Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

3.3.4.2. 
Ssenari plan
laşdırması 
Cinay
əti aşkar etmək və həmçinin bu cinayətə gətirən şəraiti təhqiq etmək təhqiqatçı-
la
rın roludur. Onlar şübhəlinin cinayətin içində olduğunu təsdiq edən informasiyanı təsdiq 
edir v
ə həmçinin, şübhəlinin günahsız olduğunu göstərən informasiyanı araşdırır. Bunu 
uy
ğun şəkildə etmək üçün, bu səyləri dəstəkləyən istintaq xətlərini aydınlaşdıran alətlərin 
inki
şaf etdirilməsi zəruridir. 
Araşdırıcı qruplar istintaqda nə baş verdiyinin və ya baş verəcəyinin təsvirini yaratma-
ğa çalışacaqlar. Bu,faktlar və sağlam fərziyyələr əsasında qurulmalıdır,lakin həm də mü-
əyyən düşüncə tələb edir. İstintaqçılar və təhlilçilər tərəfindən edilən təhlillər mütləq ola-
raq h
əqiqəti əks etdirmir;ona görə də nə baş verə bilər və ya gələcəkdə nə baş verəcəyi 
ehtimal olunur haq
qında ssenarilər qurmaq üçün müəyyən vaxt sərf etmək ağıllı iş olar-
dı.Bu proses, ssenari düşüncəsi adlanır və nə baş verəcəyi ehtimalı haqqında ideyalar ha-
zırlamaq üçün istifadə olunur.Nə baş verdiyini yenidən inşa etmək üçün reaktiv ssenari 
dü
şüncəsi istifadə olunur. 
N
əzəri cəhətdən,bu ssenarilər istintaqçılara real faktların imkan verdiyi yox,daha geniş 
s
əpkidə düşünməyə imkan verir və bu onlara yeni istintaq xətləri,yeni sübutlar və ya fər-
qli ya
naşmalar tapmağa  imkan  verir.  Burada ssenari kino çəkməyi planlayan zaman 
eskizl
ərin sıra ilə yığılmasına bənzəyən hal başa düşülür. Ardıcıl rəsmlər çəkilir və nə baş 
verdiyini v
ə nə baş verəcəyini daha yaxşı təsəvvür etmək üçün düzülür
168
. 
Ssenari qurmaq üçün bu yara
dıcı proses müəyyən qaydalarla tənzimlənir. 

 
Ssenaril
ər faktlar,analizlər,sübutlar və məhdud fərziyyələr əsasında quru-
lur v
ə bu birləşmələrin nəticəsində ardıcıllıq löhvəsi yaranır və o da mümkün istintaq 
x
əttini ayırd etməyə kömək edir.  

 
Ssenaril
ər istintaqı aparmaq və prioritetləri müəyyən etmək baxımından 
köm
əkcil alətlər ola bilər,lakin bu işi aparanlar heç bir zaman unutmamalıdırlar ki,bu 
ssenari x
əyalıdır.  

 
Ssenarill
ər iş faylarına daxil edilə bilər və o,nəticədə bu işi aparanları ca-
vabdehlik da
şımağa imkan yaradar
169
. 
 
3.3.5. 
Ümumi t
əhqiqatcı prinsipləri    
Cinay
ət  əməllərinin  araşdırılması  və  bu  məqsədlə  ssenarilər qurulması  bu  prosesi 
struktur
laşdırmaq üçün yeddi suala cavab vermək haqqındadır.(Aşağıda, Cədvəl1-ə bax.) 
 
 
 
 
 
 
245 

---

C
ədvəl 1: Cinayət əməllərinin araşdırılması zamanı yeddi qızıl sual 
 
N
ə 
 
Nə baş verir? Birinci suala cavab verilməsi ən vacibdir. 
Rəsmi olaraq nə 
Əldə olan iş və ya hadisə cinayət əməlidir yoxsa mütləq olaraq cəza 
da
şımayan, etik qaydaların pozulması ilə müşaiyət olunan polis pis dav-
ra
nışıdır? 
Maddi olaraq 
nə 
Məsələ hər bir təhqiqatın başlanğıc nöqtəsidir:  orada nə baş verir? 
Real  hadi
sə  və  ya  davam  edən  korrupsiya faktları  araşdırılmalıdır.Nə 
araşdırılır  sualları  istintaqa  açıqlıq  gətirir,çünki  araşdırıcı  qrup  nə  baş 
verdiyini anlama
ğa çalışır.Bu yeni suallar ortaya çıxaracaq.  
 
Kim 
Cinay
əti(ləri) kim törədib? Bu ikinci sual çox lazımlıdır: əgər bu su-
ala cavab yoxdursa,o zaman m
əhkəmə olmayacaq. İş o zaman həll olu-
nur ki,”kim” sua
lına cavab olsun. 
R
əsmi olaraq kim 
T
əhqiqatçılar,şəxsi hər hansı hadisə ilə bağlamaq üçün sübut axtarır-
lar. H
ər hansı fərdin ”şübhəli” olması bilinənə qədər,bu şəxsin cinayət 
tör
ədən olmasını  göstərən tutarlı  şübhələr olmalıdır. “Kifayət qədər 
əsas”  tələbi adlanan tələb polis  işçiləri tərəfindən ixtiyari düşüncənin 
qurba
nı olmasının qarşısını alır.  
Maddi olaraq kim  
Cinay
əti törədən fərdlər adətən bunu boyunlarına almağa çalışmırlar. 
Onla
rın  özləri haqqında  gedib  polisə  xəbər verməsi  ağlabatan 
deyil.İnkar və dəlillərin izini itirmək və ya onları gizlətmək çox yayıl-
mışdır. Toplanan sübutların mühüm hissəsi “kim” məsələsinə toxunur. 
 
M
əhkəmə ekspertiz dəlilləri   
M
əhkəmə fiziki ekspertizi sübutlarından daha güclü sübutlar yoxdur,lakin 
bu o zaman qiym
ətlidir  ki,  kontekstə  qoyulsun.  Müstəntiqin  işi  cinayət 
tör
ədilən yeri,vaxtı,şübhəlini və cinayəti bir yerə gətirməkdir. Bu müsahibə yo-
lu il
ə və həmçinin,şahidlərin ifadələri ilə,ekspert ifadələri ilə və s.edilə bilər. 
Harada 
Korrupsiya sor
ğuları zamanı “harada”sualına cavab vermək çox za-
man  başqa suallara cavab verməkdən daha çətindir.  Korrupsiya kimi 
gizli saxla
nılan başqa cinayətlər haqqında təsəvvur etmək çətindir. Real 
cinay
ətin harada baş verməsi haqqında təsəvvur məhduddur. Məhkəmə 
d
əlilləri üçün zəngin mənbə kimi çıxış edən ‘Harada’ cinayət səhnəsinə 
isnad  edir.  Cinay
ət səhnəsi,həmçinin, müstəntiqlərə,cinayət səhnəsində 
ta
pılan sübut izləri əsasında real səhnəni quraşdıraraq“Nə”sualı haqqın-
da 
da çox şey deyə bilər. İndiki dövrdə, cinayətlər cinayətin törəndiyi 
yerd
ən daha çox(orda ümumiyyətlə bir şey qalarsa)başqa yerlərdə iz qo-
yur.  Müasir texnologiya  v
ə müasir bank işi, müstəntiqlərə,məsələn,in-
ternetd
ə email-ünvanları və pul köçürmə informasiyaları vasitəsilə də-
lill
ər üçün iz axtarmağa imkan verir.  
246 

---