Dövlät Maliyyäsi
249
Fiziki şəxslərin illik gəlirindən aşağıdakı dərəcələrlə vergi tutulur:
Cədvəl 9.2. Fiziki şəxslərin illik gəlirinin hesablanma qaydası
108
Vergi tutulan illik gəlirin məbləği Verginin
məbləği
30000 manatadək 14
faiz
30000 manatdan çox olduqda
4200 manat + 30000 manatdan çox olan məbləğin 25 faizi
Gəlir vergisi üçün hesabat dövrü təqvim ili sayılır.
Fərdi sahibkarlar rüb qurtardıqdan sonra 15 gündən gec olmayaraq cari ödəmə-
ləri dövlət büdcəsinə ödəməlidirlər. Rezident fiziki şəxslər hesabat ilindən sonrakı
ilin aprel ayının 15-dən, digər şəxslər isə hesabat ilindən sonrakı ilin matr ayının
31-dən gec olmayaraq vergi orqanlarına “Fiziki şəxsin gəlirləri haqqında bəyan-
namə” verir və həmin vaxtadək illik gəlir üzrə son hesablama aparmaqla (cari ödə-
mələr nəzərə alınmaqla) gəlir vergisini dövlət büdcəsinə ödəyirlər.Vergi və cari
vergi ödəməsi qanunla müəyyən edilmiş müddətdə ödənilmədikdə, ödəmə müddə-
tindən sonrakı hər bir ötmüş gün üçün vergi ödəyicilərindən və ya vergi agentindən
ödənilməmiş vergi və ya cari vergi ödəməsi məbləğinin 0,1 faizi məbləğində faiz
tutulur. Bu faiz cari vergi ödənişlərinə münasibətdə bütün ötmüş müddətə, ancaq
bir ildən çox olmamaq şərti ilə tətbiq edilir.
9.2. HÜQUQİ ŞƏXSLƏRİN MƏNFƏƏT VERGİSİ
Vergi ödəyicisinin gəliri (vergidən azad edilən gəlirdən başqa) ilə gəlirdən
çıxılan xərci arasındakı fərq onun mənfəətidir.
Mənfəətdən ödənilən vergiyə mənfəət vergisi deyilir.
Vergi ödəyiciləri
Azərbaycan Respublikasında rezident və qeyri-rezident müəssisələr mənfəət
vergisinin ödəyiciləridir.
Fiziki şəxs olmayan hər hansı xarici şəxs birgə sahibkarlıq fəaliyyətinin ob-
yekti olmadığını sübut etməyincə, ona mənfəət vergisinin ödəyicisi olan müəssisə
kimi baxılır.
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə müvafiq olaraq yaradılmış hü-
quqi şəxslərin sərbəst balansa, cari və ya digər hesablara malik olan filialları, struktur
bölmələri və ya digər ayrıca bölmələri mənfəət vergisinin ödəyiciləri deyildirlər.
Vergitutma obyekti
Rezident müəssisə üçün vergitutma öbyekti həm Azərbaycan Respublikasın-
dakı, həm də onun hüdudlarından kənardakı mənbələrdən əldə edilmiş mənfəətdir.
108
Azərbaycan Vergi Məcəlləsi, 2005
Prof. Dr. Cihan Bulut, Elçin Süleymanov
250
Qeyri-rezident müəssisələri üçün vergitutma obyekti isə yalnız Azərbaycan
Respublikasındakı mənbələrdən əldə edilmiş mənfəətdir.
Azərbaycan Respublikasında daimi nümayəndəlik vasitəsilə fəaliyyət göstərən
qeyri-rezident müəssisəsinin daimi nümayəndəliklə bağlı əldə etdiyi mənfəətindən
vergi tutulur.
Qeyri-rezidentin daimi nümayəndəliklə bağlı olmayan ümumi gəliri isə xərclər
çıxılmadan ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunur.
Qeyri-rezident müəssisəsinin Azərbaycan Respublikasındakı daimi nümayən-
dəliyi ilə bağlı olmayan əmlak təqdim etməsindən təqvim ili ərzində Azərbaycan
mənbəyindən əldə etdiyi ümumi gəlirindən həmin gəlirə aid olan xərclər çıxıl-
dıqdan sonra vergi tutulur.
Verginin dərəcələri
Müəssənin mənfəətindən 20 faiz dərəcə ilə vergi tutulur.
3
Gəlirdən çıxılmayan xərclər
Aşağıdakı xərclərin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir:
- əsas vəsaitlərin alınmasına və qurulmasına çəkilən xərclər və kapital xarakterli
digər xərclər;
- qeyri-kommersiya fəaliyyəti ilə bağlı olan xərclər;
- əyləncə və yemək xərcləri, habelə işçilərin mənzil və digər sosial xarakterli
xərcləri.
Sahibkarlıq fəaliyyəti əyləncə və ya sosial xarakteri daşıyan müəssisələrin
xərcləri bu cür fəaliyyət çərçivəsində çəkilirsə, müvafiq olaraq əyləncə və sosial
xərclər gəlirdən çıxılır.
Azərbaycan Respublikasının və ya digər dövlətlərin ərazilərində ödənilmiş
mənfəət vergisi və ya gəlirdən hesablanan hər hansı digər vergilərin, ödənilmiş ma-
liyyə sanksiyalarının, habelə faktiki ezamiyyə xərclərinin normadan artıq hissəsi-
nin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir.
Gəlirdən çıxılan xərclər
− xaricdən alınmış borclar üzrə, habelə qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxslərin bir-
birinə ödədikləri faizlərin faktiki məbləği (hesablamalar metodundan istifadə
edildikdə – ödənilməli faizlərin məbləği), faizlərin aid olduğu dövrdə eyni valyu-
ta ilə, oxşar müddətə verilmiş banklararası kredit hərracında olan və ya hərrac
keçirildiyi təqdirdə, Azərbaycan Respublikası Milli Bankının dərc etdiyi bank-
lararası kreditlər üzrə faizlərin orta səviyyəsinin 125 faizindən artıq olmamaqla;
− malların təqdim edilməsi, işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əla-
qədar gəlir əvvəllər sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən ümumi gəlirə daxil
edilmişdirsə, onlarla bağlı olan ümidsiz borc məbləğləri;
Dövlät Maliyyäsi
251
− banklar və bank fəaliyyətinin ayrı-ayrı növlərini həyata keçirən kredit təşkilat-
ları, qanunvericiliyə müvafiq qaydada, aktivlərin təsnifatından asılı olaraq, xü-
susi ehtiyat fondlarının yaradılmasına aid edilən məbləğlər;
− sığorta fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi şəxslərin qanunvericiliklə müəyyən edil-
miş normalara uyğun olaraq ehtiyat sığorta fondlarına ayırdıqları məbləğlər;
− gəlir götürmək məqsədi ilə aparılan elmi tədqiqat, layihə-axtarış və təcrübə -
konstruktor işlərinə çəkilən xərclər (əsas vəsaitlərin alınması və qurulması ilə
bağlı xərclər, habelə kapital xarakterli digər xərclər istisna olmaqla);
− əsas vəsaitlər üzrə hesablanan amortizasiya ayırmaları;
− öz işçilərinin xeyrinə əmlakın zərərdən sığortalanması, habelə xarici sığorta
təşkilatları ilə bağlanılmış həyat sığortası müqavilələri üzrə sığorta haqları is-
tisna olmaqla, sığortalının ödədiyi sığorta haqları.
Hər il üçün gəlirdən çıxılmalı olan təmir xərclərinin məbləği əsas vəsaitlərin
hər bir kateqoriyasının əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyərinin binalar, tikililər və qur-
ğuların ilin sonuna qalıq dəyərinin 2 faizi, maşınlar, avadanlıq, hesablama texnikası
və nəqliyyat vasitələri 5 faizi, digər əsas vəsaitlər 3 faizi və köhnəlmə (amortiza-
siya) hesablanmayan əsas vəsaitlər üzrə sıfır (0) faizi həddi ilə məhdudlaşdırılır.
Təmir xərclərinin faktiki məbləği bu hədd ilə müəyyənləşdirilən məbləğdən az
olduqda, gəlirdən həmin təmir xərclərinin faktiki məbləği çıxılır.
Gəlirin və xərcin uçotu qaydası
Vergi ödəyicisi vergi tutulan gəlirin (mənfəətin) dəqiq əks etdirilməsi üçün
sənədləşdirilmiş məlumat əsasında gəlir və xərclərinin vaxtlı-vaxtında dəqiq uço-
tunu aparmağa borcludur.
109
Vergi ödəyicisi vergi ili ərzində eyni metodu tətbiq etmək şərti ilə vergilərin
uçotunu kassa metodu və ya hesablamalar metodu ilə apara bilər.
Kassa metodu ilə uçot aparan vergi ödəyicisi gəliri əldə edəndə və ya gəlir
onun sərəncamına veriləndə, bu gəliri nəzərə almalı və gəlirdən öz xərclərini yalnız
bu xərcləri çəkdiyi zaman çıxmalıdır.
Vergi ödəyicisinin nağd pul vəsaitini aldığı, nağdsız ödəmədə isə pul vəsaitinin
bankda onun balansına daxil olduğu vaxt gəlirin əldə edildiyi, xərclərin çəkildiyi
vaxt isə xərcin faktiki çəkildiyi vaxt sayılır.
Hesablama metodu ilə uçot aparan vergi ödəyicisi gəlir əldə edilməsinin və
xərc çəkilməsinin faktiki vaxtından asılı olmayaraq, gəlirini və xərcini müvafiq
öhdəliyin yarandığı vaxt nəzərə almalıdır.
109
Tahir Paşayev, Mənfəət Vergi Daxilolmalarının Yaxşılaşdırılması Yolları ,s. 56
Dostları ilə paylaş: |