Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi diktatura rejimi, konstitusion-avtoritar və ya monokratik rejim və s. formalarının adına rast gəlirik. Despotiya, tiraniya rejimləri daha arxaik, digərləri isə müasir avtoritar rejim formaları hesab olunur. Tədqiqatçılar müasir dövrün avtoritar rejimlərindən danışarkən, İspaniya, Portuqaliya, Yunanıstan kimi kapitalist ölkələrində mövcud olmuş avtoritar rejimlərə xüsusi diqqət yetirirlər. Avtoritar rejimlərin təsnifləşdirilməsi zamanı hakimiyyəti həyata keçirən blok, yəni siyasi qüvvə və həyata keçirilən siyasətin məqsədləri əsas götürüldükdə isə hərbi, oliqarxiya, populist və bürokratik rejim formaları fərqləndirilir.'' Müasir dövrdə Asiya, Afrika, Latın Amerikası, Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin bir çoxunda avtoritar rejim mövcuddur. Totalitar rejimlərin bir sıra xüsusiyyətlərinin avtoritar rejimlərdə də olmasına baxmayaraq elə cəhətlər var kl, antidemokra- tik rejimin bu İki əsas növünü bir-birindən fərqləndirir. Həmin fərqləndirici cəhətlərə nəzər yetirək. 1.
həcmdə imkan yaratmaqla bərabər vətəndaş cəmiyyətinə də müəyyən dərəcədə müstəqillik verir. Dövlət İctimai həyatın bütün sahələrini total nəzarətdə saxlamır. Totalitar rejimdə isə ictimai həyatın bütün sahələrinə aid münasibətlər dövlət tərəfindən reqlamentləşdirilir. 2.
Avtoritar rejim özünə zərər vurmamaq şərti ilə müəyyən dərəcədə İdeoloji plyuralizmə imkan yaradır. Düşüncə azadlığı məhdudiyyətlərə məruz qalsa da, bütün insanlar üçün ümum- məcburi olan vahid İdeologiyanın total təbliğatı aparılmır. Hakimiyyət İdeologiyadan çox özünü təbliğ edir. Totalitarizmdə isə ümumməcburi rəsmi ideologiya olur. 3.
udulması ilə xarakterizə olunur. Yəni partiya orqanları bütün dövlət strukturlarını, həmçinin istehsal strukturlarını «zəbt edir» və bu dövlətin özü tərəfindən leqallaşdırılır. Ölkə ərazisində ' Политология. Под pedaKijiıeiı проф. Васгшика M.А. M., 2001, s. 245. 309 ilqar Məmmədov yalnız hakim partiya fəaliyyət göstərir və heç bir müxalifət olmur. Avtoritar rejimdə partiya ali dəyər kimi qəbul edilmir və dövlət ideyası əsas götürülür. Formal olaraq bu partiya ilə yanaşı digər partiyalara da leqal fəaliyyət göstərmək imkanı verilir. Bu imkanın xeyli dərəcədə məhdudlaşdırılımasına baxmayaraq, avtoritar rejimlərin bir çoxunda müxalifət partiyaları fəaliyyət göstərir, onların hakimiyyətə qarşı müəyyən aksiyalar həyata keçirmək, mətbuat vasitəsi ilə hakimiyyəti tənqid etmək imkanı olur. 4.
Totalitar rejimdə rəsmi ideologiyaya və hakimiyyətə qarşı çıxma halları dövlət tərəfindən leqallaşdırılmış terrorla qarşılanır. Müxalifətdə olmaq olmamağa bərabər tutulur. Avtoritar rejimdə müxalifətə dözümsüzlük göstərilsə də, ona qarşı sistemli şəkildə dövlət terroru həyata keçirilmir. Müxalifətin siyasi fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq üçün zorakılıq tədbirlərindən istifadə edilsə də, bir çox hallarda hakimiyyət onun mövcudluğu ilə razılaşmalı olur. 5.
Avtoritar rejim patriarxal ənənələrin, tayfa münasibətlərinin saxlanılmasına şərait yaradır və hakimiyyət həyata keçirilərkən həmin ənənələrdən istifadə edilir. Totalitar rejim isə özündən əvvəlki sosial strukturu dağıdır, ənənəvi sosial əlaqələri qırır və cəmiyyəti böyük bir kütləyə çevirir. Totalitar rejim tamamilə yeni bir cəmiyyət qurmaq iddiası ilə çıxış edir. Avtoritar rejimlərin heç birində dövlət hakimiyyəti xalq tərəfindən formalaşdırılmır. Konstitusiyaya görə, ali dövlət orqanları seçkilər yolu ilə təşkil edilməli olsa da, əslində, həmin orqanlar diktatorun və yaxud real hakimiyyətə malik olan kiçik bir qrupun iradəsi əsasında təşkil olunur. Nümayəndəli orqan olan parlamentdə birinci şəxsin tərəfdarları, hakimiyyətə yaxın olan şəxslər cəmləşir. Buna görə də parlament müstəqil fəaliyyət göstərə bilmir. Qanunverici orqan, əslində, «yuxarıdan» gələn
göstərişləri həyata
keçirir. A.B.Vengerovun yazdığı kimi «parlament başında rəhbər və ya bir qrup şəxs (xunta, oliqarxiya) duran hakim elitanın qəbul etdiyi qərarları ştamplaşdırır. Ölkənin
həyatı özünü
qanunlarla məhdudlaşdırmayan hakim elita tərəfindən istiqamətləndirilir. Həmin elitanın daxilində isə siyasi 310
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi hakimiyyəti həyata keçirən yüksək vəzifəli şəxslərdən ibarət kiçik bir qrup xüsusilə seçilir».'' Konstitusiyaya əsasən, dövlət orqanları hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilməli olsa da, əslində, bu görüntü xarakteri daşıyır və faktiki olaraq hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipinə riayət olunmur. Real hakimiyyət ali icra hakimiyyəti orqanında cəmləşir və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının fəaliyyəti də icra hakimiyyətinin nəzarəti atında olur. Avtoritar rejim şəraitində siyasi plyuralizm yalnız məhdud səviyyədə ola bilər. Siyasi təşkilatların fəaliyyəti leqallaşdırılsa da, siyasi müxalifətin hüquqları pozulur, həmin partiyaların liderləri müxtəlif üsullarla təqib olunur. Müxalifətin hakimiyyətə təsiri isə heçə endirilir. Müxalifət partiyaları seçkilərə qatılsalar da, onların qalib gəlmək şansı olmur. Seçkilərin, referendumların nəticəsi hakim elita tərəfindən əvvəlcədən müəyyənləşdirilir. Konstitusiyada insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına təminat verilsə də, onlar mütəmadi olaraq pozulur. Hakim elita insan hüquqları, qanunçuluq ideyalarından öz maraqlarına uyğun olaraq istifadə edir, eyni zamanda həmin hüquqları tapdalamaqdan da çəkinmir. Odur ki, dövlətin daxili siyasətində güc metodlarından istifadə olunması adi bir hala çevrilir. Silahlı qüvvələr də çox vaxt siyasi rol oynayır. Tədqiqatçıların fikrincə, avtoritar rejimlər konservativ və islahatçı xarakterli ola bilər. Konservativ xarakterli avtoritar rejimlər mövcud münasibətləri və qaydaları qoruyub saxlamağa çalışır. Bu cür rejimlərə Latın Amerikası ölkələrində formalaşmış bir çox diktaturaları misal göstərmək olar. İslahatçı xarakterli avtoritar rejimlər isə ənənəvi qaydaların, sosial əlaqələrin dəyişilməsi və ictimai münasibətlərin yeni istiqamətdə qurulması məqsədi ilə ictimaiyyətin radikal hesab etdiyi islahatlar aparır. Vətəndaş cəmiyyətinin inkişaf etməsi üçün müəyyən tədbirlər həyata keçirilir və bunun hüquqi bazası yaradılır. Lakin bütün bu Венгеров А.Б. Теория государства и права. М., 2000, s. 128. 311
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|