104
Amerika prezidentləri
ENDRÜ CONSON
(ANDREW JOHNSON)
(1865-1869)
Linkolnun qətlindən bir gün sonra 1865-ci il aprelin 15-
də vitse-prezident Endrü Conson prezident səlahiyyətlərinin
icrasına başladı. Vətəndaş Müharibəsi Şimallıların qələbəsi
105
Amerika prezidentləri
ilə başa çatsa da, ölkənin gələcək taleyi qeyri-müəyyən
olaraq qalırdı. İttifaqdan ayrılmış ştatların statusu necə
olacağı bilinmirdi. Rekonstruksiyanın (ayrılmış ştatların
İttifaqa qaytarılması) kimin, Konqresin yoxsa preziden-
tin səlahiyyətlərinə aid olması, azadlıq əldə etmiş qulla-
rın statusu problemi həllini gözləyirdi. Təəssüf ki, Conson
müxtəlif səbəblər üzündən bu problemlərin öhdəsindən
gələ bilmədi.
Hələ 4 mart 1865-ci ildə, Prezidentin andiçmə
mərasimində göstərdiyi fərdi xüsusiyyətləri onun vəzifəsini
layiqincə yerinə yetirəcəyini şübhə altına alırdı. Respubli-
kaçı Linkolna hər mənada yaxşı köməkçi hesab edilən Ten-
nessili demokrat, vitse-prezident kimi ilk çıxışını edərkən
sərxoş olmuşdu. Onun bu vəzifəyə namizəd göstərilməsinin
bir neçə səbəbi vardı. Əvvəla respublikaçılar bununla İtti-
faqa sadiq demokratların səsini almaq istəyirdilər. Digər
tərəfdən Conson Tennessi ştatının hərbi qubernatoru
olarkən fəaliyyəti ilə radikal respublikaçıların rəğbətini qa-
zanmışdı.
Endrü Conson 29 dekabr 1808-ci ildə Şimali Karolina-
nın Reyley şəhərində dünyaya gəlib. Üç yaşı olarkən ata-
sını itirən Endrü anasının himayəsində böyümüş, heç vaxt
məktəbə getməmişdir. O, 14 yaşında ikən dərzi C.Selbinin
yanında şagird olur. Müqaviləyə əsasən yetkinlik yaşınadək
usta yanında qalmalı olan Conson iki il sonra emalatxana-
dan qaçaraq balaca Kartic şəhərində özəl dərzixana açır.
1826-cı ildə Texasın Qrinvell şəhərinə köçən Conson,
burada aldığı ikimərtəbəli malikanədə işini davam etdirir.
Elə həmin il yerli çəkməçi qizi Elayza Mak-Kardl ilə ailə
qurmuş və bu nikahdan onların beş övladı olmuşdur. Gec
də olsa təhsil almasına həyat yoldaşının böyük təsiri olur.
Consonun yerli siyasətdə iştirakı da uğurlu olmuşdur.
Gələcək prezident parlaq siyasi karyera edə bilməsini Ame-
rika demokratiyasının nailiyyəti hesab edirdi. Artıq 21 ya-
106
Amerika prezidentləri
şında o, Qrinvill şəhər sovetinin üzvü, sonra isə meri seçilir.
1834-cü ildə ştat parlamentində siyasi fəaliyyətini davam
etdirir. Doqquz il sonra isə Vaşinqtonda, Nümayəndələr Pa-
latasında ştatı təmsil edir.
Siyasi irəliləyişi ilə yanaşı şəxsi biznesi də sürətlə inki-
şaf edir. Onun kiçik dərzixanası böyük müəssisəyə çevrilir
və sahibinə gəlir gətirir.
1852-ci ilə qədər Konqresdə fəaliyyət göstərdikdən
sonra, Conson Tennessi qubernatoru seçilir. İki seçki
müddətində bu vəzifədə çalişir. Konqresə keçirilən növbəti
seçkilərdə Tennessini Senatda təmsil etmişdir. Qeyd edək
ki, Vətəndaş Müharibəsi ərəfəsində Cənub ştatlarını Senat-
da təmsil edən yeganə şəxs olmuşdur.
1862-ci ildə prezident Linkolnun əmri ilə briqada ge-
neralı rütbəsi almış və Tennessinin hərbi qubernatoru təyin
edilmişdir.
E.Consonun prezident kimi gördüyü ilk iş qiyam işti-
rakçılarına amnistiya elan etməsi oldu. 29 may 1865-ci ildə
imzalanmış akta əsasən amnistiya fərdi qaydada aparılırdı.
20.000 dollardan artıq kapitala malik hər bir qiyam iştirak-
çısı prezidentə əfv olunması üçün şəxsən ərizə ilə müraciət
etməli idi. Bu onun Cənub aristokratiyasına dərin nifrətinin
göstəricisi idi. Bir neçə ay ərzində artıq 13.000 nəfər əfv
edilmişdi.
Lakin Consonun Cənub ştatlarına müvəqqəti quber-
natorlar təyin etməsi radikal respublikaçıların narazılığına
səbəb oldu. Çünki yeni qubernatorların əksəriyyəti köhnə
quldar plantatorlar idi. Prezidentin rekonstruksiya planına
əsasən quldarlıq ləğv edilsə də, qaradərililərə heç bir siya-
si-iqtisadi azadlıq verilmirdi. Hətta vaxtilə general Şerman
tərəfi ndən döyüşlərdə iştirak etmiş zəncilərə verilən torpaq-
lar da geri alınmalı idi.
Consonun yeritdiyi bu siyasət Cənubda razılıqla qar-
şılanırdı. Prezident ilk əvvəl Konqresdə də dəstəklənirdi.
107
Amerika prezidentləri
O, Konqresə göndərdiyi illik hesabatda tutduğu mövqe-
ni Cənub ştatlarının İttifaqdan leqal olaraq çıxmadıqla-
rı ilə əsaslandırır və bu yolla ştatların İttifaqa qayıtması-
nı sürətləndirdiyini bildirirdi. Lakin Konqres, xüsusilə də
radikal respublikaçıların tələbi ilə zəncilərin hüquqları-
nın müdafi əsinə yönəlmiş iki qanun layihəsini prezidentə
təqdim etdi.
Qanun layihələrinə, xüsusilə zəncilərə seçki hüquqları
verilməsini nəzərdə tutan «Vətəndaş hüquqları haqqında
Bill»ə qəti etirazını bildirən prezident hər iki qanuna veto
qoydu. Bu isə Konqreslə prezident arasında ziddiyyətlərin
yaranmasına səbəb oldu.
1867-ci ilin yanvarında Konqres Kolumbiya dairəsində
zəncilərə seçki hüququ verən qanunu qəbul etdi. Lakin
prezident bu qanunu ştatların konstitusiya hüquqlarının
pozulması kimi dəyərləndirib, ona veto qoydu. Cavab
olaraq Konqres 2/3 səs çoxluğu ilə vetonu ləğv etdi. Bu
prezidentlə Konqres arasındakı münasibətlərin tam pozul-
ması ilə nəticələndi.
1867-ci ilin fevralından başlayaraq Konqres rekons-
truksiya ilə bağlı bir neçə qanun qəbul etdi. Bu qanunlara
əsasən Cənub beş hərbi dairəyə bölünməli və bu dairələrə
Şimallı generallar başçılıq etməli idi. Zəruri halda onlar
hərbi hüquqlarından istifadə edə bilərdilər. Bu, Conson
siyasətinin tam ifl ası demək idi.
Lakin prezident hələ də Konqresə inadla müqavimət
göstərirdi. O, iki hərbi dairənin rəhbərini, xüsusilə də Se-
natin razılığı olmadan hərbi nazir Edvin Stentonu tutduq-
ları vəzifədən kənarlaşdırdıqda Nümayəndələr Palatası
prezidenti impiçment qaydasında mühakiməyə qərar verdi.
Beləliklə ABŞ tarixində ilk və hələlik yeganə dəfə prezi-
dent qanuni qaydada mühakimə edildi.
1867-ci ilin mayında Senatda impiçment məsələsinə
görə
səsvermə keçirildi. Yeddi respublikaçının
Dostları ilə paylaş: |