SAMARQAND HAL QILUVCHI OLISHUV
Bo‘stonsaroyning bir chetida rang-barang toshlar bilan sang-
farsh qilingan marmar hovuzli hammom bor edi. Kechki payt shu
hammomga Sulton Ali mirzoning haramidagi eng chiroyli qizlar
cho‘milishga keldilar.
Hamomning ichida gilamlarva ko‘rpachalar to‘shalgan, shohona
dasturxon tuzab qo‘yilgan maxsus bir xona bor edi. Bir vaqtlar Sulton
Mahmud mirzo tirikligida shu xonadan qizlar cho‘miladigan bo‘lmaga
maxfiy bir tuynuk ochilgan edi.
Shahvoniyparastlik bilan dong chiqargan Sulton Mahmud mirzo
o‘sha tuynukdan qizlarning cho‘milishini tomosha qilar edi.
Sulton Mahmud mirzo o‘lib ketganiga besh yil bo‘ldi. Hammomda
maxfiy tuynuk borligini uning o‘n yetti yashar o‘g‘li, hozir Samarqand
165
taxtida o‘tirgan Sulton Ali mirzo yaqinda bilib qoldi. Uni bu sirdan
voqif qilgan Abu Yusuf Arg‘un haramga bir qancha chiroyli qizlar
keltirib berib, yosh podshoning sohib ixtiyor, sirdosh bekiga aylandi.
Hozir Sulton Ali mirzo qo‘lida may to‘la billur qadah bilan maxfiy
tuynuk oldida o‘tiribdi.
Marmar hovuzda qiy-chuv qilib cho‘milayotgan yalang‘och qizlar
uning ko‘zlarini yondirib, vujudini jingak qilayotganday bo‘ladi. U
tomog‘i quruqshaganda may xo‘plab qo‘yadi-yu, ammo ko‘zini tuy-
nukdan olmaydi.
Bir payt uning bu tomoshasiga kimdir xalaqit berdi.
– Mirzo hazratlari, xufiyalar favqulodda xabar keltirmishlar.
Sulton Ali mirzo Abu Yusuf Arg‘unning mayin ovozini taniydi-yu,
ammo unga o‘girilib qaragisi kelmaydi:
–
Nima xabar bo‘lsa onamga aytavering.
–
Begim hazratlari meni sizga yubordilar, amirzodam! Sulton Ali
mirzo endi Abu Yusuf Arg‘unga o‘girilib qaradi.
Uning quyuq ta’zimi ham, pastki tishlari tushib ketgan kemtik
og‘zining tabassumi ham ko‘ziga juda yomon ko‘rindi:
–
Janob bek, o‘zingiz-ku, bizga mehribonchilik ko‘rsatib go‘zal qi-
zlar peshkash qildingiz... Endi nega orom olgani qo‘ymaysiz?
–
Mirzo hazratlari, saltanatingiz xavf ostida! Men shuning uchun
oromingizni buzishga jur’at etdim!
–
Yana qanday xavf? Onam qayerdalar?
–
Devoni xosda sizga muntazirlar.
Sulton Ali mirzo kayfini buzganlaridan achchig‘i kelib, qo‘lidagi
qadahni mayi bilan marmar devorga otib urib chil-chil sindirdi. So‘ng
barvaqt semirgan yo‘g‘on gavdasi kayfdan xiyol chayqalib, tashqari-
ga chiqdi.
Qorong‘i tushib qolgan edi.
Devoni xosning kiraverishida ellik yoshlardagi qovoqlari qalin,
jingalak soqolli bir bek qo‘l qovushtirib, bosh egib turibdi. Uy to‘rida
tikka turgan Zuhra begimning yuzi qahrdanmi, qo‘rquvdanmi oqarib
ketgan:
– Amirzodam, siz ayshu ishrat bilan bandsiz. Xiyonatchilar
poytaxtni yog‘iyga pinhona topshirmoqchilig‘idan bexabarsiz!
Sulton Ali mirzodan norozi bo‘lib shaharni tashlab chiqqan min-
gdan ortiq bek va navkarlar Andijondan qo‘shin tortib kelgan Bobur
bilan birga Darg‘om bo‘ylarida fursat kutib yurganlari ma’lum edi.
Ammo Sulton Ali mirzo barcha darvozalarga eng ishonchli kishilarini
166
qo‘yib, shaharni mahkam berkitib yotar edi. Shuning uchun onasiga
zarda qilib:
–
Yana nima vahima? – dedi.
–
Menga ishonmasangiz, mana Muhammad Sulton janoblaridan
so‘rang. Bu bek hozirgina Boburning qarorgohidan qochib kelmish-
lar. Shahar ichidagi fitnachilar bugun kechasi So‘zangaron darvo
-
zasini Boburga yashiriqcha ochib bermoqchi emishlar. Piringiz Xo‘ja
Yahyo ham sizdan yuz o‘girib, Boburga tarafdor bo‘lgan emishlar.
–
Ishonmaymen! – deb Sulton Ali mirzo qo‘l qovushtirib turgan
Muhammad Sultonga tikildi.
–
Amirzodam, gapim yolg‘on bo‘lsa bugun kechasi tekshirib
ko‘ring! Men yog‘iylaringiz bilan Darg‘om bo‘yida ikki hafta yurdim.
Xo‘ja Yahyoning rizoligini Bobur rosa o‘n bir kun kutdi. Nihoyat, bu-
gun ertalab Mamadali kitobdor xo‘janing rizoligini olib boribdir. «Tun
yarmida kelsinlar, shaharga kiritgaymiz», deganmish. Bobur bugun
peshinda ishongan beklarini to‘plab, mashvarat o‘tkazdi. Xayriyatki,
uning ishongan beklaridan biri, men – sizning sodiq qulingiz edim!..
Sulton Ali mirzo qovog‘i qalin bekka endi mamnun nazar tashla-
di-yu:
–
O‘g‘rini qaroqchi urganday bo‘libdir! – deb xaxolab kuldi. Uning
kayf bilan beparvo kulishi Zuhra begimning g‘ashini keltirdi:
–
Amirzodam, har bir daqiqa g‘animat. Xos nav-karlaringiz otlan-
gan. Hammasi farmoyishingizga muntazir.
–
Farmoyishmi? – deb Sulton Ali mirzo bir lahza o‘ylanib oldi: –
Mayli, Bobur darvozadan kirsin. Keyin tuttirib ko‘ziga mil torttirmoq
kerak! Toki bizga qasd qilgani uchun abadiy ko‘r bo‘lib qolsin!
Abu Yusufbek oq oralagan qalin soqolining uchini tutamlab bosh
chayqadi:
–
Tuttirolsak yaxshi edi-yu, ammo bu reja ancha qaltis, amir-
zodam. Darvozani ochsak, so‘ngra yopib bo‘lmas. Boburning ulkan
qo‘shini bor. Qal’a ichida ham tarafdorlari ko‘p. O‘tgan safar Samar-
qandga kirganda ochlarga non ulashib, dehqonlarga urug‘lik qarz
berib, avomning ko‘nglini ovlagan ekan. Bir yoqdan Xo‘ja Yahyoning
fatvosi bilan avom ko‘tarilsa, tashqaridan qo‘shin kirsa...
–
Yo‘q, bu – juda xatarnok! – dedi Zuhra begim.
–
Ha, undan ko‘ra tezroq So‘zangaron darvozasiga borib, u ye-
rdagi soqchilarni almashtirish lozim, – dedi Abu Yusuf va zarhal
jildga solingan bir qog‘oz keltirdi. – Amirzodam, mana bu – sizning
muborak nomingizdan yozilgan nishon*. Bunda fitnachi beklarning
167
nomlari ham ko‘rsatilgan. Shular bugun kechasi qo‘lga olinmog‘i
lozim.
–
Fitnachilarning molu mulklari mana bu Muhammad Sulton kabi
sadoqatli beklarga olib berilsin!– deb qo‘shimcha qildi Sulton Ali mirzo.
Qovog‘i qalin bekning josuslik qilishdan maqsadi ham shu edi. U
Sulton Ali mirzoga ikki bukilib ta’zim qildi:
– O‘lgunimcha xizmatingizdamen, amirzodam. Ijozat bering, mana
bu muborak farmoyishingizni bajo keltirishda faqir ham navkarlarim
bilan ishtirok etay.
Bu bek fitnachilarning hovlilarini talashda bevosita ishtirok etsa,
ko‘proq o‘lja olishi mumkinligini sezib shunday demoqda edi.
– Ijozat berdik.
Muhrdor chaqirtirildi va qog‘ozdagi farmoyishga podshohning
muhri bosildi.
–
Qolgan ishni biz bajo eturmiz, – dedi Abu Yusuf Arg‘un. Sulton
Ali mirzo til uchida:
–
Men ham birga boray, – dedi.
–
Yo‘q, yo‘q! – dedi Zuhra begim tez. U yolg‘iz farzandini qorong‘i
tunda dushman ko‘payib ketgan shaharga chiqarishni istamas edi.
Mirzo onasining yuzidan o‘tolmaganday bo‘lib saroyda qoldi.
So‘ng ona-bola Bo‘stonsaroyning ikkinchi qavatidagi ochiq ay-
vonga chiqib, So‘zangaron darvozasi tomonga quloq sola boshladilar.
Tun sukunatida otlarning dupuri quloqqa baralla chalinardi.
AmirTemur maqbarasidan sal nariroqda joylashgan So‘zangaron
darvozasi Bo‘stonsaroyga ko‘p ham uzoq emas edi.
Yarim kechada Boburning ilg‘orlari darvozaga sekin yaqinlash-
ganda Abu Yusuf va
Muhammad Sultonning navkarlari darvozaxona ustidan ularga
kamondan o‘q otib, bir qancha kishini yarador qildi.
Qorong‘ida devor tepasidan tusmol bilan otilgan ba’zi o‘qlar ot-
larga ham tekkan edi.
Og‘riqdan asabiylashgan otlarning qattiq kishnagani Bo‘ston-
saroyga ham eshitildi.
Darvozaxona ustidagi qo‘riqchilar Boburning odamlarini masx-
ara qilib kulishardi:
–
Mirzolaring barakni* xom sanabdir!
–
Ha-ha-ha!
–
Samarqandni endi tushlaringda ko‘ringlar!
–
Keyin tushlaringni suvga aytursanlar?
168
– Ho-ho-ho!
Boburning qo‘shini orqaga qaytib ketishi bilan darvoza oldida
shovqin tindi-yu, keyin shaharni u yer-bu yerida itlarning jon-jahd
bilan hurgani, odamlarning achchiq faryodi eshitila boshladi. Abu Yu-
suf Arg‘un boshliq xos navkarlar darvozani tinchitib, endi fitnachil
-
arni ovlashga kirishganini ayvonda o‘ltirgan Sulton Ali mirzo shu
uzuq-yuluq dod-voylar tovushidan sezdi.
– Endi tinch uxlasak bo‘lur, – deb xobgohiga kirib ketdi.
Ammo Zuhra begim qandillar yonib turgan o‘z xonasiga kelib,
tong otguncha uxlamay o‘tirdi.
Hozirgina bir falokatning oldi olingan bo‘lsa ham, ammo kelajak-
dagi mushkulotlar uning uyqusini qochirmoqda edi. Bobur Samar-
qandni yana qamal qilishi mumkin. Uning o‘tgan galgi qamali hali
ko‘pchilikning esidan chiqqan emas. Ichkarida Zuhra begim isho
-
na-digan odamlar tobora kamayib boryapti. Bugun fitnachi beklar
jazolansa va talansa, Sulton Ali mirzodan norozi bo‘luvchilar yana
ko‘payadi. Ularning boshchisi – Xo‘ja Yahyo juda nufuzli ruhoniy.
Sulton Ali mirzo Xo‘ja Yahyoga qarshi keskin chora ko‘rolmaydi.
Chunki bu-tun dindorlar Xo‘janing tomonida. Agar Xo‘ja avom
xalqqa fatvo berib, butun mullolarni ishga solsa, g‘ulu ko‘tarilib
ketishi mumkin.
Zuhra begim xayolida o‘ziga tayanch izlar ekan, yaqinda Buxoroni
olgan, endi Samarqandga qo‘shin tortib kelishi kutilayotgan Shay-
boniyxon esiga tushdi. Bundan uch kun burun naqshbandiy darvish-
laridan biri Zuhra begimga Shayboniyxondan maxfiy bir xat keltirib
bergan edi. Begim pardali maxsus tokchada turadigan oltin sandiq-
chasiga kalit solib ochdi-da, o‘sha xatni olib, qandil yorug‘ida qayta
o‘qiy boshladi. Zarvaraqqa bitilgan chiroyli yozuvda Zuhra begimn
-
ing aqli va husni ustalik bilan ta’riflangan, yosh umrini o‘g‘liga fido
qilib ersiz yurgani alohida ehtirom bilan tilga olingan edi. Xatning
eng g‘alati joyi– Shayboniyxonning Zuhra begimga g‘oyibona ko‘ngil
qo‘yib, unga uylanmoqchi ekanini she’r bilan aytgani edi:
Dostları ilə paylaş: |