Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda
Sxem3.2 SWOT təhlili
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Sxem3.2
SWOT təhlili S W O T
Strengths Weaknesses opportunites Threats (Güclü tərəflər) (Zəif tərəflər) (İmkanlar) (Təhlükələr)
S.İ.Hümbətova,İ.Q.Quliyeva:“Biznesin(müəssisənin) qiymətləndirilməsi”, Bakı _ 2015, [29.səh.-13].
SWOT analizi vasitəsi ilə şirkətin qarşılaşa biləcəyi təhlükələrin müəyyən edilməsi, zəif tərəflərin göz önünə gətrilməsi, xarici eyni zamanda daxili imkanların müəyyən edilməsini reallaşdırmaq olar. Sahibkarlıq fəaliyyəti iqtisadiyyata və eyni zananda maliyyə bazarının vəziyyətinə müsbət təsir etdiyini nəzərə alaraq dövlət tərəfindən sahibkarlıq fəaliyyətinin inkşaf etməsi üçün bir sıra tədbirlərin həyata keçrilməsi vacib bir məsələdir.Dövlətin bu sahədəki görülməsi vacib olan tədbirlərinə misal olaraq aşağıdakı punktlarda verilənləri göstərə bilərik:
1. Sahibkarların uğurlu fəaliyyətini təmin etmək,onların fəaliyyətinin daha güvənli təşkil edilməsi üçün onların hüquqi mühavizəsi mexanizmini yaxşılaşdırmaq
2. Sahibkarlıq fəaliyyətində inkişafa mane olan risk amili dərəcəsinin azaldılması, həmçinin qeyri-müəyyən halların aradan qaldırılması
3. Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olanların gəlirlərinin artırılması və onların bu sahəyə maraqının təmin edilməsi eyni zamanda da bir sıra dövlət güzəştlərini həyata keçirmək lazımdır. Əvvəldə qeyd etdik ki, biznes” anlayışı “sahibkarlıq” anlayışından fərqlidir.Bu fərq isə özünü həm məzmunca həm də iştirakçı sayına görə biruzə verir. Ümumiləşmiş şəkildə biznesin məqsədlərininə aid olan amilləri aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq olar.
1. Bizneslə məşğul olan şəxsin öz biznesinin inkişafı üçün lazımı maliyyənin əldə edilməsi 59 2. Gəlirin(mənfəətin) qazanılması 3. Optimal səviyyədə istehlakçı (ehtiyyacının)təlabatlarının ödənilməsi 4. Öz istehsal və fəaliyyət sahəsinə görə bazarda rəqibləri qabaqlamaq 5. Biznesdə çalışan şəxslərin(əməkdaşların) əməyinin sərgiləmək imkanının tanınması Biznes geniş sahə olduğu üçün onu bir istiqamətdə öyrənmək mümkün deyil.Biznesin növlərinə: 1.İstehsal biznesi 2.Kommersiya biznesi 3.Maliyyə biznesi 4.Konsultativ biznes formaları daxil edilir. Eyni zamanda biznesdə iştirakçıların sayına görə, kollektiv və fərdi biznes, təşkilati-hüquqi forma cəhətdən cəmiyyət, yoldaşlıq və korporativ formalara malikdir. İstehsal biznesi iqtisadi fəaliyyətdə ən mühüm biznes sahəsi hesab olunur.Ölkənin iqtisadi vəziyyətinin və ÜDM-un həcminin artırılması üçün ən çox ehtiyyac duyulan biznes növü kimi istehsal biznesini göstəsrsək heç də yanılmarıq.Bu biznes növündə məhsulların istehsal olunması reallaşdırılır ki, bu da cəmiyyətin təlabatlarını ödəməkdən və yeni təlabatlar öyrənib onlar üzərində işlər görməkdən ibarətdir.Həmçinin biznesin digər növləri də istehsal biznesinin inkişafı ilə əlaqədar inkişaf edir.Dünya ölkələrindən də aparılmış təcrübələrə əsaslanaraq qeyd etmək lazımdır ki,istehsal sahəsi ölkənin iqtisadiyyatının özək hissəsin təşkil edir.Bu sahə dövlət tərəfindən nəzarətə götrülməli, bu sahə ilə məşğul olan biznesmen və ya sahibkara öz fəaliyyətlərini stimullaşdırmaq və ölkənin ÜDM-da paylarını artırmaq üçün bir sıra iqtisadi güzəştlərlə dəstək olunmalıdır. Məlumdur ki, ölkəmizdə neft və qaz gəlirləri ölkə büdcəsinin böyük əksəriyyətini təşkil edir. Amma iqisadi cəhətdən inkişaf etmiş Avropa ölkələrində, Amerika və Yaponiyada bu göstəricilər çox fərqlidir.Bu tip dövlətlərin əsas gəliri yerli istehsal xidmətlərindən gələn gəlirlər təşkil edir.Azərbaycanda da bu sahəyə diqqət edilməsi vacib bir amildir. Ölkədəki 60 istehsal müəssisələrin sayının artması ölkədə iqtisadi vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına, əhalinin işsizlik probleminin həll olunmasına, əhalinin maddi rifah halının yaxşılaşdırılmasına və ən əsası da ölkədə istehsal olunacaq məhsulların dünya bazarına çıxarılmasına gətirib çıxaracaq ki, bu da ölkənin iqtisadi nüfuzunun güclənməsinə gətirib çıxaracaqdır. 2016-cı ildə əsas kapitala yönəlmiş vəsaitlərin həcmi 13009,3 milyon manat, sənaye məhsulunun həcmi isə 28833 milyon manat, neft sektorunda isə 18516 milyon manat təşkil etmişdir. Azərbaycanda istehsal sahələrinin genişləndirilməsi üçün böyük imkanlar var. Bu sahələrdən maksimum istifadə etməklə dövlətin xarici ölkələrdən iqtisadi aslılığını azaltmaq lazımdır.Misal üçün ölkənin K/T-da istehsal olunan pambıq xammal şəklində xarici ölkələrə ixrac olunması fikrimizcə absurd bir haldır. Belə ki, ölkədə geyim və paltar məhsullarının böyük əksəriyyəti hətta 80%-indən çoxu xarici ölkələrdən idxal olunaraq təmin edilir.Bu vəziyyətin dövlət tərəfindən nəzarətdə saxlanılması bambıqdan parça və paltar istehsalı müəssisələri yaratmaq onların iş prinsipinə dövlət tərəfindən yüksək nəzarətin təşkili vasitəsi ilə qısa bir zamanda xarici ölkələrdən idxal olunan məhsulları artıq yerli müəssisələr tərəfindən ödəniləcəkdir. Təkcə pambıq yox bir çox məhsullar xarici bazara hazır məhsul şəklində deyil xammal halında çıxarılır.Bu da iqtisadi inkişafa effektiv təsir etmir. Ölkədə istehsal müəssisələrin yaradılması yerlərdə işsizlik probleminin həllinə, həmçinin ölkəyə lazım olan məhsulların yerli istehsal hesabına ödənilməsinə dövlət dəstəyi lazımdır. Ölkədə istehsal müəssisələrində yeni dəzgah və avadanlıqların gətirilməsi, işçi ixtisaslarının artırılmasına şəraitin yaradılması,vergi dərəcələrinin azaldılması, istehsalın təkmilləşdirilməsi istiqamətində atılacaq ilk addımlardandır. Biznesin digər bir növü kommersiya biznesidir.Bu biznesin əsas məzmununu hazır məhsulların alqı-satqısı təşkil edir.Kommersiya biznesi istehsal biznesinə sxemcə çox oxşardır.Lakin kommersiya biznesinin fərqi ondan ibarətdir ki, bu biznes növündə məhsul hazır şəkildə alınır və istehlakçıya satılır. Maliyyə biznesinin kommersiya biznesi ilə oxşarlığı daha çoxdur. Belə ki, 61 maliyyə biznesində alqı-satqı obyekti olaraq qiymətli kağızlar çıxış edir. Azərbaycanda daha az inkişaf etmiş biznes forması olan, Avropa və Amerika qitələrində daha böyük inkişaf mərhələsinə çatmış biznes növlərindən biri konsultativ biznesdir ki, bu biznesin əsas fəaliyyətinə yeni sahibkarlara məsləhətlərin verilməsi, onlara görəcəkləri fəaliyyət üzrə yardımların göstərilməsi və s. təşkil edir. Bu biznesin inkişaf etməsi ölkədə sahibkarların sərmayyə qoyuluşlarının daha səmərəli sahələrə yatrılmasına köməklik edib, həmçinin də onların uğur qazanmasına xidmət edəcəkdir.Nəticədə Maliyyə bazarında canlanmanın yaranmasına şərait yaradacaqdır. Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, müəssisənin maliyyə ehtiyyatı əsasən əldə olunan gəlirlərdən formalaşır. Müəssisə gəliri əsasən üç əsas fəaliyyət əsasında əldə edir. 1. Əsas fəaliyyət 2. Investisiya fəaliyyəti 3. Maliyyə fəaliyyəti Əsas fəaliyyətdən qazanılan gəlirlər əsasən müəssisənin istehsal etdiyi məhsulların satışından, hər hansı bir xidmətin reallaşdırılmasından və s.-lərdən əldə edilən gəlirlərdir. Bu isə müəssisənin real gəlirlərinin əsas hissəsi, əsasən daimi iş strukturundan əldə edilən gəlirlərin böyük əksəriyyəti deməkdir. Müəssisənin investisiya fəaliyyətindən alınan gəlirlər isə müəssisə tərəfindən dövriyyədənkənar aktivlərinin satışlarının həyata keçrilməsindən əldə edilən gəlirlər aid edilir. Şirkətin səhm və isteqrazlarının investorlara paylanmasından əldə edilən gəlirlər maliyyə fəaliyyətindən əldə edilən gəlirlər hesab olunur. Bazar münasibətləri şəraitində bir məhsulun bir neçə firma və ya şirkət tərəfindən istehsal edilməsi firmalararası rəqabətin yaranmasına gətirib çıxarır. Bu zaman müəssisə mövcud rəqabətə davam gətirmək və bazarda istehlakçı təlabatlarını ödəməklə öz mövqeyini qoruyub saxlamaq üçün bir sıra tədbirlər görməlidir ki, bunların içərisində edilməsi ən mühüm olanı məhsul istehsalına çəkilən xərclərini eyni zamanda məhsulun maya dəyərininin aşağı salınması aid edilir.
62 Müəssisənin gəlirlərinə onun müəyyən zaman kəsiyində məhsul satışından əldə edilən gəlirlərin məcmusu aiddir.Əldə edilən gəlirlərdən müəssisədə çalışan işçilərə əmək haqqının verilməsi, rüsm və vergilərin ödənilməsi, istehsal üçün alınmış olan avadanlıqların amortizasiya xərclərinin ödənilməsi, matrealların alınmasına çəkilən xərclərin çıxılması nəticəsində yerdə qalan hissə müəssisənin xalis mənfəəti adlanır. Qısaca olaraq qeyd edək ki, gəlirlərdən istehsal xərclərinin çıxılması nəticəsində gəlirlərin qalan hissəsi mənfəət adlanır.Bu sahədə təklif olaraq dövlətin antiinhisar siyasətini gücləndirməsini və azad rəqabətli bazar mühitinin formalaşdırılmasını, müəssisə və ya təşkilatların fəaliyyətlərinin hüquqi cəhətdən dövlət dəstəklənməsini təklif edirik.Gələcəkdəki dövrlərdə həyata keçirilən islahatlarda bu amillər nəzərə alınarsa bazar mühitinin sağlamlaşdırılmasında böyük irəliləyişlərin olacağını düşünürük. Məlumdur ki, mənfəət müəssisənin əsas fəalliyyət nəticəsidir.“Müəssisənin rəqabətqabiliyyətliliyi uzunmüddətli perspektivdə onun biznesinin gəlirliyinin təmin olunmasının potensial imkanları ilə xarakterizə olunur.”[29.səh.-18].Belə ki onun artması müəssisənin geniş təkrar istehsalı, işçilərin əmək haqqının və iş şəraitinin yaxşılaşdırılmasını təmin edir.Bundan əlavə bank ödənişləri və s.-də mənfəət hesabına ödənilir. Müəssisələrin fəaliyyətinin gücləndirilməsində başqa bir tərəfdən baxdıqda dövlətin maraqı xüsən nəzərə çarpmalıdır. Belə ki, müəssisə fəaliyyət göstərirsə orda bir çox işçi qüvvəsinin işlə təmin olunmasına gətirib çıxarır ki bu da işsizlik səviyyəsinin azalmasına köməkik göstərir. Bütün bunlarla yanaşı müəssisələr ÜDM-un həcminin artmasına xidmət edir. Azərbaycanda ÜDM-un tərkibində müəssisələrin payı o qədər də ürəyaçan deyil.Bunun üçün dövlət tərəfindən bir sıra tənzimlərin həyata keçirilməsi labüddür. İstehsal fəaliyyəti ilə məşğul olan hər hansı bir şəxsin (istər fiziki şəxs istər sə də hüquqi şəxs) vergi dərəcəsini azaldmaq, onların maliyyə ehtiyyaclarına dəstək olmaq üçün müəyyən maliyyə təşkilatları yaratmalı, monapoliyaya qarşı təcili tədbirlər görməlidir. Azərbaycanda regionlarda dövlət müəssisələrinin yaradılmasında, əhalinin işlə 63 təmin olunmasında, bir sıra anbarların yaradılaraq pulsuz olaraq sahibkarlar və ya fermerlərə verilməsində dövət mühüm işlər görməlidir.Ölkə başçısının 11 fevral 2004-cü ildə”Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqaramı” haqqında verdiyi əmri ilə ölkə regionlarında qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi, Prespektivli sahələrə investisiya yatırımlarının təmin edilməsi, işsizlik problemin həll edilməsi və nəticə etibarı ilə iqtisadi artımın təmin olunmasına istiqamətlənən bir addım kimi qiymətləndirmək olar. Yüklə 1,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|