Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

t
əmin edilir. İlkin həbs adlanan vasitə güclü vasitə olub,hakimin əmri ilə qanunsuz əldə 
edil
ən aktivlərin hamısının cinayətgar tərəfindən geri qaytarılana qədər itməməsini təmin 
edir.  
3.3.4. 
T
əhqiqatedici texniki metodlar   
3.3.4.1.Gizli 
əməliyyatlar 
Gizli 
əməliyyatlar,  hüquq mühavizə  orqanları  tərəfindən korrupsiyanı  durdurmaq və 
aşkar etmək  və gələcək həbs və cinayət işi üçün informasiya toplamaq üçün,bir müddət 
ərzində aparılan seriya gizli əməliyyatları əhatə edən təhqiqatı nəzərdə tutur. Gizli əmə-
liyyatla
rın müəyyən tərəfləri etik suallar ortaya çıxara bilər və ona görə də onlar aşağıdakı 
şərtlərə riayət etməlidirlər:ölçüləri gözləmək və əməliyyatların səlahiyyətli hüquqi orqan-
lar t
ərəfindən bəyənilməsi.  
3.3.4.1.1. 
M
əxvi  əməliyyatlar 
Korrupsiya t
əhqiqatı getdikcə daha çox “məxvi” texniki metodları əhatə edir. Məxvi 
əməliyyatların FTB tərəfindən verilən tərifi, hər hansı qəbul edilmiş ad altında və ya polis 
işçisinin və ya digər hüquq mühavizə təşkilatının başqa kimlikdən istifadə edərək apardığı 
t
əhqiqatdır.  
 
M
əxvi texniki metodlara uzun müddətli içəriyə  sızmalar,  izləmə  (audio  və  vid-
eo),telefon da
nışıqlarının tutulması,bütün formalı telekommunikasiya tutulmaları(internet 
v
ə e-mail) və maskalanmış halları daxildir. Bu cür içəriyə girən vasitələr,ancaq uyğun hü-
quqi 
əsas olduğu zaman tətbiq olunmalıdır(əsasən,cinayət prosessual aktlarda olan).Əgər 
hüquqi 
əsas olmasa(məsələn,hakim tərəfindən verilən order),çox zaman insan hüquqları 
v
ə özəl həyat qaydaları ilə ziddiyyət təşkil edən gizli texniki metodların nəticəsi məhkə-
m
ə tərəfindən baxıla bilməz(baxılmalı deyil) və bəraət və ya cinayət işinin bağlanmasına 
g
ətirər.  
 
M
əxvi kəşfiyyat(insan)  kimi texniki metodlar,telefon danışıqların tutulması,audio və 
video k
əşfiyyatı və elektronik yazışmaların tutulması korrupsiya araşdırmalarında səmə-
r
əli vasitələrdir. Onlar bir şəxsin korrupsiyaya qoşulması haqqında möhkəm dəlillər verə 
bil
ər,həm də başqa bu işdə əlbir olanların,şəbəkələrin və bu işlə tanış olan və ya bu işə 
c
əlb olunan adamların tapılmasında kömək edə bilər. Bu gizli texniki metodlar analitiklər 
üçün 
əsas informasiya mənbəyini təmin edir.Bir neçə korrupsiya komissiyaları öz sorğu-
la
rından sonra bu fikrə gəliblər ki,elektronik izləmədən istifadə təhqiqatda böyük irəlilə-
yi
şə nail olmaq üçün yeganə ən mühüm amildir. İzləmə mühüm strategiyaya çevrilmiş-
dir,çünki korrupsiya
lı polis işçiləri standard təhqiqat texniki metodlarından necə yayın-
ma
ğı öyrənmişlər. 
242 

---

Ənənəvi,daha da açıq olan təhqiqat formaları,məsələn,şübhəlilərin müsahibəsi və şa-
hidl
ərin ifadələri, şübhəliyə video çəkilişi kimi dəlillərlə üz-üzə gəlməkdən daha az təsir 
ed
əcək.  
 
 
Nümun
ə2: Qreylord əməliyyatı 
1978-ci ild
ə FTB-nun nümayəndəsi Çikaqo polis idarəsində korrupsiya halını araşdı-
rırdı. Araşdırma zamanı o məhkəmə sistemində korrupsiya dəlilləri ilə rastlaşdı.On səkkiz 
aydan sonra,Va
şinqton Bürosu Cikaqodakı Kuk Rayonundakı məhkəmə sistemində(Cook 
County) 
şübhəli geniş rüşvət və korrupsiya sistemini ifşa etmək üçün  hazırlanan əməliy-
ya
tı təsdiq etdi. Xüsusi əməliyyat üç ilə yaxın davam etdi və onun nəticələri sonralar çox 
ill
ər ərzində hiss olundu. Bu əməliyyat aşağıdakı kimi təsvir edilir: 
Höküm
ət saxta işlər yaratdı,  yalan ittihamçılar  cəlb etdi,danışıqları  yazdı,telefonlara 
qulaq as
dı və ilk dəfə olaraq,hakimin otağına dinləmə cihazı yerləşdirdi.Gizli agentlər və 
ya “qaran
lıqda işləyənlər”sistemin içərisinə sızdılar və ittihamçılarla onların əməkdaşlığı 
say
əsində cürbəcür sövdələşmələr edildi.  
 
  
3.3.4.1.2. 
Dürüstlük testl
əri və xüsusi əməliyyatlar
166
  
Dürüstlük testl
əri,konkret olaraq,dəlil toplamaq mənasında deyil, baxmayaraq ki, fər-
dl
ər sübutlar ortaya qoymadıqda,çox sayda testlər avtomatik olaraq sübutların ortaya çıx-
ma
sına gətirir.  Dürüstlük testlərinin məqsədi  korrupsiyaya  uğramış  fərdləri  və  qrupları 
ayırd etməkdir. Əgər konkret bir şübhə olmadıqda,təsadüf dürüstlük testlərini əsaslandır-
maq ç
ətin olar.(dürüstlük testləri ilə bağlı ətraflı 5-ci Fəsilə bax). 
 
Xüsusi 
əməliyytaların məqsədi korrupsiyalanmış qrupların içərisinə nüfuz etmək və ya 
korrupsiyalan
mış  fərdlərə  yanaşmaq,sübutlar toplamaq  və  cinayətgarı  müəyyənləşdirib 
h
əbs etməkdir.Xüsusi əməliyyatlari,ən yaxşı tərzdə,polis tərəfindən qurulmuş qurğu kimi 
t
əsvir etmək olar və burada onlar cinayətgarı işin  üstündə tutmaq məqsədilə insanlara ci-
nay
ət(korrupsiya fəaliyyəti) törətmək üçün imkanlar yaradırlar.  
 
Xüsusi 
əməliyytaların dörd başlıca elementi vardır: 
1.
 
Polis t
ərəfindən ya yaradılmış,ya da istifadə edilmiş imkan və özünə cəlb 
etm
ə yolu ilə cinayət törətmək. 
2.
 
Xüsusi cinay
ət növü üçün hədəflənmiş cinayətgarlar və ya cinayətgarlar 
qrupu. 
3.
 
M
əxvi və ya gizli polis işçisi və ya əvəzedici və ya aldatmanın başqa for-
ma
sı. 
4.
 
Əməliyyat həbs ilə yekunlaşırsa, “tutuldu” son nöqtəsi. 
 
 
243 

---

Ha
şiyə 4: Korrupsiya araşdırmasında şahidin qorunmasıın əhəmiyyəti  
Polis korrupsiya
sının şahidləri həm ictimaiyyətin nümayəndələri,həm polis işçiləri-
nin özl
əri ola bilər. Korrupsiyalı fəaliyyətdə iştirak edən ictimaiyyətin nümayəndələri 
ən yaxşı informasiya mənbələrindən biridir. Ancaq,onların pozuntular haqqında polisə 
x
əbər vermək həvəsi adətən aşağı olur.Korrupsiyalı fəaliyyətə öz qazancı üçün cəlb 
olu
nan şəxsin bu korrupsiyalı fəaliyyət haqqında xəbər verməsi, bu şəxsin özünün qa-
nunsuz  f
əaliyyətə  qoşulduğunu etiraf etməsi mənasındadır.Şikayət nəticəsində  həbs 
olunmaq üçün yüks
ək risk vardır. Bu vəziyyət,əlbəttə,şikayət,məsələn,fiziki zorakılıq 
v
ə ya polis dələduzluğu kimi hadisələrlə bağlı olduqda fərqlidir.  
 
Korrupsiya
lı  ötürmələrə  şahid olan ictimaiyyətin nümayəndələri  şahid olduqları 
davra
nışları tanımaqda daha yaxşı mövqədədirlər. Onların pozuntular  haqqında xəbər 
verm
ək  motivasiyaları  onların  içərisində  yaşadıqları  cəmiyyətin korrupsiyanı  qəbul 
etm
ək səviyyəsindən asılı olacaq. Polis idarəsinə gedib polis korrupsiyası haqqında şi-
kay
ət  vermək heç də  xoş  deyil;  adamlar  şikayət  vermək  üçün müstəqil  təsisatlara 
getm
əyə üstünlük verirlər. Bu eynilə pozuntular haqqında şikayət vermək istəyən polis 
işçisinə də aiddir. Mavi süküt kodeksini dağıtmaq böyük cəsarət tələb edir: pozuntular 
haq
qında şikayət vermək istəyən polis işçisi özünü pis vəziyyətdə qoyur
167
.  
 
Ona  gör
ə də,şahid və xəbərçinin qorunması proqramlarını qurmaq lazımdır.Polis 
korrupsiya
sı araşdırmalarında ən yaxşı şahid əsasən polis işçilərinin özləridir.  
 
BMT-nin Sadiqlik v
ə Xəbər vermə Kodeksinin 8-ci Maddəsi  bəyan edir: 
 
Hüquq mühaviz
ə işçiləri,indiki Kodeksin pozulduğu və ya pozulma 
ərəfəsində olduğu hesab olunan arqumentlər varsa,məsələ haqqın-
da(korrupsiya cinay
əti) yuxarıdakı orqanlara xəbər verməlidirlər və 
harada la
zım olarsa digər uyğun hakimiyyət dairələrinə və ya yoxlama 
v
ə ya islahedici səlahiyyətləri olan orqanlara xəbər verməlidirlər. 
 
Bu madd
ə polisin işində həmrəylik təzyiqi olduğunu qəbul edir. Pis davranışın 
şahidi olan polis işçiləri, həqiqəti üzə çıxarmaq və korrupsiyanı durdurmaq kimi 
öz  xidm
əti borcları  ilə  və  susmaq kimi  qrup  təzyiqi arasında,  paralanmış  hala 
çevrilirl
ər.Korrupsiya haqqında xəbər verən və həmçinin,pozuntular üzrə komis-
siyaya daxil olan po
lis işçiləri üçün kompensasiya səmərəli ola bilər; lakin,buna 
h
ər bir ölkədə hüquqi qaydaların fonunda baxılmalıdır.  
 
Şahidin,yəni ictimaiyyətin nümayəndəsinin,xəbər verənin,polis işçisinin,ifşaedicinin 
v
ə ya şübhəlinin cəmiyyətdə tutduğu mövqedən asılı olmayaraq-fakt odur ki,şahidlər 
qurban ola bil
ər,ona görə ki, onların korrupsiyanın araşdırılmasında önəmli rolu heç bir 
zaman qulaqar
dına vurula bilməz. Ona görə də,təhlükəsiz ev,alternativ kimliklər,can-
güd
ənlərlə   qorunma,təhlükəsiz nəqliyyat və başqa vasitələr kimi gizli əməliyyatların 
mümkünlüyü il
ə məşğul olan möhkəm qorunma proqramları hazırlanmalıdır. Bunlar 
çox baha
lı əməliyytalardır və qorxudulan şahidləri qorumaq üçün maliyyə vasitələri ol-
ma
lıdır. Yüksək səviyyəli şahid qoruma proqramları həddən artıq resurs tələb edir  və 
onlar yerin
ə yetirilməzdən öncə lazımi şəkildə nəzərdən keçirilməlidir. Önəmli kriteri-
ya,yen
ə də şahidin təhlükəsizliyi və sağlamlığıdır.  
244 

---