Преподавание зыка и литературы anguage and literature

avtobus, tramvay, trol ley bus
lar 
qat naydi
(M.Hami dova, “Toshkentim ‒ onam”). Ko‘plik-
ni ta’kid lash nazarda tutilsa uyushiq bo‘lak ning har bi-
riga 
-lar
qo‘ shiladi. Shunga ko‘ra bu holat hissiy gap 
bo‘lib, matnda uchraydi: 
Qish­bo‘yi­allaqaysi­go‘r­ostla-
rida junjib chiqqan qush zotlari: 
chumchuqlar, chittak-
lar, to‘rg‘aylar, sa’valar
 va boshqa allaqancha qush 
turkumlari­ o‘z­ to‘plari­ bilan­ vijir-vijir,­ chug‘ur-chug‘ur­
sayrab kuylaydilar
(A.Qodiriy, “O‘tkan kun lar”). 
Quyidagi nolisoniy omillar ham donalab sanaladigan 
tub otda noaniq bo‘linuvchan ko‘plik namoyon bo‘lishi-
ga qulaylik tug‘diradi:
– nutq vaziyati: 
Piyola chiroyli ekan
(piyolaning bir-
dan ortiqligi ko‘rinib turgan bo‘lsa); 
– mantiqan ayonlik: 
Ha, aytganday, keliningiz sizga 
o‘rik
 berib yubor gan edi.
(A.Qahhor, “Qo‘shchinor chi-
roqlari”). Bitta o‘rik berib yubor masligi ayon. Bitta gap-
da birdan ortiq sanaladigan ot kelishi mumkin: 
O‘qish
-
dan chiqib 
qurt
ga barg kesgani boramiz.
(A.Qahhor, 
“Qo‘shchinor chiroqlari”). 
Ko‘plik mantiqan ayon bo‘lganda ham otga 
-lar
qo‘shilmaydi: 
Ismat pochtachi
velosipedda xat, gazeta 
tashiydi (A.Qahhor, “Sinchalak”). Yozuvchi mantiqan 
ayonlikni inobat ga olib 
xat, gazeta
so‘zida 
-lar
ni tejagan. 
Quyidagi vositalar donalab sanaladigan otda jamlik 
namoyon bo‘lishiga qulaylik yaratadi: 
– hisob so‘z: 
bir quchoq gul, bir dasta jurnal, bir uy 
odam,­bir­choyshab­anor,­bir­savat­olma,­ikki-uch­ho-
vuch o‘rik, bir tovoq manti, bir do‘ppi yong‘oq;
– ayrim takroriy so‘z: 
javon-javon­ kitob,­ qop-qop­
anor,­qator-qator­terak,­savat-savat­nok;
– miqdor olmoshi: 
barcha talaba, hamma o‘qituvchi.
Yuqoridagi hollarda donalab sanaladigan ot qulaylik 
tug‘diruvchi vosita yordamida jamlik ifodalagan. Jamlik 
ma’nosi uchun qu lay lik so‘z birik masida vujudga kel-
gan. Demak, bunday birikmalar donalab sanaladigan 
otda jamlik namoyon bo‘lishi uchun qulay kon tekst vazi-
fasini bajaradi.
Donalab sanaladigan otda jamlik ma’nosi namoyon 
bo‘lishi uchun aniqlanmish vazifasida kelgan jamlovchi 
ot ham qulaylik tug‘diradi:
 qo‘y podasi, o‘rdak galasi, 
mashq to‘plami.
Donalab sanaladigan otda jamlik namoyon bo‘lishi 
uchun ayrim fe’l ham qulaylik tug‘dirishi mumkin: 
Atrof
-
da