Qafqazin strateji TƏDQİqatlari institutu oleq Kuznetsov Mərkəzi Qafqaz: sivilizasiyaların toqquşmasına retrospektiv baxış
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: «sivilizasiyaların toqquşması?»
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: «sivilizasiyaların toqquşması»
- Oleq Kuznetsov
91 Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: «sivilizasiyaların toqquşması?» İkincisi, 1918-ci ilədək nəinki milli dövlətçilik təcrübəsi ol ma mış, həm də sosial inkişafının qəbilə-tayfa mərhələsini ya şa mış erməni etnosu da öz ölkəsini rəsmən bəyan edi lən xris tian monofi zitizminin dini qaydaları əsasında yarat ma mış, çox vaxt öz milli mentallığının bütpərəstlik köklərinə mü ra- ciət et miş dir. Bu onunla izah olunur ki, ermənilərin mü səl- man oy ku me na sın da məskunlaşdığı bütün zamanlarda erməni apos tol kilsəsi er mə ni lər ilə onların yaşadıqları ölkələrin ti tul xalqlarının ha ki miy yət orqanları arasında qarşılıqlı müna si- bətlərdə ənənəvi ola raq inzibati alət rolunu oynamış, müəy- yən ləşdirilmiş dün ya ni za mının bir hissəsini təşkil etmiş və er mə nilərin mü səl man xalq lar dan asılı vəziyyətini de-fakto dəs təkləmişdir. Bu sə bəb dən kilsə erməni-qriqorian dini ideo- lo giyasının əsaslarından prin sip cə fərqli əsaslar üzərində hə- ya ta keçirilməli olan erməni mil li eyniyyətinin təyin edil məsi pro sesinin nəinki inqilabi hə rə kət ve rici qüvvəsi, heç yönəl di- ci təkamül qüvvəsi də ola bil mə miş dir. XIX əsrin sonlarında və bütün XX əsr boyunca er mə- ni lərin si yasi özünüdərki və öz müqəddəratını təyin etməsi heç də xris tian mənəviyyatı və etikası əsasında deyil, tra di- sio nalist büt pə rəst lik və ya yeni bütpərəstlik əsasında ger- çək ləşmişdir. Bu pro ses sovet hakimiyyəti illərində xü su si lə intensiv getmiş, hə min prosesə Ermənistan SSR-in ha ki miy- yət strukturları da kö mək göstərmişlər. Onlar üçün «Böyük Er mənistan», «Qədim er mə ni çarlığı», «erməni dövləti Urar- tu» əfsanələri və elmi sü but bazasına malik olmayan di gər uydurmalar başqa bir şey de yil, bur jua və «üçüncü» dün ya ölkələrindəki erməni diasporu ilə ideo loji mübarizədə ko zır kartları olmuşdur. Onlar Sovet Er mə nis tanını «Böyük Er mə- nis tan»ın reinkarnasiyası, bütün dün ya ermənilərinin cazibə mər kəzi hesab etmişlər. SSRİ-nin və Er mə nistan SSR-in 92 Oleq Kuznetsov dövlət ideologiyasının antiklerikal xa rak te ri nəzərə alınarsa, sovet hakimiyyəti şəraitində erməni-qri qo rian kilsəsi erməni etnosunun ideoloji birləşməsi mərkəzi ro lunu oy na ma ğa prin- sipcə qadir deyildi, ona görə də SSR İtti fa qının qır mızı bay- ra ğı altında dünya ermənilərinin birləşməsi ideo lo gi ya sının ar xetip əsası kimi «icazəli şəkildə» yalnız müa sir er mə nilərin əc dadlarının və ya protoermənilərin bəşər si vi li za si ya sı nın so sial təkamülü baxımından qəbilə-tayfa münasibətləri döv- rü nə uyğun gələn bütpərəst əfsanələrindən və əsatirlərdən is- ti fa də edilə bilərdi. 6 Odur ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində er mə nilər və azərbaycanlılar arasında dini «parçalanma xətti» ilk baxışda göründüyündən daha dərin və keçilməzdir, çünki bu xətt dini və ya konfessional səviyyədə deyil, mental- dünyagörüşü sə viy yəsindədir. Deməli, tamamilə qəti şəkildə söyləmək olar ki, Dağlıq Qa rabağ münaqişəsinin ideoloji komponentinin intellektual ba zi si islam–xristian ixtilafl arı müstəvisində deyil, müasir döv rün əsas dünya dinlərinin kanonik ənənələri çərçivəsindən kə na ra çıxan dərin dünyabaxışı laylarındadır. Müasir er mə- 6 Bu müddəanın erməni elmi ictimaiyyətində mənfi rəy doğurması eh timalını nəzərə alaraq, dərhal ona əlavə şərh verməyi lazım bilirik: Cə- nub-Şərqi Avropanın və Ön Asiyanın antik dünyası, eləcə də Aralıq dənizi bölgəsinin ellin aləmi aşkar ifadə olunmuş bütpərəst dünyabaxışına malik idilər, amma bu, həmin dünyabaxışının sosial təməli üzərində Aleksandr Fi lip pin Makedoniya çarlığı, Avqust Sezarın və Oktavian Avqustun Roma imperiyası da daxil olmaqla dünyanın ilk imperiyalarının yaradılmasına ma ne olmadı. Bəşər sivilizasiyasının inkişafının ilk mərhələlərində büt pə- rəst lik sonrakı dövrlərin xristianlığı və islamı kimi dövlət yaradan ideo lo- giya olmuşdur. Hətta apostola bərabər müqəddəs knyaz Vladimir – Ki yev böyük knyazı Vladimir Svyatoslavoviç 988-ci ildə Rus dövlətinin xris- tian lığı qəbul etməsindən bir qədər əvvəl bütpərəst dünyabaxışı əsa sın- da vahid Qədim Rus dövləti yaratmağa cəhd göstərmiş, 980-ci ildə şər qi slav yan lar üçün Perundan başlamış Simarqla qədər vahid (kanonik) tan rı- lar pan teonu müəyyən etmişdi. 93 Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: «sivilizasiyaların toqquşması?» ni si yasi eyniyyətinin əsasında heç də erməni-qriqorian eti- qa dının mə nə vi qayda-qanunları deyil, xristianlıqdan əv- vəl ki qədim döv rün əfsanə və əsatirləri dayanır və buna əmin olmaq üçün er mə ni İnternasionalının və ya Ay Datanın kon tekstində yaradılan və «Daşnaksütun» erməni inqilabi federasiyasının ekstremist şüar la rı altında fəaliyyət göstərən elektron İnternet resurslarının ma te rial larına və tərtibatına baxmaq kifayətdir. İnternetin rus dil li seqmenti olan Runetdə bu cür resursların səciyyəvi nü mu nə si «Daşnaksütun» erməni milli federasiyasının siyasi fəa liy yət praktikasına daxil olan «Bilmək! Bacarmaq! Ölmək!» şüarı altında işləyən www. k4500.com saytıdır. Burada İsa, bə şə riy yə tin xilası naminə Onun çarmıxda özünü qurban verməsi, İncil, ümu miyyətlə, xristianlıq barəsində bir kəlmə də yoxdur, mənaca əsas diqqət isə hətta vizual səviyyədə də dünyanın yaradıcı tan rı sı Areyə, erməni güc və müharibə tanrısı Vaaqna, Aradan hökm darlıq əsası almış erməni əcdadı Hayka, e.ə. 2492-ci ildə Van gölünün şərq sahilində, Vayots dzorda Hayk ilə Babilistan ça- rı Bəl arasında döyüşə yönəldilmişdir. Bütün bunlar bizə əsas ve rir, tam inamla söyləyək ki, müasir erməni etnosunun siyasi mən lik şüuru onun açıqda bəyan edilən xristian və ya erməni- qri qo rian dini mənlik şüurundan son dərəcə uzaqdır. Deyilənlərdən belə bir nəticə çıxarmaq olar: ya özlərinin bü tün tarixi ərzində ermənilər kilsə qaydaları ilə nəzərdə tu tu lan an lam da heç vaxt xristian olmamışlar və erməni apos tol kilsəsi möv cud olduğu bütün zamanlarda əsl milli büt pərəstliyin mü səl man lardan (XIX əsrdə isə həm də pra- vos lav lardan) gizli sax la nılması üçün yalnız pərdə rolunu oy- na mışdır, ya da müa sir er mə ni xalqının siyasi cəhətdən fəal olan eks tremist əhval-ru hiy yə li qismi həmin kilsənin etnosun mə nə vi tələb və istəklərini özün də təcəssüm etdirməyə və Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|