vatanparvarlik, xushmuomalalik qoidalari ana shular jumlasidandir. Ijtimoiy
nazorat muloqotga kirishuvchilar bajaradigan rolning «repertuar»iga mos holda
namoyon bo'ladi.
Psixologiyada «rol» deganda ijtimoiy (sotsial) mavqeni egallab turuvchi har bir
kishidan atrofdagilar kutadigan, normativ tomonidan ma'qullangan xulq-atvor
namunasi tushuniladi. (Yosh, mansab, jins va oiladagi, o'qituvchi va o'quvchi,
shifokor
va bemor, katta kishi yoki bola, boshliq yoki xodim,
ona yoki buvi, erkak
yoki ayol, mehmon yoki mezbon rolida namoyon bo'lishi mumkin.) O'z navbatida
har bir rol o'ziga mos talablarga javob berishi kerak.
Bir kishi turli muloqot vazifalarida turli rollarni bajarishi mumkin. Masalan,
xizmat joyida direktor, kasal bo'lsa vrach ko'rsatmalariga itoat
etuvchi bemor,
oilada keksa ota-onasining qobil farzandi, mehmondo'st oila boshlig'i bo'ladi. Turli
rollarni bajaruvchi kishilarning o'zaro munosabati rolli kutishlar bilan boshqariladi.
Xohlaydimi yoki yo'qmi atrofdagilar undan ma'lum namunaga mos keluvchi xulq-
atvorni kutadilar. Agar rol yaxshi bajarilmasa ijtimoiy nazorat tomonidan
baholanadi, ozmi-ko'pmi cheklashlar qilinadi.
Turli xil rollarni bajarayotgan kishilarning o'zaro birgalikdagi harakati rollar
ehtimoli bilan boshqariladi. Rolning qanday bajarilishi sotsial nazorat ostida
bo'ladi, ijtimoiy jihatdan baholanadi, namunadan chetga chiqish esa qoralanadi.
Jumladan, ota-onalar mehribon, xushmuomala,
bolaning aybiga nisbatan
shafqatliroq bo'lishlari kerak. Bu rollar ehtimoliga mos bo'lib tushadi va ijtimoiy
jihatdan ma'qullanadi. Ammo atrofdagilarga ota-onaning mehribonligi haddan
oshib ketayotgani sezilib turadi va qoralanadi. Vaqti kelganda ota-ona bolaga
nisbatan qattiqqo'l, talabchan bo'lishi lozim. Shunday qilib, o'zaro birgalikda
harakat qilayotgan kishilar xulq-atvorining bir-birlaridan kutgan taxminlariga
mosligi muloqot jarayonida muvaffaqiyatga erishishning zarur sharti hisoblanadi.
Pedagog kommunikativ madaniyatga erishish uchun quyidagilarga ahamiyat
berishi lozim:
—bolani sabr-toqat bilan tinglash madaniyati;
—unga qiziqarli bo'lmasa ham bolani diqqat
bilan tinglash;
— bola zerikayotganligini sezib, mavzuni boshqa qiziqarli tomonga burib
yuborish;
— suhbatlashishdan avval bolaning kayfryatini ko'tarishga harakat qilish;
— bozor iqtisodiyotiga mos keladigan muloqot madaniyatini o'zlashtirishni
ta'minlash.
O'qituvchi o'zi uchun boshqalar bilan bo'ladigan muloqotning yaxlit portretini
tuzib olishi kerak. Bu auditoriya bilan bo'ladigan munosabatlarni
tashkil qilishiga
yordam beradi. Pedagogik muloqot — o'quv jarayonining muhim qismi
hisoblanadi.
Dostları ilə paylaş: