XəZƏr universiteti erciyes universiteti
Yüklə 4,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ISLAMIC NUMISMATIC ITEMS FOUND IN THE TERRITORY OF AZERBAIJAN IN VIII-IX CENTURIES AS SOURCE IN SOLVING HISTORICAL PROBLEMS
56
çətinlik yaratsa da, Albaniya şəhərlərindən bəzilərinin bizə gəlib çatan - «Ərminiyyə- Car», «Ərminiyyə - Bərdə», «Ərminiyyə-əl-Bab» kimi ikili adlı mis felsləri və gümüş dirhəmləri məsələnin həllini asanlaşdırır, ən başlıcası, sikkə zərbi arealının real tarixi coğrafiyasını təkzib olunmaz şəkildə əks etdirir. Keçən əsrdə və çağdaş dönəmdə Rusiya Federasiyası ərazisində Ağ və Baltik dənizi sahillərində, Skandinaviya ölkələrində, Polşadan İngiltərəyə olan məkanlarda rastlanan sikkə dəfinələrində, ərəb sikkələri arasında Azərbaycan sikkələrinin olma- sı, yalnız Şərq vilayətlərini deyil, həm də xarici ölkələri əhatə edən genişmiqyasılı ərəb ticarətində Azərbaycanın iştirak etdiyini sübut edir. Müxtəlif çəki dəyişiklik- lərinə məruz qalsa da, Azərbaycan dirhəmi X əsrin II yarısınadək olan dövrdə lokal və qlobal ticarətdə öz mövqeyini qoruyaraq, saxlamağa nail olmuşdur. IX əsrin I rübündən etibarən Xilafətdə başlanan siyasi parçalanma nəticəsində yerli irsi əmirliklər sonradan müstəqil feodal dövlətlərə çevrilirlər. Yerli hakimlərin müstəqilliyə can atması nəticəsində orta əsr dövlətçiliyinin başlıca atributu olan sik- kə zərbi hüququndan yararlanma qətiləşir və vilayət hakimləri cümə günündə icra olunan ibadətlərdən sonra səslənən xütbə nitqində öz adlarını səsləndirir, gümüş və qızıl sikkələr zərb etdirirdilər. Bu dövrdə bəzi əmirlərin (mütəqəlliblərin) hakimiy- yətdə olan sülaləyə itaət etməməsinə və müstəqillik əldə etməyə çalışmasına baxma- yaraq, onlar xəlifənin ruhani hakimiyyətini qəbul edir, onun adını cümə günündəki xütbələrdə səsləndirərək sikkələrə həkk etdirirdilər. Belə üsullarla siyasi hakimiyyət- lərinin qanuniləşdirilməsinə çalışan əmirlər həm də vahid İslam dövlətinə mənsu- biyyətlərini bildirməyə çalışırdılar. Mərkəzləşdirilmiş dövlət sisteminə malik Abbasilər Xilafətinin parçalanması nəticəsində meydana çıxan İdrisilər, Əqləbilər, İxşinilər, Tulunilər, Deyləmilər, Tahirilər, Səffarilər, Samanilər və b. müstəqil sülalələrin hakimləri öz vilayətlərini irsi mülkiyyətə çevirərək idarə edirdilər (9, с. 156). Xilafətin ayrı-ayrı dövlətlərə bölünməsi Cənubi Qafqazda bir sıra əmirliklərin meydana gəlməsi ilə nəticələndi. X əsrin ortalarından etibarən Tiflisdə Cəfərilər, Gəncədə Şəddadilər, Dərbənddə Haşimilər, Şirvanda Şeybanilər, Aran, «Ərminiy- yə» və Azərbaycan inzibati bölgələrində Sacilər, daha sonra isə Salarilər sülaləsi nümayəndələri idarə etdikləri vilayətlərdə vahid sikkə sistemini ləğv edərək şəxsi sikkələrini zərb etdirirdilər. X əsrin sonundan etibarən pullu ticarətdə müsəlman Şərqini çulğalayan mə- lum «gümüş böhranı»nın peyda olması nəticəsində Azərbaycan dirhəminin durumu zəiflədi. Digər tərəfdən respublika ərazisində tapılmış VIII-IX yüzillərdə Ərəb Xilafətinin Abbasilər və qismən Əndəlis xəlifələrinin gümüşündən ibarət Gəncə, Masallı (Banbaşı, Əlvədi) və digər dəfinələrin tərkibində aşkarlanan onlarla müsəl- man sülaləsi zərbinə mənsub və qismən IX - X yüzil Azərbaycan feodal dövlətlərinin - Məzyədilər, Sacilər, Salarilərin gümüş dirhəmləri yalnız xarici ölkələrin zəngin Azərbaycan bazarı ilə bağlı maraqları ilə izah olunmur. Bu tapıntılar eyni zamanda və daha geniş mənada, uyğun dönəmdə islam dünyası ilə məsihi ölkələr arasında gedən möhtəşəm ticarətdə Azərbaycanın çox önəmli tranzit alış-veriş mərkəzi kimi tutduğu xüsusi coğrafi mövqedən xəbər verir. Məlum olduğu kimi Güney - Quzey ölkələrini birləşdirən əsas karvan ticarəti magistrallarından biri və ən önəmlisi
57
Azərbaycandan - Dərbənddən keçirdi. Müasir dövrdə tariximizin təbliğində önəmli vasitə olan VIII-IX əsrlərə aid Azərbaycan sikkələrinin muzeylərə təhvil verilərək tədqiq edilməsi aktual məsə- lələrdəndir.
1.
2.
Mil-Qarabağ arxeoloji ekspedisiyasının 2008-ci il hesabatı. Bakı, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, 2008 3.
Qəbələ arxeoloji ekspedisiyası (2005 - 2010). Tapıntılar. Bakı: CBS Publishing House, 2011 4.
Etnoqrafiya İnstitutu, 2011 5.
Rəcəbli Ə. M. Azərbaycan sikkələri. Bakı, XalqBank, 2012 6.
Раджабли А. М. Нумизматика Азербайджана. Баку, Елм ва хаят, 1997 7.
Məmmədova A. M. Ərəb Xilafəti və Azərbaycanda sikkə zərbi və pul dövriyyəsi. T. ü. f. d. elmi dərəcəsi alm. üçün təqdim ed. dis. avtoref. Bakı: 2013 8.
(Оренкалинской) археологической экспедиции. Т. 1 (1953-1955), М. -Л. : Изд. АН СССР, 1959 9.
AZERBAIJAN IN VIII-IX CENTURIES AS SOURCE IN SOLVING HISTORICAL PROBLEMS Mammadova Aygun Musa Gizi
Due to the research of new hoard of coins separately found including single coins, Islamic numismatic is being enriched on the base of discovery new factual material. Since XIX century this field of science has been studied at higher education institutions, as well as the subject of this research has not yet lost its relevance and Muslim coins found either accidentally or during archaeological excavations are the main object of study, and demonstrated by virtual sites and through new publications and it helps to solve a number of historical problems of the present period. Nowadays, during fixing republic’s numismatic items mainly (single coins, including coin molds, signs of the coin, found pieces of coins, equipments and tools used in coinage, the balances used to weight different groups of the coins as well as coin stamps preserved in the collections of the museum), and (primitive coins substitutes, medals, badges, signs, seals and written sources, paper money) related to complementary sources. It should be noted, numismatic findings known as “Coins of the Arab Caliphate” revealing political and economic history of caliphate of VIII-IX centuries are important actual sources discovered during archeological expeditions by D. Phil. T. Dostiyev in 2006, carried out in the location of medieval Shamkir city, archeological expeditions headed by D. Phil. T. Aliyev in Galatapa near Salmanbeyli village in Aghjabadi region of Mil – Karabakh settlement in 2008, archeological expedition and expeditions during 2009-2010, headed by DPhil Professor I. Babayev in Salbir of Gabala region and Aghsu-Shamakha archeological Yüklə 4,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|