Python dasturlash tili haqida

Python programmalastırıw tili
Joba
Kirisiw
1. 1. Python programmalastırıw tili jaratılıw tariyxı, múmkinshilikleri jáne onı ornatıw
1. 2. Python tili sintaksisi, tiykarǵı operatorları
1. 3. Funksiya, fayllar menen islew, sanaq sisteması hám san
1. 4. Qatarlar menen islew
Ádebiyatlar

Python programmalastırıw tili jaratılıwı tariyxı, múmkinshilikleri jáne onı ornatıw

Python programmalastırıw tilin jaratılıwı 1980-jıl aqırı 1990 -jıl baslarınan baslanǵan. Sol payıtlarda onsha belgili bolmaǵan Gollandiyanıń CWI institutı jumısshısı Gvido van Rossum ABC tilin jaratılıw proektinde qatnasqan edi. ABC tili Basic tili ornına studentlerge tiykarǵı programmalastırıw konsepsiyaların úyretiw ushın mólsherlengen til edi. Bir kún Gvido bul jumıslardan charchadi hám 2 hápte dawamında óziniń Macintoshida basqa ápiwayı tildiń interpretatorini jazdı, bunda ol álbette
ABC tiliniń birpara ideyaların ózlestirdi. Sonıń menen birge, Python 1980-1990 yillarda keń paydalanılǵan Algol-68, C, C++, Modul3 ABC, SmallTalk tilleriniń kóplegen qásiyetlerin ózine alǵandı. Gvido van Rossum bul tildi internet arqalı tarqata basladı. Bul waqıtta óziniń “Programmalastırıw tilleriniń salıstırıwiy recenziyai” veb beti menen internette tap 1996 -jılǵa shekem Stiv Mayevskiy atlı kisi belgili edi. Ol da Macintoshni yoqtirardi jáne bul zat onı Gvido menen jaqınlashtirdi. Sol payıtlarda Gvido BBC dıń “Monti Waqıtonning hawa sirki” komediyasining ıshqıpazı edi hám ózi jaratqan tildi Monti Waqıton atına Python dep atadi (ilon atına emes).
Til demde ommalashdi. Bul programmalastırıw tiline háwesker hám túsinetuǵın paydalanıwshılar sanı kóbeydi. Basında bul júdá ápiwayı til edi. Jaysha kishi interpretator bir neshe funksiyalarǵa iye edi. 1991-jıl birinshi OYD (Obiektke Baǵıtlanǵan Programmalastırıw ) quralları payda boldı.
Bir qansha waqıt ótip Gvido Gollandiyadan Amerikaǵa kóship ótti. Onı CNRI korparatsiyasiga islewge usınıs ettiler. Ol sol jerde isledi hám korparatsiya shuǵıllanap atırǵan proektlerdi Python tilinde jazdı hám bos jumıs waqıtlarında tildi interpretatorini rawajlantirib bardı. Bul 1990 -jıl Python 1. 5. 2 versiyası payda bolaman degenge shekem dawam etdi. Gvidoning tiykarǵı waqtı korparatsiyani proektlerin jaratılıwma ketardi bul bolsa oǵan yoqmasdi. Sebebi onıń Python programmalastırıw tilin rawajlandırıwǵa waqtı qalmayotgandi. Sonda ol ózine tildi rawajlandırıwǵa múmkinshilik jaratıp bere alatuǵın qáwender izladi jáne onı sol payıtlarda endi islengen BeOpen firması qollap quwatladi. Ol CNRI den ketti, lekin shártnamaǵa qaray ol Python 1. 6 versiyasın shıǵarıp beriwge májbúr edi. BeOpen de bolsa ol Python 2. 0 versiyanı shıǵardı. 2. 0 versiyası bul aldınǵa qoyılǵan úlken qádemlerden edi. Bul versiyada eń tiykarǵısı til hám interpretatorni rawajlanıw procesi ashıq túrde boldı.
Sonday etip 1. 0 versiyası 1994-jıl shıǵarılǵan bolsa, 2. 0 versiyası 2000 jıl, 3. 0 versiyası bolsa 2008-jıl islep shıǵarıldı. Házirgi waqıtta úshinshi versiyası keń qollanıladı.
Python programmalastırıw tili múmkinshilikleri
Python - bul úyreniwge ańsat hám usınıń menen birge múmkinshilikleri joqarı bolǵan az sanlıq zamanagóy programmalastırıw tilleri qatarına kiredi. Python joqarı dárejedegi maǵlıwmatlar strukturası hám ápiwayı lekin natiyjelili obiektke jóneltirilgen programmalastırıw usılların usınıs etedi. Pythonning ayriqshalıǵı
• Ápiwayı, úyreniwge ańsat, ápiwayı sintaksisga iye, programmalastırıwdı baslaw ushın qolay, erkin hám ashıq kodlıq programmalıq támiynat.
• Programmanı jazıw dawamında tómen dárejedegi detallarni, mısal ushın yadtı basqarıwdı esapqa alıw shárt emes.
• Kóplegen platformalarda hesh qanday ózgertiwlersiz isley aladı.
• Interpretatsiya (Interpretiruemiy) etiletuǵın til.
• Keńeyiwge (Rasshiryaemiy) beyim til. Eger programmanı qandayda bir jayın tezirek islewin xoxlasak sol bólekti C yamasa C++ programmalastırıw tillerinde jazıp keyin sol bólekti python kodı arqalı jumısqa túsirse (shaqırsa ) boladı.
• Oǵırı kóp túrme-túr kitapxanalarǵa iye.
• xml/html fayllar menen islew
• http sorawları menen islew
• GUI (grafik interfeys)
• Web ssenariy dúziw
• FTP menen islew
• Súwretli audio video fayllar menen islew
• Robot texnikada
• Matematikalıq hám ilimiy esaplawlardı programmalastırıw
Pythonni úlken proyektlarda isletiw múmkin. Sebebi, onı shegarası joq, múmkinshiligi joqarı. Sonıń menen birge, ol ápiwayı jáne onıversalligi menen programmalastırıw tilleri arasında eń jaqsısı bolıp tabıladı.
Python programmalastırıw tilin ornatıw.
Eger siz qandayda bir GNU/Linux distributivini isletip atırǵan bolsańız kóp qallarda sizdiń sistemasıńızde python ornatılǵan boladı. Bunı tekserip kóriw ushın terminalingizdan tómendegi buyrıqtı jumısqa túsirip kóriń.python -v
Eger sizde Python 3. 4. 3 jazıwı yamasa soǵan uqsas jazıw payda bolsa ol jaǵdayda hámmesi jayında.
Windows operatsion sistemasına ornatıw ushın www.python. org/downloads web betine ótemiz hám ondan aqırǵı python versiyasın júklep alamız. Pythonni ornatıw ádetiy programmalardı ornatıw sıyaqlı keshedi. Hesh qanday qıyın jayı joq.
1. 1. 1-shizma. Python programmasınıń ornatiluvchi faylı.
Python programmalastırıw tiliniń ornatıwshı paketin ústine tıshqansha kóretkichini 2 ret basamız hám bizge tómendegi ayna payda boladı.
1. 1. 2-shizma. Python programmasın ornatıwdı baslawdı kórsetiwshi ayna. Bul jerde Install for all users-barlıq paydalanıwshılar ushın. Install just for me- tek siz ushın, eger bunı tańlap istalyatsiya qilsak yaǵnıy ornatsak Windows vista operatsion sistemasında qátelik júz beredi hám programma islemeydi. Sol sebepli Install for all users ni tańlaǵanımız maqul. Keyin next tuymesi basamız.
1. 1. 3-shizma. Python programmasın ornatilish jayın kórsetiw áynegi.
Bul jerde bolsa Python programmalastırıw tilin qay jerde ornatılıwı kórsetilayapti.

1. 1. 4-shizma. Python programmasın ornatilish procesi.
Python ornatılıp atır hám bir neshe sekunddan keyin tómendegi ayna kórinetuǵın boladı :
1. 1. 5-shizma. PIP kitapxanasın qosıw processinde ónim balatuǵın ayna.
Bunda Console rejiminde programma jumısqa túsip pip kitapxanasın qosadı.
1. 1. 6-shızma. Python programmasın ornatıw pıtkenligi haqqındaǵı baylanısıw aynası.
hám programmanı ornatıw muofaqqiyatli tamamlandi.
1. 2. Python tili sintaksisi, tiykarǵı operatorları.
Python tili sintaksisi ózi sıyaqlı ápiwayı
• Qatar aqırı instruksiyaning aqırı esaplanadı (noqat útir shárt emes)
• Hár bir qatar bası daǵı bos jay (otstup) zárúrli áhmiyetke iye. Kiritilgen ámeller bos jaylardıń úlkenligine qaray bloklarǵa birlesedi. Bos jay qálegenshe bolıwı múmkin tiykarǵısı bir kiritilgen blok shegarasında bos jay birdey bolıwı kerek. Nadurıs qoyılǵan bos jaylar qátelik júz beriwine alıp keliwi múmkin. Bir probel menen bos jay payda etiw jaqsı qarar emes onı ornına tórtew probel yamasa Tab belgisin isletiw kerek.
• Pythonga kiritilgen ámeller birdey shablonda jazıladı. Bunda tiykarǵı ámel eki noqat menen tamamlanıladı jáne onıń artınan kiritilgen blok kodı da jaylasadı.
Ádetde, tiykarǵı ámelniń astındaǵı qatar bos jay menen ajratıladı.
Komentariy
Kommentariy. Kommentariy # simvolidan keyin jazıladı hám programma kodın oqıtıp atırǵan programmist ushın esletpe bolıp xızmet etedi. Mısal ushın :
print ('salom dúnya! ') # print — bul funksiya yamasa :
# print — bul funksiya print ('salom dúnya! ')
Komentariy programma kodın oqıtıp atırǵanlar ushın paydalı boladı hám programma ne etiwin ańsat túsiniwge járdem beredi. Oǵan sheshim degi zárúrli jaylardı, zárúrli bolǵan bólimlerdi jazıw múmkin.
Ózgeriwshiler
Qandayda bir maǵlıwmattı saqlaw jáne onıń ústinde túrli ámellerdi orınlaw ushın bizge ózgeriwshiler járdem beredi. Ózgeriwshiniń ma`nisi, óz atı menen aytıp turıptı, olda, ózgeriwi múmkin. Ol jaǵdayda qálegen bahanı saqlaw múmkin. Ózgeriwshiler kompyuter yadı daǵı jay bolıp, onda siz qandayda bir maǵlıwmattı saqlaysiz. Ózgeriwshiniń konstantadan parqı, ózgeriwshige programma islewi dawamında (run time) shaqırıq etip, onıń ma`nisin ózgertira alamız. Konstantaga bolsa aldınan málim bir baha beriledi jáne bul bahanı ózgertirip bolmaydı.
Ózgeriwshilerdi atawda tómendegi qaǵıydalarǵa ámel qılıw kerek:
• Ózgeriwshiniń birinshi belgisi álippe hárıbi (ASCII simvollari úlken hám kishi registrda ) yamasa “_” (ostki sızıq ) simvoli bolıwı múmkin.
• Ózgeriwshilerdiń qalǵan bólegi háriplerden (ASCII simvollari úlken hám kishi registrda), “_" (ostki sızıq ) simvoli hám nomerlerden (0-9 ) tashkil tabıwı múmkin.
• Joqarıdaǵı mısalda daslep biz 5 konstanta ma`nisin '=' operatorı járdeminde i ózgeriwshige ózlestirip alamız.
i = 5 keyin i ózgeriwshi ma`nisin print funksiyası arqalı ekranǵa baspadan shıǵaramız.
print (i) i ózgeriwshiniń ma`nisine 1 qosamız hám ózgeriwshiniń ózine saqlaymiz.
Keyin i ózgeriwshiniń ma`nisin baspadan shıǵaramız.
i = i + 1 print (i)
Joqarıdaǵı sıyaqlı qatar konstanta ma`nisin s ózgeriwshige biriktiramiz hám sonnan keyin onı baspadan shıǵaramız.
s = " 'Bul kóp qatarlıq qatar. Bul onıń ekinshi qatarı. " ' print (s)
Esletpe: Ózgeriwshiler ápiwayı baha biriktiriw menen isletiledi. Hesh qanday aldınan járiyalay otirip qoyıw talap etilmeydi.
Operatorlar hám ańlatpalar
Programmadaǵı kóp ámeller (logikalıq qatarlar ) ańlatpalardan shólkemlesken. Buǵan ápiwayı mısal : 2 + 3. Ańlatpanı operatorlar hám operandlarga ajıratıw múmkin. Operator - bul qandayda bir ámeldi orınlawshı hám simvol járdeminde yamasa rezervge alınǵan sózler járdeminde ańlatılatuǵın funksional. Operatorlar bahalar ústinde qandayda bir ámeldi atqaradı jáne bul bahalar operandlar dep ataladı. Biziń xolatda 2 hám 3 - bul operandlar.
Matematikalıq ámeller hám ózlestiriwlerdi qısqasha jazıw
Kóbinese bir ózgeriwshi ústinde qandayda bir matematikalıq ámel atqarıp, nátiyjeni sol ózgeriwshiniń ózine ózlestiriw zárúrshiligi payda bolıwadı. Bul halda ámellerdi qısqasha jazıw múmkin. Siz a = 2; a = a * 3 ni tómendegishe jazıwıńız múmkin:
a = 2; a *= 3
Ámeller atqarılıw izbe-izligi
2 + 3 * 4 ańlatpada qaysı ámel birinshi atqarıladı : qosıwma yamasa kóbeytiw?
Matematika páninde kóbeytiw birinshi orınlanıwı kórsetilgen. Sonday eken, kóbeytiw operatorı qosıw operatorına qaraǵanda úlken prioritetga (kereklilik dárejesine) iye. Tómendegi kestede Python operatorları prioriteti kórsetilgen. Bunda joqarıdan tómenge qaray Python operatorları prioriteti asıp baradı. Bul sonı ańlatadıki, qálegen ańlatpada Python aldın eń tómendegi operatorlardı esaplaydı hám keyin bolsa joqarıdagilarini. Ámeliyatda bolsa ámellerdi qawıslar menen anıq ajıratıw usınıs etiledi. Bul programma kodın ańsat oqıwǵa járdem beredi.

Esaplaw rejimin ózgertiw

Ańlatpalardı oqıwdı ańsatlastırıw ushın qawıslardı isletiw múmkin. Mısal ushın, 2 + (3 * 4) ni túsiniw ańsat operatorlar prioriteni biliw kerek bolǵan 2 + 3 * 4 ańlatpadan kóre. Qawıslardı oylap isletiw kerek. Artıqsha qawıslardı isletiwden saqlanıń. Mısal ushın : (2 + (3 * 4)).
Qawıslardı isletiwdi ya'na bir abzallıǵı esaplaw rejimin ózgertiw imkaniyatın beredi. Mısal ushın, qosıw ámelin kóbeytiw ámelinen birinshi orınlaw kerek bolsa, tómendegishe jazıw múmkin:
(2 + 3) * 4.
If- shárt operatorı.
If operatorı shártni tekseriw ushın isletiledi. Pythonda shárt operatorın bir neshe qıylı kórinisi ámeldegi:
1. if (logikalıq ańlatpa ):- shárt operatorınıń bul kórinisi logikalıq ańlatpa ras bolǵan halda qanday da kod orınlanıwı ushın isletiledi.