«pensiya ishi» kafedrasi umirqulova nilufar baxodir qizi fransiyada davlat byudjeti, byudjet tizimi va
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.1. Fransiya davlat byudjetini tayyorlashning ma’muriy bosqichlari
|
23
BOSQICHLARINI HOZIRGI HOLATINING TAHLILI 2.1. Fransiya davlat byudjetini tayyorlashning ma’muriy bosqichlari Fransiyada eng samarali va mukammal byudjet tayyorlash uchun iqtisodiy ko’rsatkichlar moliyaviy holat bilan hisobga olinadi. Bu o’z navbatida demokratiya talablariga xizmat qiladi. Shu maqsadda Fransiya Moliyaviy boshqaruvi yangicha tarzda isloh qilindi, «Moliyaviy Me’yorlar Bosh Qonuni» (MMBQ) deb nomlanuvchi, byudjet tuzilishi va boshqaruviga oid yangi me’yorlar ishlab chiqildi. «Moliyaviy Me’yorlar Bosh Qonuniga ko’ra, «iqtisodiy prognozlar» iqtisodiy faoliyatni harakatga keltiruvchi muhim generator bo’lganligi uchun byudjet tayyorlanishida uning hisobga olinishi o’ta dolzarb deb belgilandi. Iqtisodiy prognozlar iqtisodiyotning turli sohalarida joriy va keyingi yillarda erishilishi mo’ljallangan va zarur bo’lgan natijalarni yoritib beruvchi bir qancha dasturlarni o’z ichiga oladi. Davlat byudjetining bosh maqsadi- qisqa muddatli davlat iqtisodiy siyosatini yoritib berishdan iborat. Uzoq va o’rta muddatga mo’ljallangan rejalar davlat dasturidan o’rin oladi. Bu prognozlar «Iqtisodiyotni ilmiy o’rganish va milliy statistika instituti»ning amaliy yordami bilan Prognozlar boshqarmasi tomonidan ishlab chiqiladi. Yil mobaynida moliyaviy siyosat va iqtisodiy siyosatning yangi yo’nalishlari va o’z garishlarini aniqlash va byudjet tayyorlanishini ularga muvofiqlashtirish maqsadida bir necha marta qayta ko’rib chiqiladi. Davlat byudjetining asosi hisoblanadigan ushbu prognozlarning qanchalik haqiqatga yaqinligi iqtisodiy ekspertlardan tuzilgan Milliy iqtisodiy qo’mita tomonidan ko’rib chiqiladi. Shundan so’ng esa moliyaviy qonun loyihasiga ilova qilinadigan «Ijtimoiy, iqtisodiy va moliyaviy hisobot»ga qo’shib qo’yiladi. Ushbu ma’lumotlar ovoz berish jarayonida Parlament uchun oddiy axborot vositasini bajarsada, Hukumat uchun iqtisodiy va byudjet siyosatining yo’nalishlarini belgilashda juda muhim hisoblanadigan dastur bo’lib xizmat 24
qiladi. Iqtisodiy byudjetda N-1 va N (o’tgan va joriy) yillarga tegishli uch toifadagi ma’lumotlar keltirib o’tiladi. Bular mamlakatdagi moddiy ne’matlar va xizmatlar tengligidir, ya’ni talab va taklifning yoki resurslar va iste’molning o’zgarishi demakdir. Uchinchi toifadagi ma’lumotlar turli iqtisodiy sohalardagi o’zgarishlar va moliyaviy operatsiyalarni o’z ichiga oladi. Uchinchi toifada malumotlar esa asosan o’ta muhim iqtisodiy muvozanatlarga qaratilgan bo’lib, bularga mamlakatdagi moliya va valyuta muvozanati, tashqi savdo aylanmasi va davlat moliyasiga oid axborotlar aks etadi. Davlat
moliyaviy prognozlari Fransiyaning yangi
«moliyaviy konstitutsiyasi» sifatida e’tirof etilayotgan «Moliyaviy Me’yorlar Bosh Qonuni» (MMBQ) vositasida jiddiy o’zgartirildi. MMBQ ning bosh g’oyasi - bu (byudjetdan ajratilgan mablag’larni nazarda tutuvchi) « mablag’ » tushunchasini (eng avvalo erishilishi zarur bo’lgan natijalarni inobatga olib ish ko’ruvchi xususiy tashkilot falsafasiga o’xshab ketadigan) «natija» tushunchasi bilan bog’lashni nazarda tutadi. MMBQ nafaqat samaradorlikka asoslangan yangi turdagi byudjetni ishlab chiqishni nazarda tutadi, balki yangi boshqaruv shaklini yo’lga qo’yish hamda yangicha hisob yuritish va hisobotlar tizimining yaratilishini ham belgilaydi. Shunday qilib MMBQ davlat va jamiyat boshqaruvida chuqur va izchil islohotlar o’tkazish zaruratini keltirib chiqaradi. Mutaxasislarning ta’kidlashicha, MMBQning eng katta yutug’i. Jamiyat boshqaruvining o’zgartirilishi va byudjet sohasnni isloh qilinishidadir. «Moliyaviy Me’yorlar Bosh Qonuni, qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlar o’rtasidagi kuchlar nisbatining muvozanatini belgilab beradi. Darhaqiqat, Parlament MMBQning barcha bosqichlarida, hoh byudjet tasnifini ishlab chiqishda bo’lsin, hoh erishilishi lozim bo’lgan ko’rsatkichlar va natijalarning belgilanishida bo’lsin Milliy Assambleya va Senat qoshidagi moliyaviy komissiyalar yordamida faol qatnashadi. Bundan tashqari, «Moliyaviy Me’yorlar Bosh Qonunining yana bir kuchli jihati uning demokratik ahamiyatida bo’lib, u xalqning davlat faoliyatiga bo’lgan ishonchini yuksaltirish
25
maqsadida davlat byudjetining fuqarolar uchun ochiq va tushunarli bo’lishini taminlaydi. Xulosa qilib aytganda, byudjetga nisbatan bunday yangicha yondoshuv bir vaqtning o’zida quyidagi ijobiy jihatlarga ega.
davlat ma’muriy boshqaruv xodimlarining samaradorligini oshirish;
Hukumat va Parlamentning byudjet jarayonlarida o’rnini muvozanatga keltirish;
demokratiyani mustahkamlash. Byudjetni prognozlashtirish moliyaviy byudjetning ishlab chiqilishining boshlanishi ifodalaydi hamda daromad va xarajatlarning baholanishini o’z ichiga oladi. Daromadlarning baholanishijuda aniq modellar vositasida to’g’ridan- to’g’ri amalga oshirilib, bir vaqtning o’zida iqtisodiy faoliyatga ham, ko’zda tutilayotgan tadbirlarga ham ko’rsatishi mumkin bo’lgan ta’sirini aniqlashga imkon beradi. Xarajatlarning baholanishini muhim rivojlangan bosqichga ko’tarish nazarda tutilgan. Odatda kelgusi yil xarajatlari o’tgan (N-1) yildagi byudjet ajratmalari va kelgusi yilda ko’zda tutilgan yangi tadbirlar asosida aniqlanadi. Kelgusi yil uchun so’raladigan byudjet ajratmalarini o’tgan yilgi xarajatlarga tayanib aniqlanadigan hamda byudjet mablag’larining harakatsizligini keltirib chiqaradigan ushbu usul qattiq tanqid qilindi. Fransiya tajribalari shuni ko’rsatadiki, byudjet tashkiloti rahbari uchun tashkilotdagi mablag’ga bo’lgan ehtiyojning kamayishini tan
olish juda
qiyin. «MoliyaviyMe’yorlarBoshQonuni» o’tgan yillarda tasdiqlangan xarajatlarga tayanib ish ko’rishni bekor qilish bilan birga «so’nggi evropacha byudjetlashtirish» tamoyiliga amal
qiladigan «maqsadli dasturli byudjetlashtirish» tushunchasiga asoslangan tizimni o’rnatdi. MMBQning asosiy yangiligi byudjet ajratmalarini yo’naltirilgan maqsadliligi bo’yicha guruhlovchi yangi byudjet tasnifini ishlab chiqilishidadir. Parlament tomonidan byudjetdan ajratilgan mablag’larning barcha miqdorini
26
«Missiya» vositasida nazorat qilinadi, «Dastur»ga mas’ul shaxsdan xarajatlarni «maqsadli dasturli byudjetlashtirish»nitalab qilishga imkon yaratadi. Demak, o’tgan yilgi ma’lumotlarga tayanib ish ko’rish metodi yo’q qilindi, uning o’rniga har yili ushbu yil uchun ishlab chiqilgan dasturlar talab etadigan mablag’larni asoslab berish talab etiladi. MMBQ davlat byudjetini har bir soha bo’yicha olib borilayotgan davlat siyosatiga mos keluvchi birliklar va missiyalar bo’yicha tuzish va ovozga qo’yishni talab etadi. Missiyama’lum bir davlat siyosati bilan belgilanadi. Bu Parlament uchun ovoz birligi hisoblanib, byudjet siyosatini tanlashda muhim asos bo’lib xizmat qiladi. Har bir byudjet missiyasi bir qancha dasturlarni o’z ichiga oladi.DasturParlament tomonidan ruxsat etilgan, biror vazirlik tomonidan olib borilayotgan davlat siyosatiga mos keluvchi maxsus byudjet birligidir. Dasturga mas’ul bo’lgan rahbar shaxs « dastur javobgari » deb ataladi. Har bir dastur bir qancha aksiyalarga bo’linadi. Har bir vazir har bir dastur bo’yicha aniq maqsadga mo’ljallangan xarajatlarni ishlab chiqishi va shuningdek, bu xarajatlar narx, erishilishi ko’zlangan natijalar va ko’rsatkichlar (indikatorlar) tarzida yillik samaradorlik loyihasida aks ettirilishi zarur. Yillik samaradorlik loyihasida byudjet loyihasida so’ralgan byudjet ajratmalarini asoslashda hamda yillik samaradorlik hisoboti deb nomlanuvchi byudjet ijrosi yuzasidan tayyorlanadigan yillik hisobotni ishlab chiqishda muhim manba bo’lib xizmat qiladi. Yillik samaradorlik hisoboti odatda, kelgusi yilMMBQning ijro etilishi oldidan, tugayotgan yil byudjeti ijrosining tahliliga bag’ishlangan To’g’rilovchi moliya qonuni loyihasiga ilova qilinadi. Byudjet xarajatlari davlat dasturlarini tavsiflash bilan birga bajarilgan vazifalar, iste’molchilarga ko’rsatilgan xizmatlar hamda
davlatning iqtisodiyotga aralashish siyosatining maqsadini aniqlaydi. Bu esa, har bir dastur tarkibidagi xarajatlar, byudjetdan ajratilgan mablag’larni shu dasturning maqsadiga muvofiq bo’lgan ma’lum toifalarga guruhlashtirish orqali tushuntiriladi.
Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|