Qaraqalpaq indd
Yüklə 5,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı
- 1. XX əsr qaraqalpaq şairlərinin yaradıcılığından səhifələr Ömər – şair (1879-1922)
Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 254 255 gətirib çıxarmadı. Belə ki, mühüm real gerçəklikdəki həyat konfliktləri bəzən sadə, quru ziddiyyətlərlə əvəz olunurdu. Hətta bəzən bu ziddiyyətlər sona qədər çatdırılmırdı. Bəzi hallarda ideyasızlıq, fikir təqdimatında primitivlik, hiss və obrazların diqqət mərkəzinə çəkilməsində çatışmazlıq müşahidə olunurdu. Belə hal bir sıra qaraqalpaq şairlərinin yaradıcı manerası üçün xarakterik idi. Onlar öz poemalarında mürəkkəbləşdirilmiş bədii obrazların bütövlüyündən, aydın fikirlərdən istifadə edə bilmirdilər. Məsələn, X.Juma- muratov özünün «Fəxri iş», B.Kaipnəzərov «Öringül» əsərlərində stiliza siyanın köməyindən istifadə etsələr də, əsərlərinə yeni ruh gətirə bilmədik lərindən müasirliyi heç də yüksək şəkildə əks etdirə bilmirdilər. Bununla belə elə qaraqalpaq sənətkarları da vardır ki, məsələn, J.Aymirzəyev, A.Şahmuradov, A.Dabılov, S.Nurumbetov, S.Beknazarov, İ.Yusupov, T. Jumamuratov, Q.Yese mu ratov və başqaları müvafiq məzmun üçün forma tapıb istifadə etməklə və müasirlərin obrazlarını açıb göstərməklə insanların mənəvi dünyasını ön plana çəkirdilər. Bu kontekstdə X.Turumbetovun şeirləri daha çox parlaq obrazlılıqla fərqlənirdi. Üç onillik ərzində onun bir neçə - təxminən ondan yuxarı şeir və poema məcmuələri işıq üzü görmüşdü. «Gülüstan» («Gülistan» - 1954), «Xoşbəxt gənclik» («Baxıtlı jaslık» -1955), «İki dost» («Eki dos» - 1957), «Şair yolu» («Şayır jolı» - 1959), «Daim canlı» («Manqiqe diri» - 1960), «Canatma» («Taluas» - 1962), «Yenə bahar gəldi» («Jane baxar keldi» - 1970) və s. şeir məcmuələrində şairin yaradıcılığının özəl xüsusiyyətləri özünü büruzə verir və belə keyfiyyət əsasən lirik qəhrəmanın heç də yalnız ənənəvi folklor vasitələri ilə əks olunmurdu. Onu da qeyd edək ki, belə təqdimat xeyli qaraqalpaq şairlərinin yaradıcılığı üçün xa rakterikdir. Burada əsasən konkret, canlı, xoşbəxtlik uğ- runda döyüşkən insanın doğma torpağı ilə bağlı mübarizəsi əks olunurdu. Bu, «Mən vətənimi xilas edirəm», «Mə nim andım», «Hücum», «Volqa», «Sənin portretin», «Mək tub», «Yaylıq» və digər əsərlərdə özünü yaxşı büruzə verir. X.Turumbetovun lirik qəhrəmanı – ciddi həyat sınaqların- da bərkimiş insandır. Şairin öz lirik qəhrəmanının heç də həyat konfliktlərini bütün təfərrüatları ilə vermək imkanın olmamasına baxmayaraq, bununla belə onun «Sənin portretin», «Yaylıq» və digər şeirlərində döyüşkən əsgərin mübariz obrazı son dərəcə görümlü şəkildə yaradılır. Burada məhz onun qəhrəmanlarının yüksək hiss-həyəcanı, düşüncələri əksini tapırdı. «Yaylıq» şeirində, məsələn, əsgər tanımadığı bir qızdan arxa cəbhədən göndərilmiş hədiyyə alır, müəllif öz qəhrəmanının dili ilə qıza müraciət edərək, bütün qəhrəmanlığını işıqlı gələcəyə çıxması uğrunda edəcəyini bildirir. Şeirdə həyat uğrunda, insanların xoşbəxtliyi uğrunda mübarizə ön plana çəkilir. Məhz belə mənəvi mənbələr gənc qaraqalpaq əsgərlərini cəsurluğa, qəhrəmanlığa ruhlandırırdı. Qaraqalpaq şairlərinin bədii ustalığında lirizm gücü və yetkinliyi həm də onda özünü göstərirdi ki, bu şeirlərin obrazlı strukturu hiss və lirik qəhrəmanın ürək döyüntüləri son dərəcə yüksək şəkildə xalqına xidməti, vətənpərvərlik ideyalarını tərənnüm edirdi. Qaraqalpaq sənətkarları XX əsrin II yarısında da uğurla yazıb yaradırdılar. T.Jumamuratov, N. Japakov, T.Seyitcanov, X.Seyitov, A.Aliyev və başqaları müx təlif janrlarda – lirik şeirlər, rübailər, dastanlar, poemalar - əsərlər ortaya qoymaqla oxucuların ürəyinə yol tapırdılar. Bu dövr qaraqalpaq epik poeziyasında yuxarıda qeyd etdiyimiz folklor motivləri üzərində qurulmuş ballada və poema-dastan janrlarından da istifadə olunurdu. Bu istiqamətdə janrın inkişafında S.Nurumbetovun yaradıcılığı xüsusi rol oynayırdı. Onun «Qəmər», «Dənizdə» kimi poemaları heyvandarların, balıqçıların əməyinin vəsfinə həsr Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 256 257 olunmuşdur. Adları çəkilən poemaların qəhrəmanlarının düşüncüləri, hissləri bu sahələrə bağlı olan əsl fədakar insanlardır. Qaraqalpaq şairlərinin yaradıcıdığında həm də eyni zamanda digər sənətkarların yaradıcılığında olduğu kimi mü- hüm yeri, həm də xalqlar dostluğu mövzusu, beynəlmiləlçilik və s. kimi mövzular təşkil edirdi. Bu mövzuya qaraqalpaq şairlərindən X.Seyitovun «Sevginin sirri», X.Turumbetovun «İki dost», K.Jumaniyazovun «Şəhərli qız», J.Aymirzəyevin «Ömürbəyin həyatı», İ.Yusupovun «Xalçaçı qız haqqında həqiqət», J.Dilmuratdovun «Biz Artekə gedəndə» və s. əsərləri mühüm yer tutur. XX əsrin 60-80-ci illərində qaraqalpaq poeziyasında hərbi mövzuya daha çox yer ayrılırdı. Bu baxımdan S.Beknazarovun «Tanya», X.Seyitovun «Ürək sevgisi», M.Seyidniyazovun «Mənim uşaqlığım müharibə vaxtı olmuşdu», D.Aymuradovun «Müharibənin nəticələri», B.Kaipnəzərovun «İki əsgər», X. Turumbetovun «Əsgərin dul qadını» və s. əsərləri mühüm yer tutur. Dövrün aktual problemlərinə həm də gənc yazarların və qaraqalpaq şairlərinin daha yaşlı nümayəndələrinin əsərləri həsr olunmuşdur. Bu müəlliflərin sırasında X.Seyitnazarov, S.Abbazov, T.Kabulov, R.Ayapbergenov, Ş.Seyidov və başqaları vardı. Eyni zamanda bunu da qeyd etmək olar ki, gənc şairlər (J.Dilmuradov, İ.Qurbanbəyov, U.Xocanəzərov, K.Rəhmanov, T.Matmuradov və başqaları) əksər hallarda həyatın nəbzini təsvir etməyə can atır, onun rəngarəngliyini və zənginliyini emosional gərginliyi ilə verirdilər. Bununla da poetik obraz bədii sözün qüvvəti ilə oxuculara daha yaxşı təsir edirdi. 6 Beləliklə, XX əsr qaraqalpaq poeziyasının fərqli cəhətlərindən biri ondan ibarət idi ki, o klassik ənənələrə ciddi bağlarla bağlı idi. Onun belə xüsusiyyəti şeirə yeni çalar, yeni məzmun gətirirdi. Demək olar ki, hər yeni onillikdə şairlərin yaradıcılıq ustalığı artır, formalaşırdı. Qaraqalpaq şairləri xalq həyatının gündəlik gün-güzəranını daha dərindən öyrənmək imkanı əldə edir və onu əsərlərinin aparıcı mövzusuna çevirirdilər. Dövrün özünəməxsus gerçəklikləri sanki yeni xarakterlər, yeni realist obrazların yaranması üçün zəmin hazırlayırdı. XX əsrin II yarısı qaraqalpaq poeziyası digər türk ədəbiyyatları ilə qarşılıqlı şəkildə zənginləşməklə inkişaf edir, əvvəlki dövrlərin bədii təcrübəsini mənimsəyir və dövrün poetik inikasında yeni müvəffəqiyyətlər əldə edirdi. Bu, A. Musayevin, S.Majitovun, S.Nurumbetovun, A.Dabılovun, İ.Yusupovun, T.Kabulovun və digərlərinin əsərlərində özünü daha yaxşı əks etdirirdi. 1. XX əsr qaraqalpaq şairlərinin yaradıcılığından səhifələr Ömər – şair (1879-1922). Ömər Suqirimbet ulı Ayrşada Aral dənizinin cənub sahilində anadan olmuşdur. Onunla bağlı saxlanılmış bioqrafik məlumatlar son dərəcə azdır. Əsasən məlum olan budur ki, şairin həyatı daim ehtiyac içində keçmişdir. O, daim gəzmiş, səyahətdə olmuş, iş axtarmış, qaraqalpaq və qazax bəylərinə nökərçilik etmişdir. Kasıblıq həyatının bütün ağrı-acısını görən Ömər-şair əsərlərində istismarçıları lənətləyir, varlıların xəsisliyini qamçılayır, onların özbaşınalığını, qəddarlığını və soyğunçuluq əməllərini tənqid atəşinə tuturdu. Şairin satirik əsərləri əsasən mürtəce ruhanilərə qarşı istiqamətlənmişdi. Bu tipli əsərlər sırasında «Xoruz», «Gördüm» və digərlərinin adını çəkmək olar. Bundan başqa Ömər-şair əsərlərində həm də doğma diyarı tərənnüm edir («Mən qayıdıram»), gənc qaraqalpaq qızının gözəlliyini vəsf edir, qaraqalpaq qadınının hüquqsuz Yüklə 5,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|