XəZƏr universiteti erciyes universiteti
Yüklə 4,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat
- Rus dilində
38
Səfəvilər sülaləsi iki əsrdən çox bir müddətdə dövləti idarə edə bildilər. Artıq XVI əsrin sonunda Şah Abbas dövlətdə üstünlüyü fars məmurlarına verərək azərbay- can mentalitetinə yenidən fars ünsürlərinin daxil olmasına şərait yaratdı. Səfəvilər dövləti dağıldıqdan sonra Osmanlı işğalları dövrünün yeganə müs- bət təsiri türk dili və adətlərinin saxlanılması oldu. XIX əsrin əvvəllərinədək türk- çülük öz mövqelərini möhkəmləndirmiş, hətta Çar Rusiyası dövründə millətin for- malaşması prosesi başlamışdır. Mirzə Fətəli Axundovun azərbaycan dilinin inkişaf etdirilməsi və əlifbanin dəyişdirilməsi uğrunda mübarizəsi, Həsən bəy Zərdabinin “Əkinçi” qəzeti, gənc türklərin təsiri altında Azərbaycanın milli sosial demokrat maarifçi elitasının formalaşması millətin formalaşmasını təmin edəcək faktorlar idi. XX əsrin əvvəllərində milli burjuaziyanın və milli demokratların ziyalıların timsa- lındakı fəaliyyəti Millətin formalaşması yəni öz-özünü dərk etmə səhifəsinin başlanğıcını qoydu. Azərbaycan milli ideyasının formalaşması tarixinin yeni mərhələsi 1918-ci ildə Azərbaycanın müstəqil dövlət elan olunması ilə bağlıdır. XX əsrin əvvəlində Azərbaycandakı ictimai-siyasi vəziyyəti xarakterizə edən M. Ə. Rəsulzadə yazırdı: “Bizdə milliyyətpərvərlik hissiyyatı öz azadlıq və istiqlalımızı, hətta bütün Türklərin xilasını hədəf qılmaq surətilə deyil, müstəqil və yarımmüstəqil bir halda yaşayan digər islam və Türk dövlətlərinə qarşı səmimi hissiyyat və əlaqə göstərməklə təzahür etmiş, siyasi təmayüllərimiz çox zaman bu hüdudu keçməmişdir. Hətta “milliyyət” məfhumu belə bizdə son zamanlara qədər bütün aydınlığı ilə ortaya çıxmamışdı”. O zamankı milliyyətpərvərlərliyin mübarizləri islamçılıqla türkçülüyü çox da ayırmır, türklük naminə deyil, müsəlmanlıq naminə mübarizə aparırdılar[12] Özünüidentifikasiyanın kollektiv formaları- dini, etnik və sosiomədəni forma- ları vahid milli, dövlət ideyası şəklində kooperasiya edilmiş, “millət”, “milli ləya- qət”, “ dövlət” kimi əsas anlayışların formalaşması və millətin gələcəyi barədə ayrı- ayrı baxışların müzakirə edilməsi üçün imkan yaranmışdır [11]. 1920-ci il aprelin 28-də AXC süqut etdi. 1920-ci ildən 1988-ci ilin əvvəlinə qədər olan dövrdə kommunist ideologiyasının səyləri sayəsində Azərbaycan xalqı sovet xalqının bir hissəsi kimi təqdim edildi, milli maraqların unudulması üçün bütün səylər edildi. Sovet dövrü obyektiv əsasları olmayan və süni şəkildə yaradılmış cə- miyyətin yeni identifikasiyasının bərqərar olması ilə fərqlənir [11]. Azərbaycan Respublikasının suverenliyi əldə etməsi milli azərbaycançılıq ideyasının formalaşmasına zəmin yaratdı. 1993-cü ilin yayından başlanır və 2003- cü ildə həmin ideyanın gerçəkləşməsi ilə başa çatdı. İctimai-siyasi sabitliyin bərqərar olması, ölkənin gələcək iqtisadi artımının və siyasi inkişafının əsaslarının yaradıl- ması bu dövrün səciyyəvi cəhətləridir. [11]. Bu illər ərzində milli ideya milli müstəqillik – suveren dövlət formulunda qəti inkişaf mərhələsinə çatmışdır. Heydər Əliyevin siyasəti nəticəsində “millət” anla- yışının strukturuna özünüidentifikasiyanın bütün formaları daxil edilmişdir. [11]. Azərbaycançılıq ideyası Azərbaycanda yaşayan və onu özlərinin ümumi Və- təni hesab edən bütün etnik qrupların ideyası kimi çıxış etmişdir. Azərbaycanın po- lietnik təbiəti bizim böyük sərvətimizə çevrilmişdir. Biz müasir Azərbaycanı səciy- 39
yələndirən bu sərvətin qədrini bilməliyik. Bu dövrdən etibarən milli identifikasi- yanın yeni forması daha geniş və yenilənmiş formatda “azərbaycançılıq” ideologi- yası ilə eyniləşdirilir. Məhz həmin dövrdə Azərbaycan millətinin dövlət müstəqilli- yinin yaranması və möhkəmlənməsi kontekstində milli ideyanın formalaşması pro- sesi tam başa çatmışdır. [11]. Beləliklə, Azərbaycan tarixində kimin “kim” olduğunun yəni kimliyinin, mənim “mən” olduğum mənliklə ifadəsinin vəhdətinin formalaşmasına təsir göstə- rən daxili və xarici amilləryuxarıda sadaladıqlarımızdan ibarət olaraq, xalqın qarışıq geosiyasi və geomənəvi məkanda güclü təsirlərdən keçərək, spesifik əlamətləri qo- ruya bilməsinin səbəblərini göstərir. Həqiqətən də, mənşəyinə uyğun olaraq titul etnikliyini müəyyən edən əla- mətləri hələ də qoruyan azərbaycan xalqı müxtəlif siyasi mənlik ifadələrinin növbə- ləşdiyi uzun bir tarixi dövrdən keçmişdir. Ərazinin fiziki və antropoloji təməli, ünsiyyət obyektlərinin linqvistik və dini təsiri, mədəni diffuziyaya davamlılıq azərbaycanlılarda daxili güclü dözümlülük mə- nəviyyatı yaratmışdır. Tarixi hadisələrin milli kimliyə müsbət və mənfi təsirlərinin öyrənilməsi qloballaşan dünyada yeni təsirlərə hazır olmaq üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.
1.
2.
Azərbaycan Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətləri. Bakı, 2012 s26 və s 185 3.
Cəfərov N. Azərbaycanşünaslığın əsasları, Bakı, 2005. 4.
Cəfərov N. Azəraycan xalqının tarixi... Ümummilli idealları... Və azərbaycançılıq ideologiyası 5.
Faiq Ələkbərov. Milli ideologiya probleminə ikili baxış: milli və kosmopolit - IV yazı. http://modern. az/articles/33492/1/. 6.
gündəliklərində//BakıUniversitetinin Xəbərləri. Humanitar elmlər seriyası, 2001, № 3. S. 163-179 7.
http://www. uludil. gen. az/4_fesil_009. html 8.
Quliyev Ə. XVI əsrin ortalarında Azərbaycanda Səfəvilər dövlətinin ictimai-siyasi vəziyyəti, Bakı, 2011 9.
Şahhüseynovanın ümumi redaktəsilə, Bakı, 2010 10.
Məmmədzadə M. B Milli Azərbaycan hərəkatı, Bakı, 1992, s 30 11.
12.
M. Ə. Rəsulzadə və milli özünüdərk problemi. http://www. gunaz. tv/?id=4&vmode=1&sID=2585&lang=1 13.
Ordahalli V. Milli mentalitet. http://online. baki-xeber. com/v4/2012/09/10/read=81250 14.
Ömərov V. Azərbaycançılıq və milli mənlik şüuru. http://sesqazeti. az/az/news/kivdf/202261 15.
Rəsulzadə M. Ə. Əsərləri, Bakı, 2001 cild 2, s 474 Rus dilində: 16.
Алекперов А. Тюрки Азербайджана. Баку 2001 Yüklə 4,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|