Pedagogika (umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti)

Inson k am oloti va sh a x sn in g rivojlan ish id a m uhitning roli
Inson k am o lo tig a ta ’sir etadigan om illardan biri tashqi m uhitdir. M uhit 
deganda k ish ig a tabiiy ta ’sir etadigan tashqi voqealar m ajm uyi tushuniladi. B unga 
tabiiy m uhit, ijtim oiy m uhit, oila m uhiti (m ikrom uhit) kiradi.
T abiiy (g eografik) m uhit (iqlim , tabiiy sharoit) s o 'z s iz insonning hayot tarziga, 
x arak aterig a v a m eh n at faoliyatiga ta 's ir etadi. M asalan, tro 'p ik m intaqada hayot 
k ech iray o tg an insonlarning hayot tarzi uzoq shim oldagi insonlar hayot tarzidan 
farqlanadi, bu ularning hayot tarziga va ularning rivojlanishiga ta 's ir etadigan qator 
o m illar bilan isbotlanadi. Shu bilan birga, inson kam olotida m ikrom uhit,oila sharoiti 
ham katta ta ’sir k u ch ig a ega. C hunki bola k o 'z ochib o ta -o n a sin i, qarindosh- 
u ru g ’ini k o ’radi. U ning intensiv jism o n iy va psixologik rivojlanadigan davri oila 
ta ’sirida shakllanadi. X alq im izd a “ Q ush uyasida k o 'rg a n in i qiladi" degan m aqol 
bekorga ay tilm ag an . O ilaning hayot tarzi, undagi bola tarbiyasiga ijobiy ta ’sir 
etadigan tarb iy av iy m u h it uning k am olotida m uhim aham iyat kasb etadi.
B ola k am o lo tid a ijtim oiy m uhit ham m uhim dir. C hunki ishlab chiqarish 
m unosabatlari va ularni tartibga so lib turadigan ijtim oiy q o nunqoidalar kishiga 
alo h id a ta ’sir qiladi. Ijtim oiy aloqa, y a ’ni insonlararo o 'z a ro m unosabat natijasida 
inson bolasi h ayotga va m eh n atg a tayyorlanadi, kerakli tajriba va bilim larni 
eg allay d i.In so n
k am olotiga 
ijtim oiy 
m uhitning 
ta ’siri 
turli 
tarixiy 
davrda 
(fo rm atsiy a lard a) turlicha b o 'la d i, turli sotsial gu ru h larg a ham turlicha ta ’sir etadi. 
S hunday ekan, hozirgi zam on pedagogika fani m uhitga, uning inson rivojlanishidagi 
ta ’sirining roliga alohida e ’tibor beradi. M uhit tu shunchasiga kiradigan ijtim oiy
13

---

h ay o t voqealarining shaxsga ta ’siri g 'o y a t m uhim ekanligini k o ’rsatadi v a ijtim oiy 
m uhit abadiy em as, o 'z g a ru v c h a n deb qaraydi. 
Shuning uchun m u h it inson 
taqdirini belg ilab beradigan om il deb hisoblanm aydi. A m m o uning ta ’siri ham rad 
etilm aydi.