Portrety literackie

A N IO Ł   S Z LĄ Z A K . 
141
M a rtii  a mi o  dom ini  1597,  regnorum  nostrorum  polonici  de- 
cimo,  suetici  vero  anno  tertio.  Praesentibus  illustrissim is, 
rererendissimis  et  reverendis  in   Christo  patribus,  dominis 
Stanislao  K a rn k o w s k i  gnesnensi,  legato  nato  et  regni  Nos- 
t r i  primate,  Joannę  Demetrio  S u likow ski  Leopoliensi— ar- 
chiepiscopisj  Georgio  Sacrae  Romanae  ecclesiae  cardinali 
Radzi w ill o  duce  in  O lika   et  Nieśwież  episcopatus  Craco- 
riensis  adm inistratore  perpetuo,  Hieronim o  Rozdrażowski 
Y la d isla rie n si  et  Pomeraniae,  Bernardo  M aczieiowski  Lu- 
ceoviensi,  Laurentio  G oślicki  Premislieusi,  Petro  T y lic k i 
Culmensi,  Ottone  Schenching  Yendensi— episcopis;  nec  non 
illustribus,  m agnificis,  generosis  et  venerabilibus  Ianussio 
duce  in   Ostróg  eastellano  Cracoviensi,  Cerkaseusi,  Nieolao 
F irle y   de  Dambrowicza  Cracoviensi,  Novae  civita tis  K o r­
czyn  Hieronimo  Gostomski  do  Luzenice  Posnaniensi,  Sen- 
domiriensi  Sredeusique,  Cbristopboro  R a d z iw iłł  duce  in  D u- 
binlci  et  Birze  Yilnensi,  Kokeubausensi,  Alberto  Ł a s k i  Si- 
raciensi  et  Marienburgensi,  Stanislao  M iński  Lenciciensi 
Plocensiąue,  Andrea  Leszczyński  de Leszno  Brzestensi,  Con- 
stantino  duce  in  Ostróg  K ijoviensi,  Ioanne  Sieniński  Podo- 
lia e ,  Hieronim o  Parys  Mazoriae,  Alberto  W ilk a n o w s k i  R a- 
Yensi,  Nieolao  D z ia liń ski  Culmensi,  LudoYico  a  Mortagen 
Pomeraniae  Pokrzywnicensiąue— palatinis  et  capitaneis;  Sta­
nislao  B ąkow ski  Lenciciensi  Siraciensiąue,  Petro  Niszczy- 
cki  Belzensi,  Ioanne  Leśniow olski  de  Obory  Cernensi,  P ar- 
naviensi,  Stanislao  K ra siń ski  Podlacbiae,  Andrea  F irle y  
Radomiensi,  Stanislao  K ra sicki  Premislieusi  et  Serenissimae 
Reginae  cnriae  magistro,  Stanislao  G olski  H aliciensi,  Bo- 
rensiąue,  Francisko  K rasiński  Ciecbanoviensi—castellanis  et 
capitaneis;  Nieolao  Zebrzydowski  supremo  regni  marschalco, 
Cracoviensi,  Ioanne  Zam oyski  cancellario  et  exercituum  reg­
ni  nostri  generali,  Belzensi,  Derpatensi,  Leone  Sapiha  mag- 
ni  ducatus  LitbYaniae  cancellario,  Ioanne  T a rn o w ski  Cra- 
coviensi,  Y la d isla rie n si  Lenciciensique  praeposito  regnique 
Yicecancellario, 
Gabriele 
W oyna  magni  ducatus  N ostri 
Lithvaniae  Yicecancellario,  Ioanne  F irle y   regni  N o stri  tlie - 
saurario  Lublinensique,  Demetrio  Haleczki  magni  ducatus 
Lithvania e  tbesaurario,  Laurentio  Gembicki  regui  nostri 
maiore  secretario,  canonico  Cracoriensi,  Ioanne  Gałczyński

---

eanonico  Cracoriensi,  Ioanne  T  hora a  a  D rohojow   capitaneo 
Premisliensi  curiae  regni  N ostri  referendariis,  M athia  Pstro- 
konski,  Simone  R udnicki  canonicis  Cracoviensibus  et  secre- 
ta riis   N ostris,  nee  non  nuntiis  terrarum   omnium  ad  prae- 
sentem  conrentum  generałem  congregatis.  Per manus supra- 
d ic ti 
Ioannis  Zam oyski  cancellarii  et  exercituum  regni 
N o stri  generalis,  Bełzeusis,  Derpatensisąue  capitanei. P.  Czie- 
k liń s k i. 
Sigismundns  Rex.
!42 
D Z IE Ł A   L U C Y A N A   S IE M IE Ń S K IE  G O ^ ............. "
E x 
l i b r i s   o b la t o r u m   c a s t r e n s iu m   c a p i t a n e a -  
l i u m   C r a c o v i e n s i u m   X o .   2 5   p a g .   1 2 2 7   d e p r o m p -  
tu rn .

---

XXY.
ANTONI  MALCZEWSKI
w   W a r s z a w i e .
Od  la t  czterdziestu  z  górą,  ja k   daleko  sięga  ję z y k  
p o ls k i—a  gdzież  się nie  znajdzie  m ówiących  nim?— czytana 
je st  M a ry a   Malczewskiego,  nie  wiem ju ż   po  k tó ry   raz  prze­
drukow ana.
K ry ty k a ,  stojąca  przy  je j  w yjściu   na  św iat  na  bardzo 
n izkim   stopniu  pojęć  literackich,  pow itała  ją ,  ja k   w ia d o ­
mo,  owemi  zimnemi  i  nic  uieznacząccmi  ogólnikam i, ja k ic h  
spory  zapas  nosza_  z  sobą  zaciężne  dziennikarskie  zastępy, 
obowiązane  do  w ym ierzania  doraźnych  w yroków ;  a  że 
ła tw ie j  przyganić  niż  się  poznać  na  pięknem,  latrw ej  zna­
leźć  b ra k   czegoś  niż  ocenić  co  je s t  —   więc  i  M a rye ,  płód 
niegłośnego  jeszcze  autora,  na  samym  wstępie  musiała  spo­
tkać  konfuzya.
B y ł  to  fatalizm ,  k tó ry   sięgnął  dalej,  niż  się  k r y ty k
spodziewał.
K ie   z  polecenia  więc kie ro w n ikó w   opinii  lite ra c k ie j  za­
ję ła   sic  publiczność  tym   poematem,  z  ową  niepizynmszoną 
statecznością,  ja k a   nie  sprzyjała  dotąd  żadnemu  może  z  po­
tężnych  utworów, doskonałych  ta k   pod  względem  piękności 
wiersza,  wdzięku  słowa  i  innych  ty tu łó w   do  pozyskania  za­
służonej  wziętości.

---

Poemat  Malczewskiego  od  samego  początku  w ysta­
w io n y  b y ł  na  ciężkie  próby  współzawodnictwa.  K o lo ry t 
Z a m ku   Kaniow skiego,  n iepraktykow a nej  mocy,  ja k   również 
sceny  pełne  malowniczej  grozy,  olbrzym ia  a  tajemnicza 
postać  W allenroda,  kip ią ca   jeszcze  rzeczywistość  drugiej 
części  D ziadów ,  wreszcie  P an  Tadeusz  b iją c y   w szystkiem i 
tętnam i  życia  domowego  i  publicznego  —  raz  po  raz  pa­
d a ły   około  M a r y i,  istne  urw iska  g ra n itó w   —   g d y  ona  ci- 
chemi  stopkam i  wciąż  szła  swoją  stepową  drożyną,  i  za­
wsze  spotykała  ja k ie ś   serce  stęsknione  lub  zrozpaczone,  k tó ­
re  się  do  niej  tu liło .
W łaśnie  w   cb w ili,  kie d y   poezya  w zięła  całą  skalę 
uczuć  narodowych  i   w yg ryw a ła   swoje  a kko rd y,  —   zaczę­
to  szukać  M a ry i, 
sieroty  królewskiego 
rodu, 
żyjącej 
w   zapomnieniu. 
Ten  i   ów  znał  ją   i  uniósł  wrażenia, 
a  teraz  chciał  się  przekonać,  czy  się  nie  o m ylił;  ale  M a r y i 
nigdzie  nie  było.  Pierwsza  edycya  warszawska  stała  się 
rzadkością...  pow staw ały  więc  w  różnych  stronach  nowe, 
w   m gnieniu  oka  rozchwytywane.  N ie  było  bowiem  nikogo, 
k to b y   nie  chciał  mieć  M a r y i  na  własność...  Raz  ją   prze­
czytać,  to  nic;  M a ry  a  ma  to  do  siebie,  że  chce  być  czyta­
ną  gdziekolw iek  się  książka  otworzy,  a je ż e li  raz  zaczniesz, 
to  cię  nie  puszcza  od  siebie.
Zaszedł  więc  z  nią  przypadek,  tra fia ją c y   się,  lecz  na­
der  rzadko  w   dzisiejszym  stanie  lite ra tu ry .  Dusze  czytel­
n ik ó w   wprzód  do  niej  przylg n ę ły  i  pokochały  ją ,  nim 
sąd  znawców  sztuki  um iał  ją   ocenić  i  polecić. 
Wziętość 
najw iększych  arcydzieł  zw ykle  przechodziła  tę  kolej,  zwłasz­
cza  w   czasach,  kie d y   nie  było  k r y ty k i  z  urzędu.  W p ra w ­
dzie  sympatye o ka zyw a ły  się  nieraz  ckybionemi,  publiczność 
oszukiwała  się  na  swoich  ulubieńcach;  ale  g d y  okoliczności 
dopomagające  do  tego  powodzenia  m ija ły ,  przychodziło 
oziębienie. 
Zdarzało  się  nawzajem,  że  co  w   swoim  cza­
sie  przem ykało  się  niepostrzeżenie,  potomność  re w in d yko ­
w ała.
M a ry  a  nie  będąc  ani  okolicznościowym  utworem,  ani 
powleczona  ja s k ra w y m   szmelcem  patryotycznym ,  k tó ry   da­
je   pół  w yg ra n e j,  niczemu  innemu  nie  zawdzięcza  swojej 
w zi  ‘to.ści,  ty lk o   że  pootw ierała  takie  przepaści  duszy  cier­
144 
D Z IE Ł A   L U C Y A N A   S IE M IE Ń S K IE U O .

---