Qarshi davlat universiteti pedagogika kafedrasi

O‘qishga bo‘lgan talabni tushuntirish usuli. Bu usul disfunksional usulga mutlaqo zid bo‘lib, bunda har bir o‘quvchi va guruhlardan qanday natija kutilishi tushuntiriladi. Bu yerda ularga quyidagilar eslatiladi:
• erishishi lozim bo‘lgan natija ko‘lami;
• vazifalarni qay tartibda topshiradi va kim uni qabul qiladi;
• mas’uliyat, javobgarlik va huquq tizimi;
• aniq siyosat, tartib-qoidalar va hokazolar.
Pedagog bu masalalarni o‘zi uchun aniqlashtirish maqsadida emas, balki har bir vaziyatda, har bir o‘quvchi va guruh qay tarzda yo‘l tutishini, ularni nima kutishini tushuntirib bermog‘i lozim.
Muvofiqlashtirish va integratsiyalash usuli. Bu usul og‘zaki buyruq zanjiri deb yuritiladi.
Ta’lim jarayonida o‘quvchi burchlari ierarxiyasini, ya’ni bilim darajasiga ko‘ra darajama-daraja bevosita yordam berish yoki konsultatsiyalar tashkil etish, bilim saviyasini tartibini o‘rnatish o‘quvchilarning o‘zaro xarakatlarini, ta’lim jarayoniga bog‘liq axborotlar oqimini, qarorlar qabul qilishni tartibga tushiradi, muvofiqlashtiradi.
Agar ikki yoki undan ko‘proq o‘quvchilar o‘rtasida u yoki bu vazifa yuzasidan qarama-qarshilik, kelishmovchilik chiqib qoladigan bo‘lsa, bunday ixtilofni ularning shu sohadagi o‘qituvchiga ayttirib hal qilish mumkin. Bu yerda yakka hokimlik prinsipi juda ham qo‘l keladi.
Maqsadli guruhlar va yo‘nalishlararo majlislarni integratsiya­lash ham juda katta ahamiyatga ega.
Umumtashkiliy (kompleks) maqsadlar. Bu usulning mohiyati — barcha qatnashchilarning harakatini, butun kuchini bosh maqsadning amalga oshishiga safarbar qilish.
Rag‘batlantirishning tarkibiy tizimi. Disfunksional oqibatlardan holi bo‘lish hamda o‘quvchilarning xatti-harakatlariga ijobiy ta’sir o‘tkazish tufayli, kelib chiqishi mumkin bo‘lgan nizolarning oldini olish va ularni boshqarish uchun rag‘batlantirish tizimi keng qo‘llaniladi. Ta’lim jarayonida erishgan yutuqlari, tashkiliy ishlarda jonbozlik ko‘rsatgan, muammoning yechimiga kompleks yondoshib yon atrofdagilarga yordam ko‘rsatishga harakat qilganlar albatta:
• tashakkurnoma;
• mukofot;
• maqtov yorlig‘i kabilar bilan taqdirlanishlari lozim.
Bu o‘rinda faqat rag‘batlantirish emas, balki g‘ayri qonuniy yo‘l tutgan, yoki ta’lim muassasi manfaatiga zid xatti-harakat qilgan o‘qituvchi va o‘qivchilarga tegishli jazolarni belgilash ham kelib chiqishi mumkin bo‘lgan nizolarning oldini olishda hal qiluvchi ahamiyatga egaligini ta’kidlamoq joizdir.
Nizoli vaziyatlarning oldini olish yoki ziddiyatni yumshatishning beshta strategik usuli ma’lum.