Pedagogika (umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti)

S h axsn in g kam ol top ish id a tarb iyan in g o 'rn i
T arb iy a m uhit kabi inson k am olotiga ta ’sir etuvchi tashqi o m illard an
hisoblanadi. T arbiyaning xususiyati shundaki, u aniq m aqsadni k o 'z la b . insonda 
ijobiy fazilatlarni tarkib toptirish 
y o 'lid a
tarbiyachi 
rah b arlig id a 
m untazam
am alg a o sh irib boriladi.
A m m o tarbiya ta ’sirining kuchi va uning natijasi irsiyat va m u h it kabi 
o m illarn in g ham korligi bilan belgilanadi. Inson kam oloti irsiyat y o 'li bilan 
o rttirilg a n v a tabiiy layoqatlar bilan b elg ilan ib qolm ay, balki butun hayoti d av rid a 
uni qurshab olgan v o q elik ta ’sirid a o rttirgan xu su siy at va sifatlar bilan ham
belgilanadi. S hubhasiz, tarb iy a od am n in g k o ’zi, sochi, terisin in g rangiga, uning 
badani tu zilish ig a ta ’sir eta olm aydi, lekin jism o n iy taraq q iy o tg a ta ’sir etishi 
m um kin. C hunki m axsus tashkil etilgan jism o n iy m ash q lar orqali bolaning 
salo m atlig i m ustah k am lan ad i va chiniqtiriladi.
In so n n in g tabiiy qobiliyati faqat tarb iy a orqali, uni m a ’lum b ir faoliyat tu rig a 
ja lb q ilish orqali riv o jlan ish i m u m kin. M a ’lum ki, bola layoqatini riv o jlan tirish , uni 
q o b iliy atg a ay lan tirish v a h ay o tg a m os h o ld a o ’stirish u chun m eh n atsev arlik va 
ish ch an lik kerak.
M eh n atsev arlik v a m uttasil o ’tirib ishlash kabi fazilatlar faq at ta rb iy a
n a tija sid a o rttirilad ig an fazilatlardir. G arch an d inson k am o lo tig a t a ’sir etad ig an
o m illa r b ir q an c h a b o ’lsa ham , lekin m axsus ta rb iy a m u assasalarid a tarb iy ach i 
ra h b a rlig id a am alg a o sh irila d ig a n ta rb iy a ja ra y o n i y etak c h i h isoblanadi.
B irin ch id an , tarb iy a t a ’sirid a turli fazilatlar o 'z la s h tirila d i va b ilim , m a ’lu m o t 
eg allan ad i, m eh n at v a tex n ik fao liy at bilan b o g ’liq k o ’nikm alar, m a la k a la r ham
m ax su s u y u sh tirilg a n ta rb iy a orqali hosil qilinadi.
Ik k in ch id an , ta rb iy a tu fay li tu g ’m a kam chiliklarni ham o 'z g a rtirib , sh ax sn i
14

---

k am o lg a y etk az ish m um kin. M asalan, k o ’rlar, g u n g lar ham o ’qitilib, so g ’lom 
k ish ilar q ato ri h ay o tg a tayyorlanadi.
U chinchidan, tarb iy a v ordam ida m uhitning salbiy ta ’sirini ham y o ’qotish yoki 
b a rta ra f q ilish m um kin.
T o ’rtinchidan, tarbiya doim o kelajak k a qaratilgan m aqsadni belgilaydi. Shu 
tufayli, u sh ax sn in g k am olga yetishini tezlashtiruvchi rol o ’ynaydi. Inson kam ol 
to p ish id a m ak tab n in g aham iyati katta. B o lalar m aktabga qadam q o ’y a r ekan, ular 
o ’quv m eh n ati bilan band b o 'lad ilar.
B o la la r m aktabda fan asoslarini egallash bilan birga, ularda se k in -a sta ilmiy 
d u n y o q arash sh ak llan ib boradi.
O ’qituvchi 
tarbiyachilarning 
rahbarligida 
insonga 
xos 
bo’ lgan 
yuksak 
fazilatlarni egallaydilar. Tarbiyaviy ishlarni reja asosida tashkil etish bolani 
tarbiyalashda oilaga har vaqt yordam k o ’rsatadi.
T arbiyachi o ’z tarbivalanuvchisining oilaviy sharoitidan xabardor b o ’lishi, 
p edagogik m aslahatlarga, yordam ga m uhtoj b o ’lgan o ilalarga yordam berishi 
m uhim .
T arb iy ach i uchun bola b o ’sh vaqtini kim lar bilan o 'tk a z a y o tg a n i va nim alar 
bilan 
m a s h g ’ul b o ’layotgani 
aham iyatsiz em as. C hunki o ' г holiga tashlab 
q o ’y ilg an b o la k o ’chaning salbiy ta ’siriga berilib ketishi m um kin.
X u lo sa q ilib shuni aytish kerakki, inson faqat faoliyatda rivojlanadi, undan 
ta sh q a rid a riv o jlan ish y o ’q. B ola ju d a yosh lig id an boshlaboq kattalar y o rd am id a 
tashqi m u h it b ilan turli xil aloqada b o 'la d i. M aktab y o sh id a bu aloqalar o ’qish va 
shu bilan b o g ’liq b o ’lgan boshqa faoliyat bilan b o g ’lanadi va bular rivojlanish 
u chun m an b a sanaladi.
P ed ag o g ik jih a td a n to ’g ’ri u yushtirilgan har qanday faoliyat shaxsning 
aq liy va irodaviy riv o jlan ish ig a ta ’sir etadi.
D em ak, bola u lg ’aya borgan sari uning faoliyati ham shakli va m azm uni bilan 
ham o h an g o 'z g a rib b o raverar ekan. M asalan, b o g ’ch a yoshida bolalarning asosiy 
faoliyat turi o ’yin b o ’lsa, m aktab o ’quvchisi uchun o 'q ib , m ehnat qilish asosiy 
faoliyat b o ’lib qoladi.
15

---

D em ak, b o la h ay o tid a faoliyat tu rlarin in g o 'z a ro m unosabati ham o 'z g a ra d i va 
b u n in g ta ’sirid a b o la kam oloti ham yangi, yu q o riro q b o sq ich g a k o ’tariladi.
U raum an, p ed ag o g ik jih a td a n to ’g ’ri u y u sh tirilg an har q anday faoliyat bola 
sh ax sin in g aqliy. axloqiy. estetik, jism o n iy va irodaviy riv o jlan ish ig a ijobiy ta ’sir 
k o ’rsatad i. R ah b arlik q ilinm agan fao liy at esa b iiy o q la m a yoki salbiy ta ’sir etishi 
m um k in . S hunday qilib, inson taraq q iy o tin in g
ilm iy 
k o n sepsiyasi 
inson 
k am o lo tig a ta ’sir etadigan o m illarn i taxlil etib, inson kam oloti va uning shaxsini 
sh a k lla n tirish n i y a g o n a v a bir butun jaray o n ek an lig in i t a ’kidlaydi. B u ja ra y o n d a
in so n n in g fao llig ig a k atta o ’rin beriladi.
U faolligi b ilan o 'z shaxsini sh ak llan tira oladi. T arbiyachi tom onidan 
q o ’y ilad ig an m aq sad an iq b o ’lsa va bu m aq sad g a erish ish uchun odam astoydil 
h a ra k a t q ilsa, ku tilg an n atijag a erishiladi.