisəsindən bir neçə ay sonra Kürdüstan və Azərbaycanın kəndlərində silah adi bir şey oldu. Hər kəs hər qiymətə olur-olsun evində silah saxlamağa çalışdı. Bu günlərdə ran hökuməti müttəfiqlər ilə düzəlişib, yenidən fəaliyyətə girdi. Jandarmlar iş başına gəlib, maliklərin köməyi ilə kəndlilərə əziyyət verməyə başladılar. Maliyyat, cərimə, vergi və zülm çoxaldı. Ofiserlər öz satdıqları tüfəngləri əhalidən yığmağa başladılar. Bu mövqedə kəndlilərdən bəzi iddələr ayrılıb, dövlət əleyhinə bəzi yerlərdə mübarizəyə girişdilər. Məsələn Hüseynqulu xan bir iddə azadixah cavanlardan toplayıb, jandarmların cinayətkarlığının qarşısında mübarizəyə başladı. Neçə ay onun mübarizəsi davam etdi. Nəhayət dövlət məmurları namərdliklə aldadıb, onu tutaraq zindana saldı. Naçar onun ətrafinda olan azadixahlar dağılmağa başladı....... Hüseynqulu xanın mübarizəsindən sonra Marağa ətrafında mücahir və şahsevən adlanan 300 ailəni jandarmlar xəli-silah etmək istədilər. Bir ay vuruşmadan sonra onları məğlub etməkdən məyus olub, Marağa maliklərindən, Cəmşid sfəndiyari, Səməd ftixari, Əliəşrəf Səmsammüs-səltənə və qeyrilərindən kömək istədilər. Bu kömək vasitəsilə şiddətli 306 bəhanə tapıb, firqə təşkilatını da ortadan aparardılar. ən doğru, ə n düzgün fikir ətrafdan başlayıb, tədric ilə şəhərə yaxınlaşmaqdan ibarət idi”.Azərbaycanın ə n mühüm hissələrində saxlanılan jandarm və qoşun hissələri bizə bu imkanı verməz, Tehran ilə müstəqim əlaqədə olan dövlət məmurları isə müstəqim və qeyri müstəqim (dolayı) yollarla ilə öz qüdrətlərini artırıb, bizim tədric ilə toplamaqda olduğumuz qüvvəni ciddi qədəm götürməyə qoymazdılar. Fəramüş edilməməlidir ki, bizim təşkil etdiyimiz fədai dəstələri və onların rəhbərləri hələ hərbi təcrübəyə malik adamlar deyildilər. Onların müharibə görmədən əvvəl münəzzəm qoşun ilə rubəru etmək olmazdı. Bundan əlavə şə hərin qoşun əlində olması özü-özlüyündə böyük qüdrət mənbəyi idi. Orada olan nəqliyyat, ərzaq, libas və sair məlzumatdan (lazımı əşya) sərtib Dirəxşani ilə Vərəhram geniş dairədə istifadə edə bilərdi. Bir də firqə təşkilatı məxsusən mərkəzi komitə şəhərdə olduğu halda, fədailərin şəhərə hücum edərək dövlət qüvvələri ilə vuruşmağı, onların tamamilə ortadan getməsinə səbəb ola bilərdi. Bu və başqa səbəbləri nəzərə alaraq biz o gün o yoldaşların təkliflərini rədd etdik. Bizim nəqşəmiz bu iş üçün fövqüladə sadə bir nəqşə idi. Yerlərdə olan dövlət qüvvələrini tək-tək xəli-silah edib, təmizləməklə Təbriz, Urmiyyə, Ərdəbil və Miyandab kimi mühüm (əskəri) məntəqələri bir-birindən ayırıb, mühasirəyə salmaq, sonra şədid bir zərbə ilə onları ləğv edib, ortadan çıxartmaq. Bu nəqşə olduqca əməli bir nəqşə idi. Biz onu icra edərkən, ictimai işlərimizi yaddan çıxarmamışdıq. Xalq konqrəsi, milli məclis seçkiləri kimi böyük siyasi və dövləti işləri hamısı istər mərkəz, istər isə ayrı şəhərlərdə bu nəqşə ilə uyğunlaşmış hər iki nəqşənin icrası üçün dəqiq gün və saatlar təyin olunmuşdur. Məndən “fədai qüvvəsinin müvəfəqiyəti nədən irəli gəldi?” deyə, soruşan olsa- “fəqət firqə rəhbərliyinin tənzim etdiyi nəqəşənin dəqiq surətdə gözlənilməsi” söz ilə cavab verərəm. 67 yollarının bağlı qalması çoxlu kəndçilərin, məxsusən bağdarların və xırda maliklərin sərvətlərinin əllərindən çıxmasına və onların dilənçiliyə düşməsinə səbəb olmuşdu. Bunun qabağını almaq məqsədilə Demokrat Firqəsi bazar tapmaq və Azərbaycan əmtəələrinin xaricə çıxarılması üçün tranzit yolların axtarmaq üçün ciddi iqdam etməyi və bu vəsilə ilə ümumi sərvətin nöqsanının qabağını almağı nəzərdə tutmuşdur. 6. Demokrat Firqəsinin əsas məqsədlərindən biri də Azərbaycan şəhərlərinin abadlaşmasıdır. Bu məqsədə çatmaq üçün səy edəcəkdir. Çox tezliklə şəhər əncümənlərinin qanuni təğyir tapıb, şəhər əhalisinin müstəqil bir surətdə şəhərin abadlığına çalışıb, onları abrumənd (mədəni) və müasir hala salmağa imkan verilsin. Məxsusən Təbriz şəhərinin su dan təmin edilməsi Azərbaycan Demokrat Firqəsinin qəti mühüm bir məsələlərindəndir. 7. Azərbaycan Demokrat Firqəsinin müəssisləri gözəl bilirlər ki, məmləkətin sərvət tolid yaratmaq edicisi və iqtisadi qüvvəsi kəndçılərin qüvvətli qoludur. Ona görə bu firqə edə bilməz ki, kəndçılər arasında vücuda gələn hərəkatı nəzərə almasın. Buna görə də firqə səy edəcək ki, kəndçilərin ehtiyac ların təmin etmək üçün əsas qədəmlər götürülsün. Məxsusənkəndçi ilə ə rbabların arasında müəyyən bir hüdud təyin etmək və bəzi ə rbablar tərəfindən ixtar edilmiş qeyri qanuni vergilərin qabağını almaq Demokrat Firqəsinin vəzifələrindəndir. Firqə səy edəcək bu məsələ elə bir surətdə həll edilsin ki, həm kəndçılər razı qalsın və həm də maliklər özlərinin gələcəyindən itminan (inam) hasil edib, rəğbətlə kəndlərinin və öz məmləkətlərinin abadlığına çalışsınlar. Xalisə (dövlət) yerlərin və Azərbaycanı tərk edib, qaçan və Azərbaycan xalqının zəhmətlərinin məhsulunu Tehran və sair şəhərlərdə sərf edən ə rbabların yerləri əgər tezliklə Azərbaycana müraciət etməsələr, Demokrat Firqəsinin əqidəsində görə qeyd-şərtsiz olaraq kəndçilərin ixtiyarına verilməlidir. Biz özlərinin eyş və Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|