Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 8.3. İ nsan populyasiyas ı
| avstralopitekl
ə r bitkiyey ə n orqanizml ə rin özl ə ri il ə qidalananlara, y ə ni ə tl ə qidalanalara qism ə n keçm ə kl ə y ı rt ı c ı l ı q s ı ras ı na qo ş ulurlar. Aliml ə rin t ə dqiqatlar ı göst ə rir ki, insan meymunlar «gövd ə sind ə n» 10 mln. il ə vv ə l ayr ı lm ı ş d ı r ( şə kil 8.1). 123 Şə kil 8.1. Yer üz ə rind ə insan ı n ə m ə l ə g ə lm ə si Ə m ə k f ə aliyy ə tinin izl ə ri kimi ə m ə k al ə tl ə ri 4,5-2,8 mln. illik tarix ə malikdir. Bu dövrd ə insanlar sad ə ə l al ə tl ə ri qura ş d ı r ı r, onlar ı n köm ə yil ə heyvanlar ı ovlayaraq özl ə rini qida il ə t ə min edirdil ə r. Ə lin h ə r ə k ə ti (yerim ə ) vasit ə si funksiyas ı ndan azad olmas ı yeni morfoloji adaptasiyan ı n inki ş af ı na – ə lin tutma qabiliyy ə tinin yaranmas ı na s ə b ə b oldu. İ nsan ı n dik yerim ə si v ə rdi ş hal ı na keçdikc ə ə ll ə r t ə dric ə n h ə r ə k ə t funksiyas ı ndan azad olurdu. Dik yerim ə müvazin ə t orqanlar ı n ı n inki ş af ı na, ə z ə l ə reaksiyas ı n ı n sür ə tl ə nm ə sin ə v ə beyinciyin böyüm ə sin ə s ə b ə b oldu. İ nsan ı n gündüz f ə all ı ğ ı insanab ə nz ə r meymunlar ı n qaranl ı q gec ə h ə yat t ə rzinin f ə all ı ğ ı n ı ə v ə z etdi. Antilop kimi iri heyvan ı öldürm ə k, güclü p ə l ə ngin hücumunu d ə f etm ə k üçün f ə rdl ə r qruplarda birl əş m ə y ə ba ş lad ı . Müxt ə lif f ə aliyy ə t növl ə ri il ə m əşğ ul olan qruplarda ünsiyy ə t vasit ə si olan dil inki ş af tapd ı . İ nsan üçün yeni böyük d ə yi ş iklikl ə r onun ali sinir sistemind ə , beynind ə ba ş verdi. Qeyd etm ə k laz ı md ı r ki, insan ı n formala ş mas ı prosesi ə cdadlar ı m ı z ı n f ə rdl ə rinin d ə yi ş k ə nliyi n ə tic ə sind ə mümkün olmu ş dur. T ə bii seçm ə Homo sapiyensin (insan ı n) t ə kamülünd ə h ə lledici rol oynam ı ş d ı r. Müasir insan tipi son buzla ş ma dövründ ə , t ə xmin ə n 40-50 min il ə vv ə l formala ş m ı ş d ı r. Yuxar ı da qeyd edildiyi kimi, bu dövr ə rzind ə insan ovçuluqla, meyv ə v ə s. y ı ğ maqla, çox sonralar is ə heyvandarl ı q, ə kinçilikl ə , kustarl ı qla m əşğ ul olmu ş lar. Yaln ı z son iki-üç ə srl ə rd ə is ə s ə naye istehsal ı inki ş af ı n ı n rolu artm ı ş d ı r. Bütün bu tarixi dövr ə rzind ə t ə bii mühitin rolu t ə dric ə n azalm ı ş v ə insan h ə yat ı nda süni mühitin rolu artm ı ş d ı r. Bu zaman t ə bii seçm ə nin t ə sirinin ölçüsü v ə keyfiyy ə t xarakteri d ə d ə yi ş mi ş dir. Sosial d ə yi ş k ə nlik v ə tibbin inki ş af ı n ə tic ə sind ə inki ş af etmi ş ölk ə l ə rd ə t ə bii seçm ə nin t ə siri xeyli azalm ı ş d ı r. Bununla bel ə , insan biososial varl ı q olaraq bütün canl ı lar üçün universal olan ümumi bioloji qanunauy ğ unluqlar ı n t ə sirind ə n t ə crid olunmam ı ş d ı r. Y.P.Altuxov v ə O.L.Kurbatovan ı n (1984) xarici m ə lumatlardan g ə tirdiyi a ş a ğ ı dak ı r ə q ə ml ə r d ə bunu t ə sdiq ed ə bil ə r: insan enbrionunun 5%-i ontogenizin ilkin m ə rh ə l ə l ə rind ə m ə hv olur (daxili s ə b ə bl ə rd ə n), 3%-ni ölü do ğ um t əş kil edir, 3% reproduktiv ya ş a çatmam ı ş ölür, ya ş lar ı n ı n 20%-i nigaha daxil olmur v ə nigah ı n 10%-nin dölü olmur. Bel ə likl ə , ilkin genofondun t ə xmin ə n 50%-i sonrak ı n ə sill ə rd ə t ə z ə l ə nmir, bu hadis ə nin ə ks ə r hiss ə si genetik c ə h ə td ə n as ı l ı olur. 124 Bütün dig ə r növl ə r kimi insan da mühitd ə n as ı l ı oldu ğ u kimi, özü d ə mühit ə t ə sir göst ə rir. Heyvandan f ə rqli olaraq insan zehni inki ş afa (intellekt ə ) malikdir. Onun intellekti mühüm faktor say ı lan qida m ə hsullar ı n ı n çat ı ş mazl ı ğ ı n ı k ə nd t ə s ə rrüfat ı – maldarl ı q v ə ə kinçilikd ə n istifad ə etm ə kl ə t ə nziml ə m ə kdir. Bu, t ə xmin ə n 10 min il ə vv ə l ba ş vermi ş dir. İ nsan özünün müst ə qil (xüsusi) ekoloji sistemini qurma ğ a ba ş lad ı . İ nsan ı n dü ş ünc ə qabiliyy ə ti, laz ı mi ə m ə k al ə tl ə rini yaratmas ı müv ə ə ti d ə olsa, adi abiotik v ə biotik faktorlar ı n t ə sirinin qar ş ı s ı n ı almaqda ona köm ə klik göst ə rdi. B.Nebel (1993, I cild) qeyd edir ki, bu t ə sirl ə rin qar ş ı s ı n ı n al ı nmas ı nda insan a ş a ğ ı dak ı lara nail olmu ş dur: 1) Bol ə rzaq m ə hsulu ə ld ə etm ə k; 2) Su anbarlar ı yaradaraq, onun suyunu ya ş ay ı ş m ə nt ə q ə l ə rin ə v ə tarlalara ç ı xarmaq; 3) Y ı rt ı c ı v ə bir s ı ra x ə st ə liktör ə d ə n orqanizml ə r ə qar ş ı vasit ə l ə r yaratmaq; 4) Ya ş ay ı ş yeri tikm ə kl ə onu öz ist ə yin ə uy ğ un q ı zd ı rmaq v ə ya soyutmaq üsullar ı n ı öyr ə nm ə k; 5) Dig ə r növl ə rl ə r ə qib mübariz ə sind ə qalib ç ı xmaq. İ nsan limiti t ə yin edilmi ş (h ə ddini a ş m ı ş ) faktorlar ı n t ə sirinin qar ş ı s ı n ı alma ğ ı öyr ə ns ə d ə , ona 100% qalib g ə lm ə y ə qadir deyildir. Y.Odum (1975) qeyd edir ki, insan öz m ə nzilini, öz i ş yerini kondensionerl əş mi ş hava il ə t ə chiz ed ə bil ə r, lakin özünün iqlimd ə n as ı l ı olmad ı ğ ı n ı z ə nn ed ə bilm ə z, ə ks halda kondensionerl əş dirilmi ş hava il ə tarlalar ı n ı , ev heyvanlar ı n ı v ə s.-ni d ə kondensionerl əş mi ş hava il ə t ə chiz ed ə bil ə rdi. Dem ə li, insan h ə l ə d ə iqlim hadis ə l ə rind ə n – isti v ə soyuqdan, quraql ı q v ə ya ğ ı ş dan v ə dig ə r hadis ə l ə rd ə n as ı l ı olaraq qal ı r. Bel ə likl ə , insan sosial varl ı q olsa da, ə slind ə t ə bi ə t h ə mi şə onun varl ı q faktoru olaraq qalacaq v ə insan ı ə hat ə ed ə n mühitin ayr ı lmaz hiss ə sini t əş kil ed ə c ə kdir. Bura h ə mçinin insan ı n yaratd ı ğ ı süni mühit v ə ictimai ə laq ə l ə r d ə daxildir. Süni m ə skunla ş ma mühiti d ə insana t ə sir göst ə rir, yaxud burada ə ks ə laq ə yaran ı r, bu ə laq ə insan populyasiyalar ı nda ba ş ver ə n h ə m bioloji, h ə m d ə sosial prosesl ə r ə t ə sir edir. 8.3. İ nsan populyasiyas ı İ nsan populyasiyas ı , yaxud xüsusi növün populyasiyas ı – Homo sapiyens, heyvan populyasiyalar ı n ı n xass ə l ə rin ə malikdir, lakin süni mühitin, sosial-iqtisadi şə raitin v ə sair ə faktorlar ı n, y ə ni sosiumun (bu faktorlar ı n c ə mi sosium adlan ı r) t ə siri n ə tic ə sind ə bu xass ə l ə rin t ə zahürünün forma v ə xarakteri olduqca f ə rql ə nir. Yer üz ə rind ə bütün insanlar b əşə riyy ə t populyasiyas ı sistemini ə m ə l ə g ə tirir. Bu populyasiyan ı n artmas ı t ə bii resurslar, h ə yat şə raiti sosial-iqtisadi v ə genetik mexanizml ə rl ə m ə hdudla ş ı r (Reymers, 1994). İ nsan bu m ə hdudla ş d ı r ı c ı faktorlar ı n ə h ə miyy ə tini art ı q kifay ə t q ə d ə r d ə rk edir. Sosial-iqtisadi faktorlar art ı q mü ə yy ə n d ə r ə c ə d ə nizamlay ı c ı kimi görüns ə d ə , bu faktorlara h ə l ə ki, az ə h ə miyy ə t verilir. Bu bax ı mdan, ə g ə r insan h ə qiq ə t ə n dü ş ün ə r ə k a ğ ı lla h ə r ə k ə t ed ə rs ə , Y.Oduma (1975) gör ə o, a ş a ğ ı dak ı lara ə m ə l etm ə lidir: 1) Şə xsi populyasiya art ı m formas ı n ı öyr ə nm ə li v ə d ə rk etm ə li; 2) Mü ə yy ə n sah ə nin h ə cmi il ə ə laq ə dar ə halinin miqdarca optimum ölçüsünü v ə konfiqurasiyas ı n ı t ə yin etm ə li; 3) «T ə bii t ə nziml ə nm ə » f ə aliyy ə td ə olmayan yerd ə «m ə d ə ni t ə nziml ə m ə »ni q ə bul etm ə y ə haz ı r olmal ı d ı r. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|