Islaha
tın uğurunu qiymətləndirməyə üç amil imkan verir
1.
Praktikalar h
əqiqətən dəyişir.
2.
I
şin icrası tələblərə cavab verir.
3.
T
əşkilati mühit daha yaxşıdır və ya ən azı pis deyil.
Böl
mə 4: Təşkilat konkret hallara düşdükdə
Spesi
fik şəraitlərdən və vəziyyətlərdən asılı olaraq polis korrupsiyası müxtəlif forma-
lar ala bil
ər və intensivliyinə görə dəyişə bilər. Bu bölmədə göstərilən nümunələr ancaq
mü
əyyən hallarda rast gəlinən korrupsiya formalarını təsvir etmək məqsədi daşımır, əksi-
n
ə korrupsiyalı davranışın inkişafına təsir edən vəziyyətləri göstərir.
4.1. Münaqi
şə sonrası ölkələr
Bu cür v
əziyyətləri idarə etməyin əsas problemi müharibə nəticəsində silkələnmiş öl-
k
ənin yenidən qurulmasıdır.Beynəlxalq dəstək ümumilikdə əhəmiyyət daşıyır və maliyyə
resursla
rı mümkün olur.Fondların
mənimsənilməsi,rüşvət və tərəf tutma korrupsiyanın
ümumi formala
rı olur.
Polis xidm
ətlərinin yenidən qurulması çox zaman sıfırdan başlayır və beynəlxalq polis
xidm
ətləri bu prosesin əvvəlində üzdə olan yeganə polis xidməti olur. Korrupsiya bu
beyn
əlxalq xidmət tərəfindən də yaradıla bilər.
Nümun
ə 3: Bosniya-Herseqovina
Bosniya-Herseqovinada ba
ş verən vətəndaş müharibəsindən sonra,beynəlxalq birlik
yeni höküm
ətin dövlət quruculuğuna kömək etmək üçün və həmçinin korrupsiyanı azal-
tma
ğa kömək üçün BMT üzvü ölkələrin polis işçilərindən
təşkil olunmuş BMT Polis Mis-
siya
sı qurdu. BMT-nın dəstəyi uğurla yeni Bosniya-Herseqovina dövlətinin qurulmasına
v
ə korrupsiyanın azalmasına apardı. Lakin BMT Polis Missiyası öz ölkələrindən gələn
po
lis işçiləri üçün pis nümunə olan korrupsiyaya uğramış polis işçilərinin təsirinə məruz
qal
dı. Washington Post qazeti 2001- ci ilin aprelində yazırdı:
Beyn
əlxalq polis işçilərinin Bosniyada qanun və qaydanın bərpa
edilməsi
üçün gönd
ərildiyi beş il ərzində, BMT polis missiyası orada çox sayda pis dav-
ra
nış,korrupsiya və seksual pozuntular ittihamları ilə üzləşmişdir. Lakin faktiki
olaraq h
ər bir halda, BMT daxili hesabatlarına və ABŞ və Avropa rəsmilərinin
apar
dığı müsahibələrə görə,polis işçiləri öz ölkələrinə göndərilmiş və çox za-
man tam
araşdırma aparmadan iddialar gizlədilmişdir..
135
4.2. Keçid dövrü ya
şayan ölkələr
Bu ölk
ələrin əsas problemi-bilavasitə Şərqi Avropanın keçmiş kommunist ölkələrinin
–öz polis xidm
ətlərini yenidən qurmaq idi. Onlar eyni zamanda üç islahat prosesini idarə
etm
əli idilər:1) demokratikləşmə,2)demilitarizasiya və 3) peşəkarlıq.
Bu ölk
ələr,özlərinin keçmişdəki,məsələn,sərt mərkəzləşmə sistemi, idarəetmə bacarıq-
la
rının çatışmamazlıqları,resurslar və maddi çatışmamazlıqlar,pis imic və korrupsiya hal-
la
rına görə konkret zəiflikləri dəf etməli idilər. Bundan əlavə,siyasi elitanın adamlarının
polis xidm
ətlərinin başına gətirilməsi kimi qohumbazlıq və klan təsirləri
təşkilatlara güc-
lü sur
ətdə təsir edə bilərdi.Aşağıdakı hallarda keçmiş sovet ittifaqından gətirilmiş iki nü-
mun
ə müzakirə edilir(Nümunə 4 və Nümunə 5)
.
Nümun
ə 4: Gürcüstan
Korrupsiya il
ə mübarizə üçün polis islahatı Gürcüstan
nümunəsində verilir,çünki onun
siyasi lan
dşaftı 2003 Noyabr “Qızılgül Inqilabından” sonra köklü şəkildə dəyişmişdir.
Daxili strukturlar v
ə inzibatı idarəetmə baxımından polis islahatı çox çətin oldu. Ciddi
s
əylərə baxmayaraq,insan hüquqları pozuntuları problem kimi hələ də qalır.
Islahatdan önc
ə, Gürcüstanın polis işçiləri insan hüquqlarını pozan,qanunsuz olaraq
adamla
rı saxlayan, narkotik əkmə,silah və pul və s.məsələlərinə cəlb olunmaqda
məşhur
idi. Höküm
ət korrupsiya ilə mubarizədə bir çox tədbirlər, məsələn, etika kodeksləri və
davra
nış kodeksləri həyata keçirdi. Islahat zamanı,polis işçilərinin sayı 40%-ə qədər ixti-
sar edildi; v
ə bu maaşların artmasına və korrupsiyanın azalmasına imkan verdi. Isla-
hat,po
lis işçilərinin peşəkarlığını və maarifləndirməni artırmaq və insan hüquqları və qa-
nun aliliyin
ə riayət etmək üçün onlara təlim keçmək kimi təhsil nəzərdə tuturdu.Hər bir
po
lis işçisinin, davranış kodeksinin üzərində dayanan,öz ümumi və fərdi rolunu
başa dü-
şən məsuliyyəti vardır.
Nümun
ə 5: Türkmənistan
Korrupsiya
nı yaradan bir məsələ də qohumbazlıq və klan təsiridir və bu amillər
Prezident Qurbanqulu Berdimuhamm
ədovun rejimi altında olan siyasi infrastrukturu araş-
dırdıqda açıq görünür.
2007-ci ilin Oktyab
rında, Millii Təhlükəsizlik Naziri Gəldiməhəmməd Aşırməhəmmə-
dov v
ə daxili işlər naziri Xocamurat Anaqurbanov kimi iki yüksək səviyyəli rəsmilərin iş-
dən çıxarılması və məsuliyətə cəlb olunması ilə dəyişikliklər edildi; hər iki şəxsə qarşı ci-
na
yət işi qaldırıldı. Polis işçiləri arasında rüşvətin artması və daxili işlər nazirliyinin ida-
rələri və işçilərinin vəzifədən sui-istifadə etmələri ittihamlar arasında idi.Tarixən, Orta
Asi
ya həyatının köklərinin çoxu klanlarla və ya qohumluq və yerliçilik və mədəni birlik
prinsip
ləri əsasında qurulan əlaqəli qruplarla bağlıdır.
136