QADIMGI YUNONISTON, RIM VA RUSDA JISMONIY TARBIYA.
REJA:
Urug‘chilik tuzumining yemirilishi jarayonida madaniyat va quldorlik munosabatlarining tug‘ilib kelishi Gresiya tarixining Gomer davri
Sparta tizimi
Afina tizimi
Rimning vujudga kelishi
Urug‘chilik tuzumining yemirilishi jarayonida yangi ishlab chiqarish munosabatlarining
asoslari qurila bordi, bu yangi ishlab chiqarish munosabati bilan vujudga kelgan yangi mulkchilik shakillarining paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Quldorchilik jamiyatining paydo bo‘lishi yoki vujudga kelishi bu jarayonining oqibat natijasi bo‘ladi.
Qadimgi Sharq quldorlik davlatlari: Misr, Suriya, Eron, Hindiston va Xitoy kishiliq tarixidagi eng qadimgi sinfiy jamiyatlari edi. Qadimgi Sharq davlatlarida, qadimgi dunyo davlatlari Gresiya va Rim quldorlari davlatlaridan farqli o‘laroq, quldorchilik ham oila qulchiligi doirasidan tashqarisiga chiqmagan bo‘lib, ko‘pgina jamoa hayoti formilari saqlangan holda davom etdi. Bu davlatlarda quldorlar va qullar sinfi bilan birga ozod jamoatchilar ommasi dehqonlar ko‘plab saqlangan edi. Quldorlar sinfi o‘z iqtisodiy va siyosiy qudratini mustahkamlash maqsadida xalqlar tomonidan tarixning oldingi davrlarida yaratilgan madaniyatdan keng foydalaniladi.
Ibtidoiy jamoa to‘zumi sharoitlaridayoq vujudga kelgan din va kohinlar toifasi hukumron sinf hokimiyatini mustahkamlashda katta rol o‘ynaydi.
Mehnat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan va ko‘pincha sehrgarlik harakatlar harakateriga ega bo‘lgan turli- tuman o‘yinlar, raqslar, xorovadlar va musobaqalar barcha. Qadimgi Sharq davlatlarining ozod aholisi o‘rtasida tarqalgan edi. Xalq orasidagi harbiy mashqlarning ko‘pgina turlari ham ko‘p qo‘llanar edi, cho‘nki ozod jamoachilar hali ham sharqiy dispotiya ko‘shinlarining asosini tashkil etar edi. Qadimgi Misrning ko‘p sonli yodg‘orliklari Misr falloqlari o‘rtasida kurashga, qilichboslikka doir mashqlar, ko‘p
sonli akrabotika mashqlari, raqs mashqlar, koptok o‘ynash mashqlari va hokazolarning tarqalganligidan dalolat beradi. Suriya, Vavilion, Qadimgi Eron yodg‘orliklari ham xalq orasida mavjud bo‘lgan ko‘pgina o‘yinlar va musobaqalar to‘g‘risida xabar beradi. Qadimgi Xitoy kurashi va qilichbozlikning, oyoq to‘pi o‘ynashining o‘zicha xos usullari bo‘lgan. Xitoyda saqlanib qolgan “Ushu” jismoniy madaniyat sistemasi juda qadimgi zamonda tug‘ilgan va bu sistemaning ba’zi bir mashqlari quldorchilik jimiyati
sharoitlarida vujudga kelgan, deb taxmin qilishga asos bor.
Hukumdor quldor boshliqlar hokimiyatning kuchayib borishi bilan xalqning jismoniy madaniyat elementlaridan borgan sari ko‘proq darajada hokimiyatning sinfiy maqsadlari yo‘lida foydalaniladi. Armiyadagi rahbarlik roliga mansub bo‘lgan aslzoda quldorlar mashqlarning xalq orasidagi turlaridan o‘zlariga jangchi uchun zarur bo‘ladigan sifatlarni kamol topshirish uchun foydalanilganlar. Ular maxsus uyushtirilgan jismoniy madaniyat oddiy xalq ommasidan ajratib ko‘rsatadigan va bu bilan o‘zlarini yuqori to‘tadigan jismoniy fazilatlarni kamol topshirishga intilar edilar.
Qadimgi Eronda maxsus tashkil qilingan maktablarda zadogon yoshlari madaniyatlash sistemasi mavjud edi; bu maktablarda otda yurishga va qamalak otishga o‘rgatishga alohida e’tibor berar edi. Qadimgi Misrda harbiy zodagon doiralarning muxsus harbiy jismoniy jihatdan tayyorlash, nayza irg‘itishga doir mashqlardangina foydalanganligi haqida ba’zi bir ma’lumotlar bor. Jamiyatning toifalarga ajralishi rasm bo‘lgan. Qadimgi Hindistonda hukumron sinflar o‘rtasida jangchilarning alohida toifasi-kshatriylar paydo bo‘lgan. Bu toifa a’zolari yoshlik chog‘laridanoq o‘zlarining barcha vaqtini va o‘zini harbiy mashqlarda kamol topshirishga sarflab, jangchi bo‘lishga o‘rgatilgan.
Ayni bir vaqtda qadimgi sharqning mustabid quldor boshliqalari o‘zlarining xalq ommasiga bo‘lgan hukumdorligi va ta’sirini
kengaytirishga intilib, ko‘pgina xalq bayramlari an’analaridan keng foydalanilganlar; ko‘p sonli musobaqa o‘yinlari, raqslar va xorovodlar bu xalq bayramlarining tarkibiy qismini tashkil qiladi. Qadimgi sharq davlatlarning ko‘plarida kohinlar toifasi bu ham an’anaviy xalq bayramlarning dastlabki kunlaridanoq quldorlarning sinfiy hukumronligini mustahkamlash quroli bo‘lib qolgan. Yangi rasmiy dinga mohirlik bilan muvofiqlashtira bordilar. Bu hol Qadimgi Misrda ayniqsa yaqqol ko‘zga tashlanadi. Qadimgi Misrda rasmiy dinni ko‘p sonli xudolarni urf-odatiga bag‘ishlangan ko‘pgina, bayramlar, an’anaviy xalq musobaqalar o‘yinlari va raqslari bilan birga qo‘shib yulib boriladi. Jismoniy madaniyatning xalq elementlari asta-sekin yangi diniy marosimlarining tarkibiy qismi bo‘la borib, bu urf-odatlar yordamida xalq ommasi borgan sari ko‘proq ideologik asoratga solinar edi.
Hukumron quldorlar doirasi xalq mashqlari turlaridan o‘z kamoloti va kungil ochishi yo‘lidan ham keng foydalangan. Quldorlar,
bir tomonidan, o‘zlarining bo‘sh vaqtini ko‘pincha o‘yin, ov turli mashqlar bilan o‘tkazar, ikkinchi tomonidan o‘zlari uchun tomoshalar tashkil qilib, ulardan ancha chaqqon, kuchli va epchil ozod jamoachilarni ishtirok ettirar edilar. Qadimgi Misr, Eron, Hindiston va Xitoy yodg‘orliklari o‘sha
Shubha, yo‘qki, bu o‘yinlar o‘z ildizlari bilan o‘zoq o‘tishishga borib taqaladi, an’anaviy urug‘chilik yoki qabilachilik bayramlari bilan bog‘langan. Urug‘chilik to‘zumini yemirilishi sharoitlarida bu o‘yinlar asta- sekin o‘zining umumurug‘chilik yoki umumqabilachilik ahamiyatini yo‘qota borib, ulug‘ zadagonlarning bayramiga aylana borgan. Musobaqalarda faqat zadagon jangchilar ishtirok eta boshladi.