Pedagogikalıq akmeologiyada modellestiriw Joba : Kirisiw

1. Pedagogikalıq modellestiriw haqqında
Insaniyattı jetkilikli turmıs shárt-shárayatların jaratıw, tábiyǵiy apatlardı aldınan anıqlaw máseleleri áyyemginen qızıqtirib kelgen. Sol sebepli de insaniyat sırtqı dúnyanıń túrli hádiyselerin úyreniwi tábiyiy hol bolıp tabıladı.
Anıq pán tarawı qánigeleri ol yamasa bul processtiń tek olardı qızıqtırǵan túrlerin ǵana úyrenedi. Mısalı, geologlar Jerdiń rawajlanıw tariyxın, yaǵnıy qashan, qayda hám qanday haywanlar jasaǵanlıǵı, ósimlikler ósińkiligi, ıqlım qanday ózgerlıgin úyrenedi. Bul olarǵa paydalı qazilma kánlerin tabıwlarında járdem beredi. Lekin olar Jerde adamlıq jámiyetiniń rawajlanıw tariyxın úyreniwmeydi - bunıń menen tariyxshilar shuǵıllanadı.
Átirapımızdaǵı dúnyanı úyreniw nátiyjesinde uǵımsız hám tolıq bolmaǵan maǵlıwmatlar alınıwı múmkin. Lekin bul kosmosqa ushıw, atom yadrosınıń sırın anıqlaw, jámiettiiń rawajlanıw nızamların iyelew hám basqalarǵa irkinish bermeydi. Olar tiykarında úyrenilip atırǵan hádiyse hám processtiń modeli jaratıladı. Model olardıń qásiyetlerin múmkin shekem tolıqlaw akslantirishi zárúr.
Modeldiń ámeliylik xarakteri túrli kóriniste kórinetuǵın bolıwı múmkin. Mısalı, tájiriybe ótkeriw dawamında paydalaniletuǵın ásbaplardıń anıqlıǵı olinayotgan nátiyjediń anıqlıǵına tásir etedi. Modellestiriw - biliw ob'ektleri (fizikalıq qubılıs hám processler) ni olardıń modelleri járdeminde qollanıw qılıw, ámeldegi predmet hám hádiyselerdiń modellerin soǵıw hám úyreniw bolıp tabıladı. Modellew usılınan házirgi zaman páninde keń paydalanılıp atır.
Modellestiriw basqıshı oqıtıwshınan auditoriyanıń ózine has qásiyetlerin, yaǵnıy oqıwshınıń oqıw -biluv iskerligi qásiyetlerin, júz beriwi múmkin bolǵan qıyınshılıqlar, jumıs páti sıyaqlılardı biliwdi talap etedi. Sabaqǵa tayarlap atırǵan material kelesi óz-ara hatti-háreketler jaǵdayında hayolan oyda sawlelendiriw etiliwi hám tek oqıtıwshı emes, bálki oqıwshı kózqarasınan da oylanǵan bolıwı kerek.
“Kommunikativ hújim” basqıshı atınan kórinip turıptı, olda, sinfni tezgina oqıw jumisına qosıw texnikası, ózin kórsetiw hám dinamikalıq tásir kórsete alıw usılların biliw bolıp esaplanadı.
Mámileni basqarıw basqıshında oqıwshılardıń ǵayratın qollap-quwatlaw, dialogik baylanısti shólkemlestiriw, anıq júzege kelgen jaǵdayǵa kóre óz pikirlerin tuwrılap barıw ilmiy tájriybeleri júdá zárúrli bolıp tabıladı hám aqır-aqıbetde, mámileni analiz qılıw maqset, qural hám nitajaniń óz-ara sáykesligine jónelgen boladı.
Tuwrısıda, oqıtıwshı mámileni hám pútin oqıw -tálim procesin basqarıwda ǵayratkor hám jetekshi bolıwı kerek. Onıń ushın oqıtıwshı óz mámilesiniń baslanǵısh operativligine itibar beriwi kerek.
Bulardıń hámmesi mámilediń natiyjeliligine irkinish beretuǵın tosqınlıqlardı jeńiwge járdem beredi. Bunday tosıqlar, ásirese, pedagogikalıq iskerliginiń baslanıwında tez-tez ushraydı. Birinshiden, klasstan qorqıw. Bul tosıqtı psixologiyalıq tárepten ózin tayarlaw, dıqqattı qurılajak baylanıstiń qızıqlılıǵına qaratıw, mámilediń «hissiy ózegi»ni tabıw arqalı saplastırıw múmkin. Soǵan uqsas tosıqlarǵa taǵı fizikalıq tosıq da kiredi. Yaǵnıy bunda oqıtıwshı ózin oqıwshılardan ajratadı, stol, stul arqasında yamasa múyeshda turıp, ózin jasırıwǵa háreket etedi. Bunnan qutıw jolı bir - ózine isenim tastıyıqlay otirip ashıq pozitsiyada turıp islew.
Social tosıq óz pozitsiyasini “joqarıdan” turıp, turaqlı túrde aytıp turıw (“Sizdiń aldıńizde oqıtıwshı turıptı”) nátiyjesinde payda boladı. Yaǵnıy oqıtıwshı óz sóylewin oqıwshılardıń túsiniw dárejelerine maslastıra almaydı.
Hár qanday tosqınlıqlardı jeńiwden aldın, oqıtıwshı ózinde mámilediń tuwrı kórinislerin qáliplestiriwi kerek boladı. Túrli kórinistegi individual mámile formaları ishinde birpara ulıwma qásiyetke iye bolǵanları da ajratıladı. Sonday mámile formaları kompleksinen bir neshe mámile usılları ajratıladı.
Oqıtıwshı hám oqıwshınıń óz-ara mámilesi processinde mámilediń eki sezimiy polisi qáliplesiwi múmkin. Oqıtıwshınıń dóretiwshilik sezim-sezimlerge tiykarlanǵan óz-ara munasábetin tashkil eta alıw qábileti haqıyqıy bilimlendiriwge tiyisli nátiyje beriwi múmkin. Unamsız sezimiy jaǵday da payda bolıwı múmkin, lekin óz-ara tásirdiń ohirgi maqseti retinde emes, bálki dóretiwshilik sezimiy nátiyjege erisiw ushın múmkin bolǵan jaǵdaylı qural retinde payda boladı.