Mövzu 5 İşçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası
Yüklə 308,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.6. Miqrasiya proseslərinin beynəlxalq tənzimlənməsi
- Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (BƏT).
- Konvensiya № 48
- Konvensiya № 97
- Tövsiyyə № 100
- Konvensiya № 143
- Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı (BMqT).
- Ali Komissarlığın Qaçqınların İşi üzrə İdarəsi
- Miqrasiya üzrə Daimi Müşahidə Sistemi
biləcəkləri sahələr və ya ixtisasların siyahısını müəyyən edir. İmmiqrantların ölkə daxilində istənilən hərəkəti, ixtisaslarının dəyişdirilməsi, iş yerlərinin dəyişdirilməsi üçün əlavə icazə almaq tələb olunur. Əlbəttə ki, qeyri-leqal immiqrasiya da qadağan edilir və bu zaman heç də hər zaman effektiv olmayan polis metodlarından istifadə edilir. 9.
qanunvericiliklə immiqrantların coğrafi və milli strukturlarını müəyyən edirlər. O adətən ölkələr üzrə immiqrantların sayına qoyulan kvotalarla tənzimlənir. Üstünlük verilən immiqrasiya regionları müəyyən edilir. 1924-cü ildə ABŞ Konqresi tərəfindən müəyyən edilən immiqrasiya kvotalarının strukturu Şimali-Qərbi Avropa əhalisi üçün əlverişli idi. 1965-ci ildə həyata keçirilən immiqrasiya qanunvericiliyinin islahatı Asiya və Latın Amerikası ölkələrindən miqrant axınını stimullaşdırdı. Lakin 1990-cı ildən etibarən qüvvədə olan yeni immiqrasiya qanunu Avropa ölkələrindən olan ixtisaslı mütəxəssislər üçün geniş imkanlar yaradır. Bəzən ayrı-seçkilikdə və insan hüquqlarının pozulmasında ittiham edilməmək üçün ölkələr coğrafi kvotalar mərçivəsində bir coğrafi regionda yerləçən müxtəlif ölkələrin nümayəndələri arasında immiqrasiya hüququnun əldə edilməsi üzrə lotereya keçirirlər. 10.
Qeyri-qanuni işçi-miqrantlara, qeyri-qanuni işçi qüvvəsi idxalı ilə məşğul olan şəxslərə, işçi-miqrantlardan qeyri-qanuni istifadə edən işəgötürənlərə münasibətdə tətbiq edilən sanksiyalar sistemi. İmmiqrasiya qaydalarının pozulmasına görə qanunvericiliklə sanksiyalar müəyyən edilir. Burada müxtəlif həcmdə cərimələrdən tutmuş müxtəlif müddətlərə azadlıqdan məhrumetməyə qədər müxtəlif cəzaların tətbiq edilməsi nəzərdə tutulur. Onlar həm miqrantların özlərinə, həm onların qeyri-qanuni surətdə ölkəyə daxil olmasına köməklik göstərənlərə, həm də onları işə götürənlərə qarşı yönəldilə bilər. Ölkəyə qeyri-qanuni daxil olma cinayət hesab edilir. Buna görə deportasiyaŞ pul cərimələri və/və ya həbs qəti imkan tədbiri nəzərdə tutulur. Dövlətlərin praktikasında işçi-miqrantların ölkədən çıxıb getməsinə yönəlmiş repatriasiya proqramlarından geniş istifadə edilir. Adətən reemiqrasiyanın stimullaşdırılmasına yönəldilmiş bu tədbirlər sırasında aşağıdakıları qeyd etmək olar.
Reemiqrasiyanın stimullaşdırılması proqramları. Bu
proqramlar qeyri-qanuni immiqrantların məcburi repatriasiyasından tutmuş vətənə qayıtmaq istəyən immiqrantlara maddi yardım göstərilməsinə qədər geniş tədbirlər planını əhatə edir. Qərbi Avropa ölkələrində (Almaniya, Fransa, Niderland) immiqrantların könüllü surətdə vətənlərinə qayıtdıqları halda onlara maddi yardımlar göstərilməsi üzrə proqramlar qəbul edilib. Bu cür maddi yardım alan immiqrantlar bir də bu ölkəyə qayıtmaq hüququndan məhrum olurlar. Maddi yardım immiqrantı işə götürən müəssisənin sosial sığorta və ya pensiya fondlarına köçürmələri əsasında yığılmış vəsaitlər hesabına həyata keçirilir. Bu cür maliyyələşdirmənin büdcənin xərclər hissəsinə əlavə yük olmadığı hesab edilsə də, praktikada bu istiqamətə ayrılan büdcə xərcləri də kifayət qədər böyük olur. Büdcə xərcləri əsasən immiqrantların qeydə alınması üzrə elektron sistemlərin yaradılmasına və onların fəaliyyətinin dəstəklənməsinə sərf edilir. Remiqrasiyanın stimullaşdırılması proqramlarının səmərəliliyi xeyli aşağıdır.
İsveçrə) hökumətləri immiqrantların peşəkar təhsili proqramlarına onları öz ölkələrinə qayıtmağa sövq edən vasitə kimi baxırlar. Bu proqramların məntiqinə görə, inkişaf etmiş ölkədə təhsil alan immiqrantlar öz ölkələrində daha yüksək əmək haqqı verilən və prestijli
olan işlərə iddia edə bilərlər ki, bu da onları öz vətənlərinə qayıtmağa sövq edə bilər. Lakin immiqrantlar bu cür proqramlara çox az maraq göstərirlər. Məsələ burasındadır ki, hər hansı bir ixtisasın əldə edilməsi hələ vətəndə həmin ixtisas üzrə iş tapıldığı demək deyil. Buna görə də immiqrantlar reemiqrasiya etmək və vətəndə daha yaxşı iş tapmaq ehtimalındansa artıq işlədikləri iş yerini (əmək haqqı aşağı olsa da) əllərində saxlamağa üstünlük verirlər.
iş qüvvəsini ixrac edən ölkələrlə sazişlər imzalayırlar. Bu sazişlərə görə, müvafiq investisiya qoyuluşları ilə reemiqrantlar üçün iş yeri olacaq yeni müəssisələr yaradılır. Bu cür müəssisələr kooperativ, birgə müəssisələr, səhmdar cəmiyyət formalarında olurlar. Bu forma daha çox Almaniya və Türkiyə arasında inkişaf edib. Bir sıra hallarda əsasən alman sərmayələri hesabına yaradılmış türk şirkətləri təkcə reemiqrantları cəlb etmir, həm də yeni miqrasiya axınlarının qarşısını alırlar. İnkişaf etmiş ölkələrin aktiv fəaliyyətinə baxmayaraq, reemiqrasiyanın stimullaşdırması proqramlarının əksəriyyəti qarşıya qoyulmuş məqsədləri əldə etməmişdir. Əgər proqramlar həyata keçirilən ilk dövrlərdə reemiqrasiya axını güclənirsə, proqramların maliyyələşdirilməsinin ixtisar edilməsi ilə xarici işçilərin vətənlərinə qayıtmaları kəskin azalır. Lakin onların aşağı səmərəliliyinin əsas səbəbi işçi qüvvəsini ixrac edən ölkələrin hökumətlərinin təkrar ixracda maraqlı olmamaları və emiqrasiyanın ixtisarı üçün zəruri tədbirləri həyata keçirməmələri ilə əlaqədardır. Ümumilikdə hər bir ölkə işçi qüvvəsinin ixracı və idxalının tənzimlənməsi üzrə tədbirləri özünün daxili iqtisadi vəziyyətindən çıxış edərək müəyyənləşdirir. Miqrasiya proseslərinin tənzimlənməsinin xarakterik xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu sahədə prioritet milli dövlətlərin tərəfində olur. Mübahisəli məsələlərin həllində məhz milli miqrasiya qanunvericiliyi əsas götürülür.
İşçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyasının mənfi nəticələri və qeyri-leqal miqrasiyanın yüksək səviyyəsi bu prosesin beynəlxalq səviyyədə də təmzinlənməsini zəruri edir. Miqrasiya proseslərinin beynəlxalq tənzimlənməsi sisteminə miqrantların əməyindən istifadə və onların sosial-iqtisadi hüquqları barədə ikitərəfli və çoxtərəfli beynəlxalq sazişlər, həmçinin bu işlə məşğul olan beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar daxildir. Beynəlxalq səviyyədə fəaliyyətləri miqrasiya proseslərinin qaydaya salınmasına yönəldilmiş bir neçə təşkilat yaradılmışdır. Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (BƏT). 1919-cu ildə yaradılan bu təşkilat 1946-cı ildə BMT- nin ixtisaslaşmış təşkilatı statusunu alıb. Hazırda BƏT-ə 177 ölkə daxildir. BƏT-in vəzifələri aşağıdakılardır:
işçilər üçün sosial ədalətliliyin təmin edilməsinə dəstək;
əmək və həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş beynəlxalq siyasətin və proqramların işlənməsi;
hazırlanması;
işçi qüvvəsi yığımının reqlamentləşdirilməsi;
işsizliklə mübarizə;
normal həyat səviyyəsini təmin edən əmək haqqına təminat;
peşəkar xəstəliklərdən və bədbəxt hadisələrdən müdafiə;
uşaq və qadınların müdafiəsi;
sosial sığorta və təminat məsələlərinin reqlamentləşdirilməsi;
peşəkar-texniki tədrisin təşkili; bu məqsədin reallaşdırılması üçün BƏT-in tərkibində Cenevrədə yerləşən Beynəlxalq Əmək Problemləri İnstitutu və Turində (İtaliya) yerləşən Yüksək Texniki və Peşəkar Hazırlıq üzrə Beynəlxalq Mərkəz faəliyyət göstərir. BƏT-in strukturuna daxildir:
yerinə yetirir;
İnzibati Şura – BƏT-in nəzdində olan müxtəlif komitə və komissiyaların fəaliyyətinə rəhbərlik edir;
BƏT-i digər ümumdünya təşkilatlarından fərqləndirən əsas cəhətlərdən biri ondan ibarətdir ki, onun siyasətinin hazırlanması zamanı sahibkarların və işçilərin təmsilçiləri hökumətlərin təmsilçiləri ilə bərabər sayda səsə malik olurlar. BƏT aşağıdakı istiqamətlər üzrə fəaliyyətini həyata keçirir: 1.
2.
Asiya, Afrika və Latın Amerikasının inkişaf etməkdə olan ölkələrinə texniki yardımın göstərilməsi; 3.
BƏT fəaliyyət dairəsinə daxil olan məsələlər üzrə təhsilin və tədrisin təşkili. BƏT-in əsas funksiyalarından biri əmək haqqı, iş gününün müddəti və iş şəraiti, işçilərin əməyə görə mükafatlandırılması, sosial təminat, ödənilən məzuniyyət, əmək müdafiəsi kimi sahələrdə beynəlxalq əmək standartlarının müəyyən edən Konvensiya və Tövsiyələrin qəbul edilməsindən ibarətdir. Əsası qoyulandan bəri BƏT 172 konvensiya və 181 tövsiyə qəbul edib. BƏT miqrasiya prosesinə qoşulan bütün ölkələrə məşğulluq sahəsində həyata keçirdikləri siyasəti koordinasiya etməyi, miqrantlara tibbi və ictimai xidmətləri yaxşılaşdırmağı, “beyin axını”na qarşı mübarizə aparmağı, miqrantların vətənə könüllü qayıdışını yüngəlləşdirməyi tövsiyə edir. Aşağıda BƏT-in bir sıra Tövsiyələri sadalanmışdır:
Gəmi göyərtəsində qadən-emiqrantların müdafiəsi haqqında (1926);
İşçi miqrantların tapılması, işə götürülməsi və iş şəraitləri haqqında (1939);
İşçi miqrantların az zəif inkişaf etmiş ölkələrdə müdafiəsi haqqında (1955). BƏT-in işçi qüvvəsinin miqrasiyası problemlərinin həllinə yönəlmiş ilk normativ aktı 1935-ci ildə qəbul edilmiş və 1938-ci ildə qüvvəyə minmiş Konvensiya № 48 olub. Konvensiyaya uyğun olaraq əlillikdən, yaşlılıqdan, ailə başçısının itirilməsindən irəli gələn hüquqların qorunması üzrə beynəlxalq əməkdaşlıq sistemi müəyyən edilmişdir. Qaydalar təşkilatın bütün üzv ölkələrində yaşayan xaricilərə (vətəndaşlığından asılı olmayaraq) aid edilir. 1949-cu ildə işçi miqrantlar haqqında Konvensiya № 97 qəbul edilmişdir. Konvensiyanın müddəaları bu günə qədər aktuallığını qoruyub saxlamışdır. Konvensiyanın iki müddəasına diqqət yetirək: 1)
2)
konvensiyada işçi miqrantlara müəyyən iş müddətindən sonra emiqrasiya etdikləri ölkədə daimi yaşayış hüququ əldə etmək imkanı verilir. 1955-ci ildə BƏT daha bir vacib sənədi – inkişaf etməkdə olan ölkələrin işçi miqrantlarının müdafiəsi haqqında Tövsiyyə № 100-ü qəbul etmişdir. Bu sənəd inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi və sosial inkişaf maraqlarından, bu ölkələr üçün əmək resurslarının arzuolunmaz itkisinin məhdudlaşdırılmasından çıxış etməklə miqrasiyanın tənzimlənməsinə yönəldilmişdir. Tövsiyyə ilə təklif edilən tədbirlər sırasında emiqrasiya ölkələrində iqtisadi inkişaf üzrə xüsusi proqramlardan tutmuş yeni iş yerlərinin yaradılmasına qədər çeşidli tədbirlərə rast gəlmək olar.
1974 və 1975-ci illərdə işçi miqrantlar haqqında iki sənəd - Konvensiya № 143 və Tövsiyyə № 151 qəbul edilmişdir. Bu sənədlər üzv dövlətlərə qeyri-leqal miqrasiyanın və qeyri-qanuni işə götürmənin qarşısının alınması üçün inzibati tədbirlərdən tutmuş həbs cəzasına qədər müxtəlif vasitələrdən istifadə etməyi təklif edir. Qeyd olunan sənədlərdə mahiyyət baxımından prinsipial və yeni olan bir müddəa da öz əksini tapmışdır. Belə ki, ölkədə qanuni əsasda fəaliyyət göstərən işçi miqrant işini itirmişsə ona ölkədə qeyri-leqal yaşayan kimi baxmaq olmaz və malik olduğu hüquqlardan istifadəni davam etdirməlidir. BƏT-in normaları miqrantların hüquqlarının müəyyən edilməsi ilə yanaşı immiqrasiya ölkələrinin sosial xidmətlərinin öhdəliklərini də müəyyən edir. İmmiqrasiya ölkələrinin sosial xidmətləri işçi-miqrantlara və onların ailə üzvlərinə münasibətdə bir sıra sosial funksiyaları həyata keçirirlər:
səlahiyyətli orqanlardan informasiya və məsləhət alınmasına yardım etmək;
təhsil, peşəkar hazırlıq, dil öyrənilməsi, səhiyyə, mənzil şəraiti və s. sahələr üzrə təqdim edilən imkanlardan tam istifadə üzrə köməklik göstərmək və s. BƏT-in hər bir üzv dövləti aşağıdakılara əməl etməlidir:
tətbiq edilməsini təmin etmək, bu prinsipə əməl edilməməsi üzrə şikayətləri öyrənmək;
sahibkarlar və ya difər şəxslər və ya təşkilatlar tərəfindən qanunvericiliyin pozulması zamanı inzibati, mülki və cinayət cəzalarını tətbiq etmək;
təmin etmək;
ailələrin tezliklə birləşməsinə köməkik göstərmək, bunun üçün ikitərəfli və çoxtərəfli sazişlər imzalamaq və s. Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı (BMqT). 1949-cu ildə Qaçqınların İşi üzrə Beynəlxalq Təşkilat kimi yaradılmış bu qurumun səlahiyyətləri zaman keçdikcə genişləndi və onun adı 1989- cu ildə BMiqT-yə dəyişdirildi. BMqT-yə 131 dövlət daxildir ki, onun 102-i üzv, 29-u müşahidəçidir. Bu təşkilat çərçivəsində miqrasiya axınlarının tənzimlənməsi sahəsində uzunmüddətli proqramların işlənməsi həyata keçirilir, miqrasiyanın təşkili, texniki əməkdaşlıq, “beyin axını”nın qarşısının alınması, reemiqrasiya, ekspert xidmətlərinin göstərilməsi və s. sahələrdə yardım edilir. Nizamnaməyə görə, BMqT-nin əsas funksiyaları aşağıdakılardır:
vətəndaşların qaydaya salınmış və planlaşdırılmış miqrasiyasının həyata keçirilməsi;
qəbul edən ölkənin inkişafına yardım göstərə biləcək ixtisaslı işçi qüvvəsinin (ailə üzvləri də daxil olmaqla) hərəkətinin təşkili;
dövlətlər arasında bilik, təcrübə mübadiləsinə və əməkdaşlığa şərait yaratmaq məqsədilə müxtəlif tədbirlər həyata keçirmək. Hazırda BMqT əsasən miqrasiyanın kəmiyyət tərəfini tənzimləyir. BMiqT həmçinin qaçqınlara ən müxtəlif yardımlar göstərir. BMiqT beynəlxalq miqrasiyanın əsas məqsədləri kimi aşağıdakıları göstərir: işəgötürmə; ailələrin qovuşması; təhsilin alınması; qısamüddətli turizm, ailəvi, işgüzar səfərlər (3 ay müddətinə); siyasi qaçqın statusunun alınması (Cenevrə Konvensiyası üzrə); vətəndaşların vətənə, özünün etnik kökünə qayıdışı; daimi yaşayış yerinə getmə. BMqT qlobal səlahiyyətlərə malik, amma BMT sisteminə daxil olamayan yeganə təşkilatdır. BMT nəzdində fəaliyyət göstərən Ali Komissarlığın Qaçqınların İşi üzrə İdarəsi qaçqınların müdafiəsi, uzunmüddətli qərarların reallaşdırılması, ilk növbədə isə repatriasiya məsələləri ilə məşğul olur. İƏİT nəzdində fəaliyyət göstərən Miqrasiya üzrə Daimi Müşahidə Sistemi milli immiqrasiya idarələrinin fəaliyyətini koordinasiya edir. Beləliklə, işçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası təsərrüfat həyatının beynəlmiləlləşməsinin vacib və ən mürəkkəb aspektlərindən biridir. İşçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası bir tərəfdən ölkələrin ehtiyaclarına uyğun olara əmək resurslarının yenidən bölgüsünü təmin edir və yeni rayonların mənimsənilməsinə şərait yaradır, digər tərəfdən isə iqtisadi və sosial ziddiyyətlərin kəskinləşməsinə gətirib çıxarır. Yüklə 308,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|