15-rasm. Bezgak plazmodiyasi-Plasmodium vivax ning rivojlanish sikli.
A-chivin organizmida; B-odam organizmida: 1-sporozoit; 2-4-jigar hujayrasiga
kirib yetilishi; 5-merozoitning eritrotsit ichiga kirishi; 6-9-shizont (merozoitlarning
eritrotsitlarda yetilishi); 10-merozoitlar; 11-12-makrogametatsitning rivojlanishi;
11a-12b-mikrogametatsitning rivojlanishi; 13-makrogametatsit; 14-ikrogametatsit;
15-mikrogametalarning rivojlanishi; 16-gametalarning qo’shilishi; 17-zigota; 18-
ookineta; 19-ookinetaning chivin oshqozoni devoriga o’tishi; 20-23-ootsista va
unda sporozoitlarning yetilishi; 24-sporozoitlarning ootsistadan chiqishi; 25-
sporozoitlarning oshqozon so’lagiga o’tishi.
Plasmodium vivax bilan zararlangan bezgak pashshasi odam qonini
so’rayotganida uning so’lagi bilan birga parazitning sporozoitlari odam qoniga
o’tadi. Bular qonda ma'lum vaqt aylanib yurgach jigar va taloq to’qimalari
hujayralarida qolib rivojlanadi va ulardan merozoitlar shakllanadi.
Keyinchalik
merizoitlar qon plazmasiga o’tadi va undagi qizil qon hujayralari-eritrotsitlar
ichiga kirib rivojlanishini davom ettiradi. Merozoitlar eritrotsitlarda o’sib, dastlab
uzuk shaklini, keyin esa amyobasimon ko’rinishni oladi va ularning yadrolari bir
necha marta bo’linib, taxminan 40 soatdan keyin, 12-24 ta merozoitlar yetiladi.
Merozoitlar eritrotsitlar qobiqini yemirib qon plazmasiga o’tadi va qaytadan
sog’lom eritrotsitlarga kirib jinssiz (shizogoniya) ko’payishini davom ettiradi.
Eritrotsitlarda merozoitlarning gemoglobin bilan oziqlanishi natijasida melanin
xosil bo’lib, merozoitning qon plazmasiga har bir chiqishida
melanin va zaharli
moddalar ham qonga chiqadi. Buning natijasida bezgak huruji kuzatiladi.
Shizogoniya bir necha bor qaytarilgach, ma'lum vaqtdan keyin eritrotsitlar ichiga
kirgan merozoitlardan urg’ochi- makrogametotsit va erkak mikrogametotsitlar
shakllanadi. Undan keyin parazit rivojlana olmaydi.
Odam qonida gametotsitlar
yashayveradi.
Anofeles pashshasi bezgak bilan kasallangan odam qonini so’rganda gametotsitlar
pashshaga o’tadi. Pashshaning oshqozon-ichak sistemasiga tushgan gametotsitlar
asta-sekin yetiladi. har bir mikrogametsitdan 4-8 ta xivchinli harakatchan
mikrogametalar, har bir makrogametotsitdan esa bittadan makrogameta voyaga
yetadi. Mazkur mikro va makrogametalar pashsha
oshqozon-ichak sistemasida
qo’shilib zigota xosil qiladi. Zigota ovalsimon va harakatchan bo’lib, u ookineta
deb ataladi. Ookineta pashsha oshqozon devorini yorib chiqib po’stga o’raladi.
Bunga ootsista deyiladi. Ootsistada yadro ko’p marta bo’linadi, natijada
sporozoitlar xosil bo’ladi. Yetilgan ootsistalar yorilib,
ulardagi sporozoitlar
gemolimfa suyuqligi orqali pashshaning so’lak bezlariga keladi. Pashsha odamni
chaqqanda odam qoniga so’lagi bilan birga juda ko’p sporozoitlarni yuqtiradi va
jarayon yuqorida qayd qilganimizdek yana takrorlanadi.
Dostları ilə paylaş: