Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi -ali dövlət hakimiyyətinin hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil olunması; -
dövlət idarəetməsinin qanunun aliliyi prinsipi əsasında həyata keçirilməsi; -fərqli maraqlardan çıxış edən müxtəlif siyasi qrupların azad fəaliyyət imkanına malik olması; -
-xüsusi mülkiyyətin toxunulmazlığının təmin edilməsi; -
vətəndaşların azad iqtisadi fəaliyyətinə formal cəhətdən bərabər imkanların yaradılması; -
özünürealaşdırma imkanı verən sosial mühitin olması; -
münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsinin fərdi maraqların və cəmiyyətdə mövcud olan obyektiv, dayanıqlı maraqların nəzərə alınması yolu ilə həyata keçirilməsi; -
iqtisadi münasibətlərin bazar iqtisadiyyatının prinsiplərinə uyğun həyata keçirilməsi; -
hörmətin olması; -
əhalinin təhsil və savad səviyyəsinin yüksək olması; -
İqtisadiyyatın inkişafına səbəb olan əsasların dayanıqlı şəkildə mövcudluğu. Elmi ədəbiyyatda müasir demokratik rejim insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının konstitusiyada təsbit olunması, dövlət tərəfindən real olaraq təmin edilməsi, siyasi partiyaların və ideologiyaların formal bərabərliyi, ali dövlət hakimiyyəti orqanlarının seçkilər yolu İlə və hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkili, dövlət iradəsinin formalaşmasında vətəndaşların, müxtəlif qrupların maraqlarının nəzərə alınması, birbaşa və bilvasitə (nümayəndəli) demokratiya institutlarının mövcudluğu, insanın qorxudan və ehtiyacdan azad olmasına imkan verən siyasi- hüquqi, sosial-iqtisadi təminatın yaradılması və s. bu kimi amillər əsasında xarakterizə olunur. Tədqiqatçılar nəzəri olaraq demokratik rejimin müxtəlif növlərindən danışsalar da, belə hesab olunur ki, demokratk rejim
ilqar Məmmədov daha çox liberal-demokratik formada inkişaf edə bilər. Tədqiqatçıların fikrincə, liberal-demokratik rejim Qərb sivilizasiyasına aid olan ölkələrdə mövcuddur. Fillpp Beneton yazır ki, Qərbin demokratik rejimlərini başqa rejimlərdən «liberal-demokratik sintez fərqləndirir. Qərbdə açıqca özünü göstərən belə bir sintez bu şəkildə başqa heç bir yerdə yoxdur. Sözsüz ki. Qərb rejimləri demokratik rejimlərdir, lakin bu rejimlərdə demokratik hakimiyyətin hüdudları və həddi də müəyyənləşdirilir. Misal üçün, hakimiyyətlərin bölünməsi və qanunların müəyyənləşdirilməsinə nəzarət demokralk prinsipdən irəli gəlmir. Belə bir məhdudiyyətin yaranması məhz liberal mənşəli qanunların təcrübəyə gətirilməsi ilə şərtlənmişdir. Müasir Qərb rejimləri onların formalaşmağa başladığı zaman müəyyənləşən liberal prinsiplərə sadiq qaldıqları dərəcədə yumşaqdırlar. Başqa sözlə desək, hakimiyyətin yumşaq və məhdud olması prinsipini məhz liberal fikir müəyyənləşdirmişdir...».'' Qeyri-demokratik rejimin iki əsas növündən biri olan totalitar rejim demokratik rejimin tam əksidir. Totalitar dövlət ardıcıl olaraq cəmiyyəti və insanları total nəzarətdə saxlamaq siyasətini həyata keçirir. «Totalitarizm» termini siyasi leksikona 1925-ci ildə Benito Mussolini tərəfindən daxil edilmişdir. Daha sonra publisistik materiallarda (məsələn, 1929-cu ildə «Tayms» qəzeti) bu termin SSRİ-də mövcud olan rejimin xarakterizə olunması üçün istifadə edilmişdir. İkinci Dünya müharibəsindən sonra isə, siyasi və hüquqi ədəbiyyatda «totalitarizm», «totalitar rejim» anlayışları ilə Faşist Almaniyasında, SSRİ-də, həmçinin bəzi sosialist ölkələrində təşəkkül tapmış rejimlər xarakterizə edilməyə başlamışdır. Tədqiqatçıların fikrincə, totalitar rejim XX əsrdə meydana gəlmişdir. Bu fikir, yəni totalitar rejimin XX əsrdə meydana gəlməsi fikri siyasi və hüquqi ədəbiyyatda geniş yayılmışdır. Totalitar rejimin yalnız XX əsrin məhsulu olması fikri ictimai-siyasi proseslərin, sosial-iqtisadi amillərin və ictimai mühitin bu dövrdə bir sıra özünəməxsus cəhətlərə malik olması ilə əsaslandırılır. Бенетон Филипп. Введение в политическую науку. S. 288. 304
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Totalitarizmin yaranma səbəblərinin təhlili göstərir ki, bu rejimin təşəkkül tapmasında kütləvi siyasi hərəkatların böyük rolu olmuşdur, intensiv industrializasiyanın doğurduğu böhranın ənənəvi sosial strukturların dağılması İlə müşayiət olunması böyük destruktiv kütlələrin meydana gəlməsinə, məhrumiyyətlərə düçar olmaqla qeyri-müəyyənliyin psixoloji gərginliyini yaşayan insanların demorallzasiyasına səbəb olmuş, bu isə öz növbəsində, totalitar rejimin formalaşması üçün sosial baza və müvafiq siyasi şərait yaratmışdır. Belə bir şəraitdə destruktiv kütləni inandıraraq arxasınca apara bilən siyasi qüvvənin hakimiyyətə gəlməsinə, təbliğat və təzyiq göstərmək yolu ilə əhalinin, daha doğrusu kütlənin tam dəstəyini qazanmasına, həmçinin digər üsullardan istifadə etməklə cəmiyyət üzərində total nəzarəti həyata keçirməsinə imkan yaranmışdır. Bunun nəticəsində bir sıra ölkələrdə totalitar rejimlər formalaşmışdır. S.Xantiqton yazır ki, siyasi rejimin (dövlət rejiminin) bu forması «XX əsrdə, demokratikləşmə prosesi başladıqdan sonra meydana gəlmişdir. Totalitar rejimlər öz məqsədlərinə nail olmaq üçün vətəndaşları kütləvi səfərbərliyə alınmağa cəhd edir».'' Elmi ədəbiyyatda totalitarizmin iki əsas növü - «sağ» və «sol» totalitar rejimlər fərqləndirilir. «Sağ» totalitar rejimi Faşist Almaniyası təmsil edir. Bu rejim faşizm ideologiyası (nasional-sosializm) üzərində qurulmuşdur. Etatizm, millətçilik (etnosnetrizm) və irqçilik ideyaları, yəni alman millətinin, ari irqinin üstünlüyü və böyük alman dövlətinin (III Reyx) əbədiliyi ilə bağlı fikirlər həmin ideologiyanın əsasını təşkil edir. Nasional-sosializm almanlarda şovinizm əhval-ruhiyəsi və alman xalqının düşməni obrazını yaratmışdır. Bu obraz daxilən iki yerə-kommunizm ideologiyasına və yəhudi xalqına ayrılır. Lakin bununla bərabər, onlar həm də vəhdət təşkil edir. Belə ki, nasional-sosializm ideologiyasına görə kommunizm, bir ideologiya kimi yəhudilər tərəfindən yaradılmışdır. Məqsəd həmin ideologiya vasitəsilə ari iriqindən olan millətlərin milli ruhunu ' Хаптпгтоп Сэмюэл. Третья волна. Демократизация в конце XX века. М., 2003, з. 22. 305 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|