Print indd
Yüklə 2,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
140 Amerika prezidentləri 1898-ci il iyulda Havay adalarının ilhaq edilməsinə Birləşmiş Ştatların ekspansionist siyasətinin tərkib hissəsi kimi də baxmaq olar. Lakin, İspaniya və Filippinə qarşı aparılan müharibələr ABŞ-ın xarici siyasi kursunda cid- di dəyişikliklərdən xəbər verirdi. İspaniyanın Kubadakı uzunmüddətli ağalığı Amerika ictimaiyyətini ciddi narahat edirdi. Digər tərəfdən ölkənin iqtisadi maraqları və Karib dənizində şəriksiz ağalıq istəyi Kubanı Birləşmiş Ştatların milli maraq obyektinə çevirirdi. Prezidentin bu mövqe ilə razılaşmasına baxmayaraq, o, İspaniya ilə hərbi qarşıdur- madan çəkinərək İspaniya və Kuba arasındakı münaqişənin sülh yolu ilə həllinə çalışırdı. Lakin 15 fevral 1898-ci ildə ABŞ-ın «Meyn» gəmisinin Havana limanında qəzaya uğra- ması Mak-Kinlini problemin sülh yolu ilə həll olunmayaca- ğına inandırdı. Uzun müzakirələrdən sonra 19 aprel 1898-ci ildə Konqres prezidentin tapşırığı ilə İspaniyaya müharibə elan etdi. Müharibə elan etmək, şübhəsiz ki, onu udmaqdan qat- qat asandır. Quruda aparılan elə ilk döyüşlər ABŞ ordusunun müharibəyə tam hazır olmadığını göstərdi. Lakin döyüşlərin dənizdə davamı, ölkənin qüdrətli hərbi-dəniz donanmasına malik olduğundan xəbər verirdi. Filippində İspanların dar- madağın edilməsi müharibənin gedişində ciddi dönüş ya- ratdı və müharibə 10 may 1898-ci ildə Birləşmiş Ştatların tam qələbəsi ilə başa çatdı. Müharibənin nəticələrinə görə Kubaya azadlıq verilsə də, Puerto-Riko, Quam və Filippin ABŞ müstəmləkəsi elan edildi. Ölkəyə birləşdirmiş əlavə torpaqlar, ümumdünya nü- fuzu və milli özünəinam hissi doğuran sensasiyalı hərbi qələbələr növbəti prezident seçkilərinin müqəddəratını əvvəlcədən həll etmiş oldu. 1900-cü il seçkilərində respub- likaçıların prezidentliyə namizədi yekdilliklə Mak-Kinli seçilsə də, vitse-prezidentliyə namizəd göstərilməsi fi kir müxtəlifl iyilə müşayiət olundu. Uzun çəkən partiyadaxi- 141 Amerika prezidentləri li debatlardan sonra Nyu-York ştatının qubernatoru Teo- dor Ruzvelt vitse-prezidentliyə namizəd oldu. Seçkilərdə demokrat partiyasını «həmişə namizəd» Uilyam Brayan təmsil edirdi. Mak-Kinli 51,7 % səs toplayaraq ikinci müddətə prezident seçildi. Mak-Kinlinin bu qələbəsi onun şöhrətinin zenit nöqtəsi oldu. Lakin ikinci müddətə prezidentlik fəaliyyətinə baş- ladıqdan alti ay sonra, 6 sentyabr 1901-ci ildə Buffaloda keçirilən Panamerikan sərgisində iştirak edən prezidentin həyatına sui-qəsd edildi. Anarxist Leon Çolqoşun açdı- ğı atəşlərdən sinəsindən və qarın nahiyəsindən yaralanan Mak-Kinli 14 sentyabrda vəfat etdi. Qeyd edək ki, onun şöhrəti vəfatından azacıq sonra unu- dulmuşdur. Buna səbəb xələfi T.Ruzveltin ABŞ tarixində fundamental dönüş yaratması olmuşdur. 142 Amerika prezidentləri TEODOR RUZVELT (THEODORE ROOSEVELT) (1901-1909) Bəzən Teodor Ruzvelti müasir Amerikanın simvolu hesab edirlər. O, Mak-Kinli öldürüldükdən sonra Ağ Evin sahibi olmaqla ən gənc prezident kimi tarixə düşmüş- 143 Amerika prezidentləri dür. ABŞ-ın inkişaf edərək dünyanın qüdrətli, hegemon dövlətinə çevrilməsində misilsiz xidmətləri olub. Ruzvelt prezidentlik institutunun konstitusional imkanlarından ar- dıcıl istifadə edərək islahatlar vasitəsilə ABŞ siyasi sistemi- ni XX əsrin tələblərinə uyğun qurmuşdur. T.Ruzvelt 27 oktyabr 1858-ci ildə Nyu-York şəhərində varlı aristokrat ailəsində anadan olub. Holland əsilli Ruzveltlər XVII əsrin birinci yarısında Nyu-Amsterdam ərazisində məskunlaşan ilk mühacirlərdən idilər. Gələcək prezidentin atası Teodor Ruzvelt şüşə ticarəti və bank əməliyyatları ilə məşğul olaraq ailə biznesini uğurla davam etdirmişdi. Ruzvelt (ata) övladlarının təlim-tərbiyəsinə xüsusi diqqət verirdi. Fiziki cəhətdən zəif və bir çox uşaq xəstəliklərinə mübtəla olan balaca Teddi doğmalarının xüsusi qayğısı altında böyümüş, ilk təhsilini də evdə xü- susi müəllimlərdən almışdı. Hələ ilk uşaqlıq çağlarından onda qarşısına qoyduğu məqsədə çatmaq üçün qətiyyət göstərmək və prinsipiallıq özünü büruzə verir. İki həmyaşıdı tərəfi ndən amansızca döyülməsi onda rəqibə nifrət hissi ilə yanaşı qalib gəlmək yanğısı oyadır və atasından ona idman- la məşğul olmasına icazə verməsini istəyir. Atçılıq idmanı, gimnastika, ovçuluq, boksla məşğul olmaqda onun məqsədi məşhur idmançı olmaq deyil, sağlamlığını bərpa etmək idi. Bununla yanaşı o, atlara və ovçuluğa olan marağını ömrü boyu saxlamışdır. 1876-80-ci illərdə Ruzvelt Harvard Universitetində təhsil alır. Bu müddətdə onun həyatında önəmli dəyişikliklər baş verir. O, 20 yaşında ikən atası vəfat edir. Təhsilini bitirən kimi tələbə ikən tanış olduğu Bostonlu bankir qızı Əlis Li ilə ailə qurur. 1884-cü ildə onların ilk övladı dünyaya gəlsə də faciə baş verir, Əlis doğuş zamanı vəfat edir. İki il son- ra Ruzvelt yenidən evlənmiş, bu nikahdan daha beş övladı dünyaya gəlmişdir. 144 Amerika prezidentləri Harvardda təhsilini bitirdikdən sonra ailəsilə birgə qo- humlarına məxsus şəhərətrafı malikanədə yaşayaraq, ədəbi- tarixi mövzuda yaradıcılıqla məşğul olur. Bununla yanaşı əmisinin hüquq kontorunda hüquqşünaslıq öyrənir, Kolum- biya Universitetində mühazirələr dinləyirdi. Lakin tədricən siyasət onu özünə cəlb edirdi. Ruzvelt siyasi fəaliyyət üçün partiya seçimində çətinlik çəkmir. Şimalda böyük elektoral gücə, siyasi nüfuza ma- lik respublikaçılar partiyası onun karyera etməsi üçün əlverişli mühitə malik idi. 1881-ci ildə qəti olaraq siyasətlə məşğul olmağa qərar verən Ruzvelt siyasi mühitlə tanışlıq məqsədilə, dərnəklərdə, yığıncaqlarda iştirak edir. Dərin sa- vada, gözəl natiqlik bacarığına malik olması tezliklə partiya funksionerlərinin diqqətini cəlb edir və 28 oktyabr 1881- ci ildə keçirilən partiya yığıncağında ştat parlamentinə seçkilərə namizəd göstərilir. Respublikaçıların, xüsusilə Co Merreyin böyük dəstəyi nəticəsində Ruzvelt deputat seçilir. Ştat parlamentindəki ilk çıxışları onu ictimai diqqət obyektinə çevirir, söylədiyi nitqlər qəzetlərdə dərc olu- nurdu. Ənənəvi olaraq sosial-iqtisadi problemlərdən deyil, konkret adlar çəkməklə dövlət orqanlarında korrupsiya və rüşvətxorluqdan danışırdı. İnhisarçılığı tənqid etməsi isə onu bütün ölkəyə tanıtdı. İki müddət ardıcıl deputat olduqdan sonra Ruzvelt Qərbə, Dakotaya köçür. Burada maldarlıq və əkinçiliklə məşğul olur. Bu sahədə ciddi uğur qazanmaq ona nəsib ol- mur və 1887-ci ildə yenidən Nyu-Yorka qayıdır. Şəhər meri seçkilərində iştirak etsə də qələbə qazana bilmir. 1888-ci il seçkilərində B.Harrisonun prezident seçil mə- silə respublikaçılar Ağ Evə yiyələnirlər. Ruzveltin Xarici İşlər Nazirliyində işləmək cəhdi, nazir və şəxsi rəqibi C.Bleynin mane olması səbəbindən baş tutmur. Nümayəndələr palata- sının spikeri T.Ridin zəmanəti ilə Dövlət Xidməti məsələləri Yüklə 2,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|